BINDESTIYA HIŞ Û AQIL

Destpêk

Kitêba "The Rape of the Mind: The Psychology of Thought Control, Menticide, and Brainwashing" (Destdirêjkirina ser Aqil: Derûnnasiya Kontrolkirina Ramanê, Têkdana Mêjî û Şûştina Mêjî) ji aliyê Dr. Joost Abraham Maurits Meerlo ve hatiye nivîsîn. Ev kitêb di sala 1956an de hat weşandin û bûye yek ji berhemên bingehîn di warê derûnnasiya civakî û siyasî de. Dr. Meerlo bi taybetî bi bandora rejîmên otokrat û totalîter li ser derûna mirov re mijûl dibe û teknîkên kontrolkirina ramanê, têkdana mêjî û şûştina mêjî vedikole. Ev xebat di serdema Şerê Sar de, dema ku tirs û zextên siyasî li seranserê cîhanê belav bûn, hatiye nivîsîn û nêrîneke kûr li ser têkiliya di navbera desthilat û aqilê mirov de pêşkêş dike.

Naveroka Kitêbê

Ev xebateke akademîk a kûr e ku bandora pergalên siyasî yên otokrat li ser derûna mirov lêkolîn dike. Kitêb lêkolîneke berfireh e, behsa rêbazên teknîkî yên kontrolkirina ramanê û şêwazên têkilî û bandora rejîmên otokrat li ser derûna mirov dike. Herwiha behsa wê dike ka çawa desthilatên zordar mekanîzmên derûnî û civakî ji bo arastekirin û bindestkirina ramanên takekesan di civakê de bikar tînin û dibe sedema têkdana nasnameya takekes û windakirina serxwebûna fikrî û takekesîtiya wî.

Dr. Meerlo di kitêba xwe de behsa rêbazên derûnî û civakî dike ku rejîmên zordar ji bo kontrolkirina ramanê û bindestkirina takekesan bikar tînin. Ew diyar dike ka çawa teknîkên wek şûştina mêjî, tirs û zexta civakî, û kontrolkirina medyayê têne bikaranîn ji bo guherandina raman û baweriyên mirovan. Ew balê dikişîne ser têgeha "menticide" (têkdana mêjî), ku tê wê wateyê ku rejîmên zordar bi awayekî sîstematîk nasname û serxwebûna takekesan dişikînin û wan ji nû ve bi ramanên xwe ve têne çêkirin.

Meerlo diyar dike ka çawa tirs û zexta civakî dikarin bibe sedema qebûlkirina ramanên serdest bêyî ku mirov ramaneke rexnegir pêşkêş bike. Ew behsa wê dike ka çawa rejîmên totalîter bi karanîna van teknîkan dikarin azadiya ramanê û serxwebûna takekesî têk bibin. Bi vê re, ew nîşan dide ka çawa kontrola ramanê dikare demokrasî û azadiya derbirînê ji holê rake.

Têgehên Sereke

Meerlo balê dikişîne ser têgeha kontrola fikrî weke amrazeke sereke ku rejîmên totalîter ji bo gihîştina armancên xwe bikar tînin. Behsa wê dike ka çawa teknîkên weke şûştina mêjî ji bo destkarîkirina aliyê derûnî tê bikaranîn ji bo ji nû ve darijandina nêrîn û helwestên takekesan. Ev mijar behsa rola tirs û zexta civakî di xurtkirina vê kontrolê de dike, zelal dike ka çawa ev zext dikarin bibin sedema qebûlkirina ramanên serdest bêyî ramaneke rexnegir. Ji vir behsa têkdana derûnî tê kirin û têgeha têkdana aqil tê pêş, behsa wê dike ka çawa zextên derûnî û civakî bandor li ser raman û reftaran heye.

Kontrolkirina Ramanê (Thought Control) têgeheke girîng e di kitêbê de. Meerlo diyar dike ka çawa rejîmên zordar bi karanîna tirs, zexta civakî û medyayê ramanên takekesan kontrol dikin. Ew nîşan dide ka çawa mirov dikare bêyî ku xwe hiş bike, ramanên serdest bêyî rexnegirî qebûl bike.

Têkdana Mêjî (Menticide) ev têgeha sereke ya kitêbê ye. Meerlo behsa wê dike ka çawa rejîmên zordar bi awayekî sîstematîk nasname û serxwebûna takekesan dişikînin û wan bi ramanên xwe ve têne çêkirin. Ew wisa bawer dike ku ev pêvajo dikare bibe sedema windabûna hesta xwe û serxwebûnê.

Şûştina Mêjî (Brainwashing) teknîkeke din e ku Meerlo vedikole. Ew diyar dike ka çawa ev teknîk ji bo guherandina baweriyên takekesan têne bikaranîn. Ew nîşan dide ka çawa zextên derûnî û civakî dikarin bandor li ser raman û reftarên mirovan hebin. Ew wisa bawer dike ku ew şêwazên ku ji bo ji nû ve darijandina nasnameya xwedî ya mirovan tên bikaranîn, dibin sedema windakirina hesta xwe û serxwebûnê.

Rola medyayê jî di kitêbê de cihekî girîng digire. Di serdema ku medya bi lez pêş diçe, Meerlo balê dikişîne ser bandora medyayê li ser kontrola ramanê. Ew diyar dike ka çawa medya dikare wek amrazek ji bo destkarîkirina derûn û arastekirina ramanan bê bikaranîn.

Paşxaneya Fikrî ya Meerlo

Ezmûnên kesane yên Meerlo wek penaberekî Holandî di bin dagirkeriya Naziyan de, paşxaneya wî ya fikrî di qalibê de çêkir. Wek pizîşkê derûnî bandorên êşkencedana derûnî û kontrolkirina ramanê li ser takekesan ezmûn kiriye, ev jî kiriye ku lêkolîn bike ka çawa rejîmên zordar teknîkên şûştina mêjî bikar tînin ji bo çêkirina bandora xistina ser derûn.

Di serdema Şerê Sar de, geşedaneke berbiçav di bikaranîna teknîkên kontrolkirina derûnî ji aliyê dewletên totalîter ve çêbû. Ev qonax rengvedana nîgeraniyeke cîhanî bû derbarê wê de ka çawa rejîman zanist û derûnnasî ji bo gihîştina armancên xwe bikar dianîn. Ji vir mirov dikare bibêje ka çawa zextên derûnî dikarin nasnameya takekes û hevpar (kolektîf) têk bidin.

Bandora Kitêbê li Ser Derûnnasiya Civakî û Siyasî

Kitêba Meerlo di warê derûnnasiya civakî û siyasî de bûye çavkaniyeke girîng. Ew nêrîneke kûr li ser têkiliya di navbera desthilat û aqilê mirov dide û diyar dike ka çawa rejîmên zordar teknîkên kontrolkirina derûnî bikar tînin ji bo darijandina reftar û ramanan. Ew nîşan dide ka çawa kontrola ramanê dikare demokrasî û azadiya derbirînê têk bide û girîngiya parastina nasnameya mirov û azadiya takekesî di bin zextên siyasî de nîşan dide.

Şîroveyên Meerlo dirêj dibin ji bo aliyên civakî û siyasî yên kontrola fikrî, pratîkên derûnî bi encamên siyasî ve girê dide. Bi vê re derûnnasiya siyasî wek nîşanek tê hesibandin, bi wê wateyê ku teoriya derûnnasiyê bi pratîka siyasî ve girê dide. Nîşan dide ka çawa hêmanên derûnî dikarin bandor li ser reftarên siyasî û avakirina nasnameya neteweyî hebin.

Di kitêbê de rengvedana bandora çanda serdest li ser darijandina hişyariya civakî heye. Di serdemekê de ku medya bi lez pêş diket, Meerlo behsa wê kir ka çawa dikare medya wek amrazek ji bo kontrolkirin û destkarîkirina aqilan bê bikaranîn. Ev têgeh heta îro jî bi hatina medyaya civakî re têkildar e û dikare bandor li ser derûnî û raman û reftara takekes bihêle.

Têkiliya bi Serdema Nûjen re

Herçend kitêb di sala 1956an de hatiye nivîsîn, lê têgehên wê hîn jî di serdema nûjen de têkildar in. Bi geşedanên teknolojîk û derketina medyaya civakî re, teknîkên kontrolkirina ramanê aloztir û bibandortir bûne. Ev mijar têkiliyeke mezin bi serdema nûjen re heye, bi wê wateyê ku raman û têgehên wê di gelek diyardeyên civakî û siyasî yên hevdem de xuya ne.

Di serdema zanyariya dîjîtal û medyaya civakî de, teknîkên kontrolkirina ramanê aloztir û bibandortir bûne. Dikare medya wek amrazek ji bo destkarîkirina derûn û arastekirina ramanan bê bikaranîn. Îro gel rû bi rûyî lehiya berdewam a zanyariyan dibe, ev jî metirsiya şûştina mêjî û bandor li ser raya giştî zêdetir dike. Têgihîştina van dînamîkan di çarçoveya nûçeyên sexte û zanyariyên şaş de girîng e ku dikare bibe sedema nêrîneke derewîn ji bo rastiyê.

Têgehên kontrolkirina ramanê û têkdana nasnameyê di gelek pergalên siyasî yên hevdem de xuya ne, ku hewl didin nakokiyan serkut bikin û raya giştî araste bikin. Ji vir mirov dikare îşaret bi wê bike ka çawa rejîmên otokrat ji bo misogerkirina desthilata xwe şêwazên wek sansûr û zanyariyên nerast bikar tînin. Ev diyarde hîn jî di gelek welatên cîhanê de hene, ev jî kiriye ku lêkolîna Meerlo bi taybetî girîng be ji bo têgihîştina çawaniya berxwedana li hember van rejîman.

Di bin ronahiya tengasiyên hevdem ên têkildarî nasname û kontrola fikrî de, girîngiya ramaneke rexnegir wek amrazek ji bo berxwedana li hember bandorên neyînî xuya dibe. Meerlo han dide takekesan ji bo geşkirina xwe-hişyariyê, ku dike ku ew cudahiyê bikin di navbera zanyariyên rast û derewan de, ku ev jî di serdema zêdebûna zextên civakî û derûnî de pir girîng e.

Di mijarên nasname û serxwebûnê de, ku mijarek e di serdema nûjen de têkiliyeke mezin heye, ji ber ku takekesan di cîhaneke pirçandî û aloz de rû bi rûyî astengiyên têkildarî nasnameya çandî û siyasî dibin. Ji vir xuya dibe ka çawa rejîmên zordar dikarin van tengasiyan bikar bînin ji bo hilweşandina nasnameyên hevpar û perwerdekirin û dabeşkirina civakî.

Encam û Pêşniyarên Meerlo

Meerlo di kitêba xwe de girîngiya xwe-hişyariyê û ramaneke rexnegir nîşan dide. Ew wisa bawer dike ku bi têgihîştina mekanîzmên derûnî yên ku dibin sedema şûştina mêjî û têkdana nasnameyê, mirov dikarin şiyana ramaneke rexnegir bilind bikin û ji aliyê fikrî ve serbixwe bin. Ev jî ji bo parastina nasnameya mirov û azadiya takekesî di bin zextên siyasî de pir girîng e.

Bilindkirina asta xwe-hişyariyê wek amrazek ji bo berxwedana li hember kontrola fikrî pir girîng e. Takekesan bi têgihîştina wan mekanîzmên derûnî yên ku dibin sedema şûştina mêjî û têkdana nasnameyê, dikarin şiyana ramaneke rexnegir bilind bikin û ji aliyê fikrî ve serbixwe bin. Ev jî ji bo parastina nasnameya mirov û azadiya takekes li hember zordariyê pir girîng e.

Ev kitêb wek yek ji berhemên pêşeng tê hesibandin di warê lêkolîna bandora desthilatên zordar li ser derûnê mirov de. Kitêb şîroveyeke hûr û berfireh ji bo têgeha kontrolkirina ramanê pêşkêş dike, lêpirsîn li ser wan şêwazên derûnî dike ku rejîmên zordar ji bo arastekirina ramanên takekesan û bindestkirina wan bikar tînin. Ev şîrove ji bo têgihîştina çawaniya bandora pergala siyasî li ser hişyariya takekes û hevpar pir pêwîst e, ev jî girîngiya lêkolînê di warên derûnnasiya civakî û siyasî de bilind dike.

Kitêb nîşaneke akademîk a girîng e ji bo lêkolîner û kesên ku dixwazin derûnnasî û civaknas û zagon nêrîneke bi nirx dide derbarê çawaniya têkiliya takekesan bi pergala siyasî re û ka çawa zextên derûnî û civakî dikarin bandor li ser reftarên siyasî û avakirina nasnameyên neteweyî hebin. Kitêb bi pêşkêşkirina nêrîneke nû ji bo têkiliya di navbera desthilat û aqil de, gazî gotûbêj û nîqaşa berdewam dike li ser çawaniya parastina azadiya fikrî û nasnameya mirov.

Derbarê Joost Abraham Maurits Meerlo

Dr. Joost A.M. Meerlo (1903-1975) derûnbijîşk û nivîskarekî holandî bû. Ew bi xebatên xwe di warên derûnnasiya civakî û siyasî de tê nasîn. Meerlo di bin dagirkeriya Naziyan de jiyaye û ev ezmûn bandoreke mezin li ser raman û lêkolînên wî kiriye. Ew bi taybetî bi bandora rejîmên zordar li ser derûna mirov re mijûl bû û xebatên wî wek çavkaniyeke girîng di warê derûnnasiya civakî de têne hesibandin.

Çavkanî

The Rape of the Mind: The Psychology of Thought Control, Menticide, and Brainwashing
Nivîskar: Joost A.M. Meerlo

Termên Sereke

Azadiya Derbirînê (Freedom of Expression) mafekî bingehîn e ku mirov bikare bê tirs ramanên xwe bîne ziman. Ev di civakên demokratîk de weke stûneke sereke tê dîtin û astengkirina wê nîşana rejîmên dîktator e. Ev maf dihêle ku mirov bi her awayî, çi nivîskî, çi devkî, çi hunerî, xwe derbibirînin.

Bandora Medyayê (Media Influence) û Medyaya Civakî (Social Media) îro roleke mezin dilîzin di şêwekirina raya giştî de. Bi taybetî platformên dîjîtal ên nû wek Facebook, Twitter û Instagram dikarin ramanên mirovan bi awayekî berfireh biguherînin û bibin sedema belavbûna hem zanîn û hem jî dezînformasyonê. Ev term behsa kartêkirina ragihandinê li ser raman û helwestên mirovan, rola medyayê di şêwekirina raya giştî de, bikaranîna medyayê ji bo kontrolkirina ramanan û metirsiyên medyaya civakî li ser ramanên serbixwe dike.

Derûnnasiya Civakî (Social Psychology) û Derûnnasiya Siyasî (Political Psychology) du beşên zanistî ne ku têkiliyên mirov-civak û mirov-siyasetê vedikolin. Ev zanist alîkariya me dike ku em fêm bikin ka çima mirov bi awayekî taybet tevdigerin û biryar didin di civak û siyasetê de. Derûnnasiya civakî lêkolîna têkiliyên di navbera mirov û civakê de, vekolîna bandora civakê li ser takekes, lêkolîna reftarên komî û bandora wan û şîrovekirina diyardeyên civakî ji aliyê derûnî ve dike. Derûnnasiya siyasî jî têkiliya di navbera siyaset û derûnê mirovan de, bandora pergalên siyasî li ser ramanên mirovan, vekolîna reftarên siyasî ji perspektîfa derûnî û analîzkirina biryardana siyasî lêkolîn dike.

Destdirêjkirina ser Aqil (Assault on the Mind) û Şûştina Mêjî (Brainwashing) behsa teknîkên manipulasyonê dikin ku bi mebesta guherandina ramanên mirovan tên bikaranîn. Ev dikare bi rêya propagandaya berdewam, bikaranîna medyayê an jî bi rêya fişara civakî pêk were. Ev têgeh hewldana kontrolkirina ramanan bi rêbazên cuda, êrîşa li ser azadiya fikrî ya mirovan, bikaranîna teknîkên derûnî ji bo guherandina ramanan û destkarîkirina bîr û baweriyên mirovan vedibêje.

Fişara Derûnî (Psychological Pressure) û Zexta Civakî (Social Pressure) nîşan didin ka çawa civak û derdor dikarin bandoreke mezin li ser takekes bikin. Ev fişar dikare bibe sedema stresê, rageşiyê (anxiety) û biryarên ne serbixwe. Behsa zextên derûnî yên li ser mirovan, bandora neyînî a stres û trawmayê, encamên derûnî yên zordariyê û kartêkirina li ser biryardana takekes dike.

Hişyariya Rexneyî (Critical Awareness) û Ramana Rexnegir (Critical Thinking) du şiyanên girîng in ku alîkariya mirovan dikin da ku bikaribin xwe ji propagandayê biparêzin û bi awayekî objektîf bûyeran binirxînin. Ev şiyana dîtina rastiyê di nav agahiyên cuda de, têgihîştina kûr ji bûyer û diyardeyan, bikaranîna mantiqê di nirxandinê de û parastina xwe ji propagandayê pêşkêş dike.

Kontrolkirina Ramanê (Mind Control) û Têkdana Mêjî (Mental Manipulation) behsa rêbazên cuda yên manipulasyona derûnî dikin ku ji bo birêvebirina ramanan tên bikaranîn. Ev rêbazên ku ji bo birêvebirina ramanan tên bikaranîn, teknîkên manipulasyona derûnî, pergalên kontrolkirina bîr û baweriyên mirovan û mekanîzmayên zordariya fikrî vedibêje.

Nasnameya Takekes (Individual Identity) û Xwe-hişyarî (Self-awareness) girîngiya nasîna xwe û parastina taybetmendiyên kesane destnîşan dikin. Mirovên ku xwe baş nas dikin dikarin li hember manipulasyonê bêhtir berxwe bidin. Ev taybetmendiyên kesane yên mirovekî, çawaniya ku mirov xwe nas dike, nirx û baweriyên kesane û cudahiyên takekesî dihundirîne. Xwe-hişyarî têgihîştina mirov ji xwe, nasîna xwe û derdora xwe, zanîna bandorên derve li ser xwe û parastina taybetmendiyên xwe vedibêje.

Serxwebûna Fikrî (Intellectual Independence) behsa azadiya di ramanê de û şiyana biryardana serbixwe dike. Ev azadiya di ramanê de, şiyana biryardana serbixwe, parastina taybetmendiyên xwe yên fikrî û berxwedana li hember zordariya fikrî pêşkêş dike.

Pergalên Totalîter (Totalitarian Systems) wan rejîman vedibêje ku dixwazin hemû aliyên jiyanê, bi taybetî ramanên mirovan, kontrol bikin. Ev rêveberiyên ku hemû aliyên jiyanê kontrol dikin, rejîmên ku azadiyên takekes binpê dikin, desthilatên ku li dijî demokrasiyê ne û birêvebirina navendî ya tund in.