Di vê rêwîtiya zanistî de, gelek pêşewayên gewre derketine holê ku bi rewşendilî, kêmmînakî û bîr û hişmendiya xwe, rê li ber nifşên nû vekirine. Ev kes, bi xweserîtî û hişkxuristiya xwe, bûne gotinzan û zimanparawên qada derûnnasiyê. Wan bi merîfeta xwe ya derûnî û bi rewşeniya derûnî xwe xemilandine û bûne zanyarên balacîgeh di warê xwe de.
Zerdeşt, wek pêşewayekî gewre yê dîrokê ye, girîngiyeke mezin dida paqijiya derûnî û laşî. Wî dizanibû ku mirov tenê bi riya feraset û xulqê qenc dikare bigihîje asta herî bilind a derûnî. Ev hizra wî, îro jî di warê derûnnasiyê de wek bingeheke girîng tê dîtin. Lê mixabin, di civaka modern de, gelek kes ji vê rêbazê dûr ketine û bûne dîl û hêsîrên nefsa xwe.
Lê mixabin, di vê rêyê de, mirov carinan rastî lêp û durûtiyê jî tê. Hin kes, bi awayekî kînedozî û rikdozî, hewl didin ku bêbexiyan biavêjin ser yên din û bi gotingerînên bedxwaz wan biêşînin. Ev yek dibe sedema tevliheviya derûnî û guşara derûnî li ser gelek kesan.
Di roja me ya îro de, têgihiştina razên derûnî bûye mîna tava zanistê ku bi ronahiya xwe dibiriqe. Ev zanist, bi hemû debdebe û peroşgiriya xwe, bûye bênderek ku lêkolerên dûrbîner lê digerin û hewl didin ku ronahiya wê belav bikin. Lê belê, ev rê ne rêyeke hêsan e û carinan dibe galegûrteke giran ji bo wan kesên ku dixwazin bigihîjin kûrahiya wê.
Di qada derûnnasiyê de, gelek beş û warên curbecur hene. Ji derûnnasiya hiqûqî bigire heta derûnşîkariyê, ji derûniya nasnameyî bigire heta lêkolîna taybetmendiyên derûnî, her yek ji van waran xwedî girîngiyeke taybet e. Lêkolerên van waran hewl didin ku hêmanên derûnî yên mirovan fêm bikin û rêbazên nû yên dermankirinê peyda bikin.
Lê belê, divê em ji bîr nekin ku derûnnasî ne tenê zanistek e, ew di heman demê de hunerek e jî. Kesên ku di vî warî de dixebitin divê xweşpeyv, şîrînzar û hevalşitaxalînk bin. Ew divê bi feraset û hişdarî tevbigerin û di heman demê de xwedî paknefsî û derûnpaqijiyê bin.
Di nav civakê de, carinan em rastî kesên şêt (dîn) tên ku jiyana xwe (jîv) winda kirine û êdî nikarin bijîn (nejîvano). Li hemberî van kesan, divê em bi dilovanî û fehmdarî tevbigerin. Ji ber ku her mirov xwedî derûneke taybet e û carinan ew derûn dikare bibe cihê îşkenceyê ji bo xwediyê xwe.
Helçûnên derûnî, çi yên hizrî û çi yên hestî, bandoreke mezin li ser jiyana me dikin. Carinan ev helçûn dibin sedema ku em bikevin nav derûneke xerab û nikaribin jê derkevin. Lê belê, bi alîkariya kesên pispor û bi xebateke berdewam, mirov dikare ji vê rewşê rizgar bibe û bigihîje jiyaneke xweşrewan.
Wek ku di gotina pêşiyan de tê gotin: "Mêr dimrin, kira wan dimîne tevî navê wan." Ev gotin bi taybetî ji bo wan kesên ku di warê derûnnasiyê de xizmet kirine, pir watedar e. Ew kesên ku bi xebatên xwe yên zanistî debara derûnî û zanistî bi dest xwe ve anîne, navê wan di dîrokê de wek kevirê hîmê dîwaran dimîne.
Di dawiyê de, divê em ji bîr nekin ku jiyana mirov mîna perdeyeke dil e ku her roj bi rengekî nû vedibe. Carinan em dikevn nav kîş û berkîşê, carinan em xir û xalî dibin. Lê ya girîng ew e ku em her dem hewl bidin ku em bigihîjin payegehên derûnî yên bilind û paqijiya derûnî ya rastîn.
Wek encam, divê em bawer bikin ku têgihiştina razên derûnî dê me bigihîne jiyaneke xweştir û bi wate. Bi vê baweriyê, em ê bikaribin hemû astengiyên li ser rêya xwe derbas bikin û bibin xwedî jiyaneke cawîdanî di warê zanist û derûnnasiyê de.
Di roja me ya îro de, mirov bi gelek pirsgirêkên derûnî re rû bi rû dimînin. Jiyana modern, bi hemû alozî û tevliheviyên xwe ve, bandoreke mezin li ser derûn û rewşa mirov dike. Lê belê, heke em li dîroka mirovahiyê binêrin, em ê bibînin ku ev pirsgirêk ne tenê yên demê ne. Ji serdema Zerdeşt û heta roja me ya îro, mirov hertim li pey xwenasîn û pêşveçûna derûnî bûne.
Di vê serdema ku em tê de dijîn, bandora teknolojiyê li ser jiyana me zêde bûye. Bi taybetî jî, şebekeyên civakî wek Facebook, Instagram û Twitter bandoreke mezin li ser derûniya mirovan dikin. Ev platformên ku ji bo danûstandin û parvekirinê hatine afirandin, carinan dibin sedema aloziya derûnî, xwepesinandin û heta depresyonê. Loma pêwîst e ku mirov bi feraset tevbigere û liberxweketina xwe xurt bike li hemberî van bandoran.
Jiyana xweşrewan, ku tê de mirov erknas û xweşdil be, armanca her kesî ye. Lê gihîştina vê armancê ne hêsan e. Divê mirov bi rêbaz û rêkarên rast xwe perwerde bike û bi handan û herikandinê berê xwe bide jiyaneke baştir. Ev pêvajo, ku em dikarin wek "rageşiya derûnî" bi nav bikin, hewceyî xebat û liberxwedaneke mezin e.
Di vê rêya pêşketina derûnî de, nirxandin û hilkolandin pir girîng in. Divê mirov bi awayekî giştalî û bipergal li jiyana xwe binêre û rêçareyên guncaw bibîne. Ev yek dê bibe alîkar ku mirov ji aloziya derûnî rizgar bibe û vegere ser hemdê xwe yê berê. Lê belê, ev proses ne yek rojê ye. Wek ku di gotina pêşiyan de tê gotin: "Serê mêrê çê daîm mij û dûman e." Yanî, kesên ku dixwazin pêş bikevin û bigihîjin astên bilind, divê amade bin ku bi astengiyên mezin re rû bi rû bimînin.
Nifşê nû, ku bi hêviya pêşerojeke geş radibe, divê hay ji van tiştan hebe. Divê ew fêm bikin ku jiyan ne tenê ji xweşî û kêfxweşiyê pêk tê. Carinan mirov rastî hêrs, kîn, nefret û xezebê jî tê. Lê girîng ew e ku mirov bikaribe van hestan bi awayekî erênî bi kar bîne û wan bike hêzeke avakar. Ev jî bi xwenasînê û bixwehesînê pêk tê.
Di vê çarçoveyê de, perwerdehiya derûnî pir girîng e. Divê mirov hêz û şiyana xwe li hember hêrs û xezebê bihêz bike. Bi vî awayî, mirov dikare gemara kîn û hesûdiyê ji nav xwe derxe û bibe xwediyê fikr û feraseteke qenc. Ev yek dê bibe alîkar ku mirov bi awayekî qencreftar tevbigere û di jiyanê de serkeftî be.
Lê mixabin, di civaka me de hîn jî gelek kes hene ku bi fêlbazî û xapandinê dixwazin xwe pêş bixin. Ev kes bi zimanê xwe zulm û zorê belav dikin û dibin sedema gelek pirsgirêkan. Li hemberî van kesan, divê mirov xwe bi zanist û hişmendiyê bixemilîne. Wek ku di gotina pêşiyan de tê gotin: "Gotinên kalan tev cewher e, divê navêjî bin lingan e." Yanî, divê mirov ji tecrûbeyên kesên pêşî sûd werbigire û rê nede ku ew tecrûbe winda bibin.
Di warê derûnnasiyê de, îro gelek pêşketin çêbûne. Bi taybetî jî, di warê derûnnasiya hiqûqî û derûnşîkariyê de, lêkolînên girîng tên kirin. Ev lêkolîn dibin alîkar ku em baştir fêm bikin ka çima mirov bi awayekî erênî an neyînî tevdigerin. Herwiha, ev lêkolîn dibin alîkar ku em rêbazên nû yên dermankirina nexweşiyên derûnî peyda bikin.
Di dawiyê de, divê em fêm bikin ku jiyan bi xwe re zewq û hezkirin tîne. Heya ku ev hest di dil û canê me de hebin, em ê bijîn û bi pêş bikevin. Loma divê em li hemberî hemû zehmetiyan xwe ragirin û bi hêvî û bawerî berê xwe bidin pêşerojê. Wek ku di gotinê de tê gotin: "Felek û dewran digere li serê mêrane." Yanî, jiyan bi xwe re gelek guhertin û surprîzan tîne, lê ya girîng ew e ku mirov li hemberî van guhertinan xurt bimîne û berxwe nede.
Wek encam, divê mirov bi hemû feraset û xulqê qenc, bi rêbaz û rêkarên rast, xwe ji aloziya derûnî rizgar bike û bigihîje jiyaneke xweşrewan. Ev rê dê ne hêsan be, lê bi sebir û liberxwedanê, mirov dikare bigihîje armancên xwe yên herî bilind. Di vê rêwîtiyê de, divê mirov hay ji xwe hebe û bi awayekî derûnrewşen tevbigere. Bi vî awayî, mirov dikare bibe xwediyê jiyaneke bi rûmet û wateyê tijî.
Di dawiyê de, divê em ji bîr nekin ku her mirov xwediyê hêz û şiyaneke mezin e. Bi bawerî û xebatê, mirov dikare hemû astengiyên jiyanê derbas bike û bigihîje qonaxên herî bilind. Wek ku Zerdeşt gotiye: "Hûn dikarin çarenivîsa xwe bikin binê fermana xwe." Ev gotin, îro jî ji bo me hemûyan watedar e û dibe ku bibe rêbereke girîng di rêwîtiya me ya jiyanê de.
Ferhengok:
- Derûnî: Têkildarî psîkolojiyê ye, rewşa hundirîn a mirovan e.
- Lêborînname: Lêborîn xwestin, efûname.
- Rewşendil: Kesê ku dilê wî/wê ronahî ye, zana.
- Feraset: Têgihiştin, zîrekî.
- Merîfeta derûnî: Zanîna psîkolojîk.
- Derûnşîkarî, derûnkolînerî: Psîkoanalîz.
- Helçûnên derûnî: Reaksiyonên psîkolojîk.
- Xweşsiruş: Kesê ku siruşta wî/wê xweş e.
Gelek ji van peyvan têkildarî aliyên cûrbicûr ên zanista derûnî ne, wek mînak derûnnasiya hiqûqî, derûniya nasnameyî, û hwd. Herwiha hin peyvên din jî hene ku têkildarî çand û edebiyata Kurdî ne.
1. Feraset: Zîrekî, jêhatîbûn
2. Xulq: Exlaq, tebîet
3. Geş: Şên, ronî
4. Resentî: Esîlî, orîjînalî
5. Alozî: Tevlihevî
6. Şebekeyên civakî: Torên civakî (wek Facebook)
7. Derûn: Psîkolojî, rewşa hundirîn a mirov
8. Liberxweketin: Xwe kontrol kirin
9. Xweşrewan: Bi rehetî, bi hêsanî
10. Erknas: Berpirsiyar
11. Xweşdil: Dilxweş, dilovan
12. Nirxandin: Qîmet dayîn
13. Hilkolandin: Lêkolîn kirin
14. Giştalî: Tevahî
15. Rêçare: Çareserî
16. Bipergal: Bi rêk û pêk
17. Handan: Teşwîq kirin
18. Herikandin: Bi hêsanî çûn
19. Nifş: Nesil
20. Rêc û resman: Rê û rêbaz
21. Rêbaz: Metod
22. Rêkar: Prosedur
23. Hevkam: Hevfikir, hevarmac
24. Xwaziyar: Kesê ku tiştek dixwaze
25. Dêwhez: Kesê ku ji tiştên xirab hez dike
26. Peyrewên hînkirinê: Şagirdên fêrbûnê
27. Rastbêj: Kesê ku rastiyê dibêje
28. Hûrbîn: Bi baldarî
29. Fêsêrat: Zîrekî, jêhatîbûn
30. Serdarî: Serokatî
31. Rênimûn: Rêber
32. Raberî: Pêşkêş kirin
33. Nûr: Ronahî
34. Xelat: Diyarî
35. Pesn: Methiye
36. Sitayiş: Pesin
37. Xweşnavî: Nav baş
38. Navdarî: Meşhûrî
39. Xapandin: Xeletandin
40. Fêlbazî: Hîlebazî
41. Hêrs: Xezeb
42. Gemar: Qirêjî
43. Kîn: Nefret
44. Hesûdî: Çavnebarî
45. Fêlxerab: Kesê ku xirabiyê dike
46. Fikirxerab: Kesê ku xirab difikire
47. Zulm: Zordarî
48. Germziman: Kesê ku zû hêrs dibe
49. Dijedêw: Dijminê xirabiyê
50. Dadar: Adil
51. Afirêner: Xuliqîner
52. Berzmend: Bi hêz
53. Biheybet: Bi rûmet
54. Şîrê rewan: Gotina xweş
55. Çarenivîs: Qeder
56. Zewq: Kêf
57. Hezkirin: Evîn
58. Nefs: Xwestek
59. Hêrs: Xezeb
60. Kîn: Nefret
61. Nefret: Dijminatî
62. Xezeb: Hêrs
63. Qehr: Xemgînî
64. Xulq: Exlaq
65. Hîndekarî: Perwerde
66. Hizir: Fikir
67. Bawerî: Îman
68. Kiryar: Çalakî
69. Zerdeşt: Navê pêxemberê oleke kevn
70. Bîrefêr: Zana
71. Guvahî: Şahidî
72. Tevjînî: Bi hev re jiyîn
73. Bîrtîj: Zîrek
74. Rageşî: Geşbûn
75. Tevrakir: Tevlihev kir
76. Şax û şov: Beş û parçe
77. Bixwehesîn: Xwe nas kirin
78. Mifadêr: Sûdwer
79. Zirardêr: Ziyankar
80. Şêl: Tevger
81. Reftar: Helwest
82. Zor û zebend: Hêz û qewet
83. Norey toqîn: Êrîşa panîkê
84. Kêmavêj: Kêm çalak
85. Dûravêj: Dûr diçe
86. Kêmmeş: Kêm dimeşe
87. Çûnxweş: Bi rehetî diçe
88. Xwenasîn: Xwe nas kirin
89. Sala xela û celayê: Sala birçîbûn û koçberiyê
90. Eyan: Diyar
91. Nûve: Nû
92. Hêman: Element
93. Delîv: Derfet
94. Kalkan: Mertal
95. Ranî: Çîg, berf
96. Jêfamî: Têgihîştin
97. Bixwebawerî: Baweriya bi xwe
98. Tûr û tela: Tevlihev
99. Rêwî: Mêvan
100. Recal: Mêr, wêrek
101. Zêr (zîr) û zeber: Jor û jêr
102. Cizirandin: Êşandin, azardan
103. Miyeser: Pêkan, mumkin
104. Biserketî: Serkeftî
105. Pêşrewk: Pêşeng
106. Xewn: Xeyal û hêvî
107. Tipika xwîskê: Dilopa xwêdanê
108. Heqşînas: Kesê ku qedrê heqê dizane
109. Dilronî: Dilşad
110. Şadrewan: Kêfxweş
111. Bi şewq û zewq: Bi coş û kêf
112. Rîp û arîşe: Pirsgirêk û asteng
113. Debax: Çermsazî
114. Biboşî: Bibore
115. Halan: Slogan
116. Hêşî: Pêşiya malê
117. Vegotî: Neqlî
118. Hişmendî: Eqlî
119. Xwepesinandin: Xwe pesin kirin
120. Xwebînî: Xwe mezin dîtin
121. Xwenîşandan: Xwe nîşan dan
122. Qencreftar: Reftar baş
123. Dildax: Dilêş
124. Civîngeh: Cihê civînê
125. Doxê derûniyê: Rewşa derûnî
126. Derûnrewşen: Kesê ku derûna wî zelal e
127. Bextê vajî: Bextreşî
128. Rewiştên derûnî: Exlaqê derûnî
129. Dirêx: Texsîr, kêmasî
130. Nexweşiya zexta xwînê: Hîpertansiyon
131. Dilruba: Dilrevîn
132. Şayeste: Hêja, layiq
133. Şil: Felc
134. Raje: Xizmet
135. Rajebexşî: Xizmetkarî
136. Bilîmet: Zekî, jîr
137. Korî zanyarî: Akademî
138. Amar: Statîstîk
139. Goşegirî: Înzîwa, xwe dûr girtin
140. Xweşreftar: Reftar baş
141. Nitirandin: Hekakî, neqişandin
142. Bendîkirin: Girtî kirin
143. Berevanî: Parastinî
144. Hevnijad: Ji eynî nijadê
145. Guhbeste: Bi baldarî guhdar dike
146. Dilbeste: Evîndar
147. Destmiz: Meaş
148. Xureba: Bêkes
149. Çavnasî: Oftalmolojî
150. Rîpa xiraban: Teşqele û gelemşeya xiraban
151. Rûgeh: Qible
152. Paxav: Baldarî
153. Merez: Nexweşî
154. Serperestî: Çavdêrî
155. Rejî: Gumrik
156. Zanistên ramyarî: Zanistên siyasî
157. Çavtêr: Xwedî qeneet
158. Mêvandost: Kesê ku ji mêvanan hez dike
159. Xizmetbexş: Kesê ku xizmetê dike
160. Binavûdeng: Navdar
161. Radebilind: Payebilind
162. Lêhûrbûn: Bi baldarî lêkolîn kirin
163. Ponijîn: Kûr fikirîn
164. Borandin: Derbas kirin
165. Zêmar: Helbesta şînê
166. Şînname: Nivîsa li ser mirinê
167. Dostê dêrîn: Hevalê kevn
168. Jîrfêm: Zîrek
169. Pêhilgotî: Memdûh, pesindayî
170. Wiçan: Tatîl
171. Qelax: Loda sergîn
172. Vebuhtin: Tayîn kirin
173. Dawpak: Paqij
174. Destyarî: Stajyerî
175. Dulge: Qesîde
176. Mersiye: Şînname
177. Bêjelawan: Xezel
178. Pişkîner: Mufetiş
179. Rêdar: Salik, rêwiyê riya manewî
180. Ronakderûn: Kesê ku derûna wî ronî ye
181. Zêmarname: Mersiye
182. Hûrramanî: Bi hûrgilî fikirîn
183. Hiştûjî: Hişmendî
184. Guvahîname: Dîplome
185. Xweşxwan: Xetîb
186. Rûnivîs: Îstinsax, kopya kirin
187. Lêp: Hîle
188. Durûtî: Munafiqî
189. Lêborînname: Nameya lêborînê
190. Rewşendil: Dilzelal
191. Kêmmînak: Kêm tê dîtin
192. Pêşewa: Rêber
193. Cawîdanî: Ebedî
194. Hişkxuristî: Serîhişk
195. Xweserîtî: Serbixweyî
196. Gotinzan: Zanyarê gotinan
197. Zimanparaw: Kesê ku zimanê wî xweş e
198. Terwende: Kêmpeyda
199. Debdebe: Merasim
200. Peroşgîr: Bi coş
Comments
Post a Comment