Destpêk
Di dîroka neteweyên bindest de, serok û rêberên neteweyî xwedî roleke taybet û girîng in di avakirina hişmendiya neteweyî û geşkirina tevgerên rizgarîxwaz de. Di nav kurdan de jî serokên wekî Şêx Seîd, bi mêrxasî û dilsoziya xwe, bûne stêrkên geş ên dîroka kurd û Kurdistanê. Lêbelê, çîroka şêxê me tenê ne çîroka serkeftin û qehremaniyê ye, herwiha çîroka êş, xwefiroşî û nakokiyên navxweyî ye jî. Ev rewş, di derûniya civaka kurdî de birînên kûr û giran çêkirine ku heta îro jî bandora wan li ser civaka kurdî heye.
Di vê nivîsê de, em ê hewl bidin ku ji hêla derûnî ve rewşa pîr û pêşengên kurd Şêx Seîdê kal li ser civakê binirxînin ku çawa wî di serdema xwe de li hember pergala serdest serî hildaye û di dawiyê de bûye semboleke berxwedanê di nav kurdan de. Herwiha em ê li ser wê yekê jî rawestin ku çawa civaka kurdî îro li hember vê mîrateya dîrokî û derûnî radiweste û çawa ev yek bandorê li ser siberoja kurdan dike.
Di dîroka kurd û Kurdistanê de kesayetiyên hêja û girîng
gelek in, lê Şêx Seîd di nav van de cihekî taybet û watedar digire. Ew ne tenê serok
û pêşengekî dînî bû, lê di heman demê de welatparêzekî kurd bû ku bi kesayetî û
derûniya xwe ya kûr û hêz ve tê nasîn. Di kesayetiya wî de gelek aliyên cuda
hebûn ku di hev de diheliyan û hevdu temam dikirin. Ev taybetmendî jî wî di nav
dîroka kurd û Kurdistanê de dike kesayetiyeke taybet û balkêş.
Derûniya Şêx Seîd di gelek waran de xwe nîşanî me
dida. Di serî de, wî di bin bandora dîndariya xwe de nediket dogmatîzmê. Ev yek
bi taybetî di helwesta wî ya li hemberî sekreterê wî Fehmiyê Licî de derdikeve
holê. Dema ku ji wî re digotin "sekreterê te bêdîn e, yekî dîndar
bigire", bersiva wî ya ku îro jî tê bibîranîn ev bû: "Kuro, mêrik kurd
e. Gava mir, em ê bibin nav goristanên Filan. Kurd e! Hun çi jê dixwazin?"
Ev helwest nîşanî me dide ku di derûniya Şêx Seîd de netewetî û welatparêzî bi
hêz û şiyan bû. Ev jî derûniyeke geş û pêşketî û nûjen nîşanî me dide ku di wê
serdemê de pir kêm kesan dikaribûn bigihîjin wê astê.
Di warê mêrxasî û wêrekiyê de, derûniya Şêx Seîd xwedî
hêz û şiyaneke mezin a berxwedanê bû. Bi taybetî di dema dadgehkirina wî de, ev
taybetmendiya wî bi awayekî zelal derket holê. Li hemberî Mehkema Îstîqlalê,
dema ku mirin li ber çavan bû jî wî serî netewand û bi mêrxasî berpirsyariya
hemû kirinên xwe girt ser xwe. Dema ku jê dipirsîn ka kî çi kiriye, wî bê tirs
û dudilî digot "Min wa kir, min emir da." Ev helwest nîşana
kesayetiyeke xurtî û hêzî û bi prensîbê bû ku ji encamên kirinên xwe natirse û
di bin çi şert û mercan de dev ji baweriyên xwe bernade.
Hêz û şiyana derûniya Şêx Seîd di wê yekê de ye ku wî
dizanibû dema ku têkoşîna wî dest pê kir, civaka kurd ne bi temamî amade bû. Lê
digel vê yekê, wî ev têkoşîn da destpêkirin. Ev helwest nîşanî me dide ku di
derûniya wî de hesteke mezin a berpirsyariya dîrokî hebû. Wî dizanibû ku ev
têkoşîn wê di demeke kurt de bi ser nekeve, lê wî dizanibû ku ev ê bibe
destpêka hişyarbûna neteweyî ya kurdan. Ev jî nîşana derûniyeke ku ji bo
armancên xwe dikare xwe feda bike û ji encamên herî giran jî natirse.
Di warê bandora civakî de, bandora Şêx Seîd li ser
civaka kurd ji ya gelek serhildanên din kûrtir û dirêjtir bû. Weke ku di
çavkaniyên dîrokî de jî tê gotin, "Bandora ti şoreşekê wekî ya wî li milet
kirî tune bû, çima ew ji bo milet kir." Ev bandora kûr ji ber wê yekê ye
ku Şêx Seîd di kesayetiya xwe de karibû hem dîndarî û hem jî neteweparêziyê vebihewîne
û bi awayekî serketî temsîl bike. Ev senteza di kesayetiya wî de bû sedema ku
bandora wî li ser civakê ewqasî kûr û mayînde be.
Derûniya wî ya xurt û dewlemend di hemû warên jiyana wî
de xwe nîşan dida. Di warê dîndariyê de, ew şêxekî bi nav û deng bû, lê ya ku
wî ji şêxên din cuda dikir ew bû ku di derûniya wî de dînldarî û welatparêzî di
nav hev de diheliyan û hevdu temam dikirin. Di warê welatparêziyê de jî em
dibînin ku derûniya wî ne tenê xurt, lê herwiha firehtir bû ji çarçoveya dîndariyê.
Helwesta wî ya li hemberî mirinê jî derûniyeke xurt û
bi îrade nîşanî me dide. Di dema girtîbûna xwe de, wî serdanên kesên ku
dixwestin wî xilas bikin red kir. Ev yek nîşanî me dide ku ew di baweriyên xwe
de xwedî îrade û biryardar bû. Wî dizanibû ku ev ê bibe sedema mirina wî, lê wî
ev qebûl kiribû û amade bû ku ji bo armanca xwe canê xwe feda bike.
Di encamê de, mirov dikare bibêje ku Şêx Seîd bi
kesayetiya xwe ya bihêz û dewlemend ku tê de hem dîndarî û hem jî neteweparêzî,
hem mêrxasî û hem jî berpirsyarî, hem îrade û hem jî fedakarî hebû, bû yek ji
kesayetiyên herî bandorker di dîroka kurd û Kurdistan de. Ew îro jî weke
sembola berxwedan û mêrxasiyê tê bîranîn û bandora wî ya li ser civaka kurd
berdewam dike. Ev kesayetiya wî ya xurt û dewlemend bû sedema ku ew di bîra gel
de weke pêşeng û lehengekî nemir bimîne.
Mîrateya wî ya herî watedar ew e ku wî rê li ber
têgihiştineke nû ya têkiliya dîn û neteweparêziyê vekir. Di heman demê de,
helwesta wî ya mêrxas û berpirsyar bûye mînakeke taybet ji bo nifşên nû. Ev yek
jî dike ku ew di bîra gel de weke serdar û lehengekî nemir bimîne û bandora wî
heta îro jî berdewam bike. Di dawiyê de, mirov dikare bibêje ku kesayetiya Şêx
Seîd di dîroka kurd û Kurdistanê de cihekî taybet û bêhempa digire û dê her dem
weke çavkaniyeke îlham û hêz û şiyanê ji bo gelê kurd bimîne.
Encam
Wekî encam, em dikarin bibêjin ku derûniya civaka kurdî ya îroyîn di bin bandora du hêzên mezin de ye: Ji aliyekî ve mîrateyeke dewlemend a berxwedan û mêrxasiyê ku ji serokên wekî Şêx Seîd maye, ji aliyê din ve birînên kûr ên xwefiroşî û nakokiyên navxweyî ku di dîrokê de çêbûne. Ev dubendiya derûnî bûye sedemê gelek alozî û arîşeyên civakî û siyasî di nav kurdan de.
Di rewşa îroyîn de, civaka kurdî hewcedarê nûkirina vê mîrateya dîrokî ye, lê ne bi rengekî nostaljîk û romantîk, belkî bi rengekî hişyar û zanistî. Ji ber ku serokên berê yên wekî Şêx Seîd ji bo serdema xwe çi bûn, îro civaka kurdî hewcedarê serokên nû ye ku karibin vê mîrateyê bigirin û ji bo siberoja kurd û Kurdistanê bi kar bînin.
Herwiha divê were dîtin ku çareserkirina alozî û arîşeyên derûnî yên civaka kurdî, ne tenê bi bîranîna serokên berê, lêbelê bi avakirina sazî û dezgehên neteweyî yên xurt û bi geşkirina hişmendiya neteweyî ya modern pêk tê. Ji ber vê yekê, divê civaka kurdî ji serpêhatiyên dîrokî dersan bigire û ji bo siberojê gav bavêje.
Di dawiyê de, ev lêkolîna li ser derûniya kurdî û serokên wan nîşanî me dide ku pêwîstiya kurdan bi yekîtî û hevkariyê heye. Tenê bi vî rengî kurd dikarin ji birînên xwe yên derûnî û giyanî rizgar bibin û siberojeke geştir û xweştir ava bikin. Ev jî bi zanebûn û hişyariya neteweyî ve girêdayî ye ku divê li ser bingeha ezmûn û serpêhatiyên dîrokî were avakirin.
Çavkanî
https://brahimaluci.blogspot.com/2023/04/welatpareze-heja-apo-osman-sebri.html
Comments
Post a Comment