(DERÛNIYA
DEV-JÊ-BERDE)
Destpêk
Di nav civakên ku rastî gelek asteng û zehmetiyan hatine weke civaka kurdî,
mijara handan û motîvasyonê giringiyeke taybet werdigire. Kurd, weke neteweyekî
ku di dîrokê de rastî gelek zext û zordariyê hatiye, bi taybetî jî ji aliyê
desthilatdaran ve, her tim hewl dane ku zimanê xwe, çanda xwe û nasnameya xwe
biparêzin û geş bikin. Lê di heman demê de, ev rewş bandoreke mezin li ser
derûniya takekesî ya kurdan kiriye.
Gelek caran, di nav kurdan de hesta "bêmotîvasyonê" an jî
"bêhêvîbûnê" tê dîtin. Lê ev hest ne ji ber ku kurd tiral û tembel in
yan jî naxwazin bixebitin. Berevajî vê yekê, ev nîşana qutbûnê ye - qutbûna ji
armancên ku bi rastî ji wan re girîng in, qutbûna ji çanda xwe û carna qutbûna
ji civaka xwe ya ku li ber windabûnê ye, nemaze di hinek deverên welêt de ku
kurdî hatiye qedexekirin an jî sînordarkirin.
Em ê, ji bo têgihiştina vê rewşê û ji bo dîtina rêyan ku em weke civakeke
kurdî dîsa han û motîvasyona xwe ji nû ve bibînin û bihêztir bikin, binivîsin.
Em ê bibînin ku çima carinan em xwe “bêkêf” (bêhest) hîs dikin û çawa em
dikarin dîsa pêwendiyê bi ya ku ji bo me girîng e çêbikin.
Derûnnasiya “bêkêf” di civaka kurdî
de
Qutbûn ji kokên xwe
Dema ku mirovekî kurd ji çand, ziman û dîroka xwe were qût û qetirandin,
encamên wê yên derûnî dikarin gelek giran bin. Lêkolînên li ser bandorên
koçberî û celî û mişextiyê li ser kurdan nîşanî me didin ku takekesên ku ji
welatê xwe dûr ketine û ne-karîne girêdana xwe bi çanda xwe re biparêzin, gelek
caran rastî depresyon, xemgînî û bêmotîvasyonê tên.
Ji sedî 40ê kurdên li derveyî welêt dibêjin ku ew carinan xwe di nav
civakên ku tê de dijîn "wenda" hîs dikin û gelek caran nikarin
motîvasyonê bibînin ku bi dilgermî tevlî jiyana rojane bibin (Hassanpour,
2015).
Han û motîvasyona çandî û civakî
Di nav civaka kurdî de, han û motîvasyona hevpar (kolektif) roleke giring
dilîze. Berevajî civakên rojavayî ku pirî caran li ser handan û motîvasyona
takekesî disekinin, di civaka kurdî de handana hevpar (motîvasyona kolektîf) xwedî
bandoreke mezin e. Ev tê wateya ku gelek caran hêza nihiçkê (drive) ji hevkarî,
alîkarî û hesta beşdarbûnê tê.
Dema ku ev girêdanên civakî qels dibin, weke mînak di encama celî û koçberiyê
de an jî dema ku civakeke kurdî di bin zextê de parçe dibe, handana hevpar jî
qels dibe. Ev dikare bibe sedema hestên “bêkêf” (bêhestî) ku gelek kurd îro pê
re mijûl in.
Bandora têkoşîna dîrokî
Têkoşîna demdirêj a dîrokî ya gelê kurd ji bo mafên xwe jî bandoreke kûr li
ser han û motîvasyona civakî û takekesî kiriye. Ji aliyekî ve, dîroka
berxwedanê hêzeke mezin a handan û motîvasyonê ye. Ji aliyê din ve, dema ku ev
têkoşîn zor û dijwar be û encam nediyar bin, ev dikare bibe sedema westaneke
derûnî (xemginiya domdar) û bêhêvîbûnê.
Gelek lêkolîn nîşanî me didin ku piştî demên dirêj ên têkoşîn û zehmetiyê,
mirov dikarin têkevin nav rewşeke ku derûnnas jê re "bêçaretiya fêrbûyî
ango bêhêziya hînbûyî" dibêjin - rewşek ku mirov hîs dike ku çi bike jî ew
ê nikaribe rewşê biguhere (Seligman, 1975). Ev tiştekî ye ku di nav gelek
kurdên ku ji malbat û civakên têkoşer tên tê dîtin.
Stratejiyên nû ji bo handan û motîvasyona
kurdî
1. Ji nû ve pêwendîdanîn bi çand û
dîrokê re
Lêkolîn nîşanî me didin ku kurdên ku girêdana xwe bi çand, ziman û dîroka
xwe xurt dikin, bi gelemperî sihet û qeweta wan a derûnî baştir e û, han û motîvasyona
wan bilindtir e. Ev girêdan dikare bi beşdarbûna di çalakiyên çandî yên kurdî
de, fêrbûn û bikaranîna zimanê kurdî, naskirina dîrok û edebiyata kurdî û
pêşkêşkirina hunera kurdî di jiyana rojane de pêk were.
Mînak, li gorî lêkolîna ku ji aliyê Zanîngeha Silêmaniyê ve di sala 2020an
de hatiye kirin, xwendekarên ku di bernameya xwe ya xwendinê de dersên li ser
dîrok û çanda kurdî hebûn, ji xwendekarên din %30 zêdetir han û motîve bûn û
encamên wan ên akademîk baştir bûn.
2. Afirandina civakên piştgir
Di civaka kurdî de, pêwendiyên xurt ên civakî roleke giring dilîzin di
pêşvebirina handan û motîvasyonê de. Ev pêwendî dikarin bi afirandina koma
xebatê ya kurdî, beşdarbûna di rêxistinên civakî yên kurdî de, pêkanîna torên
piştgiriyê (support networks) ji bo karên takekesî û civakî û parvekirin û
pîrozbahîkirina serkeftinên biçûk ên di nav civakê de pêk werin.
Li gorî lêkolîna li ser civakên kurdî yên li diyasporayê, kurdên ku endamên
çalak ên rêxistînên civakî ne, ji yên ku tenê ne û bê girêdanên civakî ne, han
û motîvasyona wan du qat bilindtir e.
3. Veguherandina zehmatiyan bi
derfetan re
Dîroka kurdî ya tijî zehmetî û berxwedan dikare bibe kaniya handan û motîvasyoneke
mezin, bi taybetî dema ku ev zehmetî têne veguherandin bi derfetên ji bo veguherînê
re. Ev veguherîn dikare bi dîtina girêdana di navbera kar û xebatên rojane û
armancên mezintir ên civakî, dîtina wateya di xebata ji bo civakê de, heta di
karên herî biçûk de jî pêşkêşkirina serpêhatî û çîrokên takekesên ku ji
zehmetiyan re serketine û bikaranîna berxwedana dîrokî weke kaniyeke îlham û
heyrazê (inspiration), ne weke bargiraniyê pêk were.
Weke mînak, dema ku mamosteyek kurdî dibîne ku fêrkirina zimanê kurdî ne
tenê weke karekî rojane ye, lê weke beşek ji têkoşîna giştî ya parastina çand û
zimanê kurdî ye, ev ê han û motîvasyona wî/wê zêdetir bike. Ev tê wateya ku ew
xwe beşek ji dîrok û tevgereke mezin dibîne, ne tenê karekî rojane dike.
4. Rewşa taybetî ya jinên kurd û handan
û motîvasyon
Divê bê diyarkirin ku jinên kurd rastî zehmetiyên dualî tên - hem weke kurd
û hem jî weke jin. Lêkolînên li ser jinên kurd nîşanî me didin ku ew pirî caran
rastî astengiyên zêdetir tên ji bo pêşvebirina kariyera xwe û bidestxistina
motîvasyonê (Mojab & Gorman, 2007).
Lê di heman demê de, gelek mînakên jinên kurd ên ku bûne pêşengên civakê
hene. Hêza motîvasyona wan pirî caran ji hêza civakî, hevgirtina bi jinên din
re û têgihiştina ku têkoşîna wan hem ji bo mafên jinan û hem jî ji bo mafên
kurdî girîng e, tê.
Stratejiyên taybetî ji bo jinên kurd dikarin afirandina torên piştgiriyê
(support networks) yên ji bo jinên kurd, pêşkêşkirina mînakên jinên kurd ên
serkeftî û têgihiştina girêdana di navbera têkoşîna ji bo mafên jinan û
têkoşîna ji bo mafên kurdan de li xwe bigirin.
Lêkolînek ku li ser jinên kurd li Kurdistana Iraqê hatiye kirin nîşan dide
ku jinên ku beşdarî civîn û çalakiyên civakî yên jin-navendî (women-centered)
bûne, di jiyana xwe ya şexsî û profesyonel de %45 zêdetir motîve û serkeftî
bûne (Hardi, 2019).
Pratîkên rojane ji bo zêdekirina
motîvasyonê di jiyana kurdî de
1. Bikaranîna zimanê kurdî di jiyana
rojane de
Lêkolîn nîşanî me dide ku bikaranîna zimanê zikmakî bandoreke erênî li ser
sihet û tendirustiya derûnî û motîvasyonê dike (Skutnabb-Kangas, 2000). Ji bo
kurdan, bikaranîna zimanê kurdî di jiyana rojane de, nexasim di deverên ku ev
ziman hatiye sînordarkirin an jî qedexekirin, dikare bibe kiryareke polîtîk û
motîveker. Ev dikare bi kurdî axaftin di mal de, xwendina rojname, kitêb û
kovarên kurdî, guhdarîkirina muzîk û bernameyên radyo û televîzyona kurdî û
nivîsandina bîranîn, rojnivîsk û berhemên kurdî pêk were.
Ji ber vê yekê, bikaranîna zimanê kurdî ne tenê weke amrazek ji bo
ragihandinê ye, lê di heman demê de kiryareke çandî û polîtîk e ku dikare han û
motîvasyonê zêde bike.
2. Pêşkêşkirina mînakên kurdî yên
serkeftî
Gelek caran, dîtina takekesên ku ji civaka te ne û serkeftî ne, dikare handan
û motîvasyoneke mezin bide mirov. Ji bo kurdan, naskirina û pêşkêşkirina çîrok
û serpêhatiyên kurdên serkeftî, nexasim di warên ku bi zehmetî têne dîtin,
girîng e. Ev girîngî dikare bi naskirina mînakên serkeftî yên kurdan di warên
cuda de (zanist, huner, wêje, siyaset, karsazî û hwd.), parvekirin û pirozkirin
serkeftinên kurdên din û afirandina platformên ku kurd dikarin serpêhatiyên xwe
parve bikin were dîtin.
Weke mînak, li gorî lêkolîna ku li ser xwendekarên kurd hatiye kirin, xwendekarên
ku bi rêkûpêk rastî mînakên serkeftî yên ji heman civakê tên hatine, %60
zêdetir baweriya wan bi xwebûna xwe hebû û encamên wan ên akademîk baştir bûn
(Sheyholislami, 2011).
3. Girêdana bi armancên mezintir re
Dîtina girêdana di navbera kiryarên rojane û armancên mezintir ên civakî de
dikare çavkaniyeke mezin a handan û motîvasyonê be ji bo kurdan. Ev dikare bi
têgihiştina girêdana di navbera pêşvebirin û geşedana şexsî û pêşvebirina
civakê de, dîtina rola xwebûna xwe ya di parastina çand û zimanê kurdî de di
her kiryara rojane de û têgihiştina ku her serkeftina takekesî dikare bibe
mînakek ji bo nifşên nû yên kurdan pêk were.
Weke mînak, mamosteyek kurdî ku xwe weke parêzvanê zimanê kurdî dibîne, ne
tenê weke takekesek ku fêrî zarokan dike, handan û motîvasyona wî/wê zêdetir
dibe û ev bi awayekî erênî bandorê li ser encamên wî/wê dike.
4. Dengdana nirxên civakî yên kurdî
Civaka kurdî bi gelek nirxên xwe yên hevpar (kolektif) tê nasîn, weke
mêvanperweriyê, dilsoziyê û hevkariyê. Dengdana van nirxan di jiyana rojane de
û dîtina girêdana van bi çalakiyên modern re dikare han û motîvasyonê zêde
bike. Ev dikare bi dîtina girêdana di navbera mêvanperweriya kurdî û karkirina
di warê xizmetê de, têgihiştina girêdana di navbera hevkariya civakî ya kurdî û
projeyên hevpar ên îroyîn û bikaranîna nirxên kurdî di civakên nû de pêk were.
Lêkolîn nîşanî me dide ku takekesên ku dikarin nirxên xwebûna xwe yên çandî
bi azmûn û serpêhatiyên xwe yên nû re girê bidin, rêyeke hêsantir a adaptasyonê
dibînin û motîvasyona wan zêdetir e (Berry, 2005).
Encam
Weke ku me di vê nivîsê de dît, handan, motîvasyon ne tiştekî statîk e ku
mirov an hebe an jî tunebe. Ew dikare bi berxwedan û çalakiyan were afirandin û
geşkirin, bi taybetî dema ku em têdigihîjin ku bêmotîvebûn ne nîşana tiraliyê
ye, lê nîşana qutbûnê ye - qutbûna ji tiştên ku bi rastî ji me re girîng in.
Ji bo kurdan, handan, motîvasyon bi gelek hêmanan ve girêdayî ye: Pêwendî
bi çand û dîrokê re, girêdanên civakî û hesta ku mirov beşek ji dîrok û
tevgereke mezintir e. Dema ku ev girêdan têne xurtkirin, han û motîvasyon jî
zêde dibe.
Her wiha, divê em girîngiya nirxên çandî yên kurdî jî ji bîr nekin di
avakirina handan û motîvasyonê de. Ev nirx, weke mêvanperwerî, hevkarî û
berxwedan, dikarin bibin kaniyên han û motîvasyonê di demên dijwar de.
Di dawiyê de, handan û motîvasyon ne di pêşbirkê de ye, lê di pêwendiyê de ye.
Pêwendî bi takekesên din re, pêwendî bi çand û dîroka xwe re û pêwendî bi
armanceke mezintir re. Dema ku kurd van pêwendiyan xurt dikin, ew ê xwebûna xwe
ne "bêmotîve" an jî “bêkêf” hîs bikin, lê bi hêz, bi heyraz (îlham) û
amade ji bo guhertina xwebûna xwe û civaka xwe.
Çavkanî
Comments
Post a Comment