BIKARANÎNA HÇ (HIŞÊ ÇÊKIRÎ) DI PERWERDEHIYÊ DE

 

(Bernameya Pîlota Serkeftî ya Nijeryayê)

Kurte

Di sala 2024an de, li Eyaleta Edo ya Nijeryayê şoreşeke perwerdehiyê pêk hat ku balê dikişîne ser potansiyela Hişê Çêkirî - HÇ (Artificial Intelligence - AI) di warê perwerdehiyê de. Ev proje ku ji aliyê Banka Cîhanê ve hate piştgirîkirin, nîşanî me da ku teknolojiya HÇ dikare pêvajoya fêrbûnê bi awayekî berbiçav biguherîne û geş/pêş bixe. Di vê bernameya şeş hefteyî de, xwendekaran dikarîn naveroka ku bi gelemperî di du salan de tê fêrkirin, bi serkeftî hîn bibin. Ev serkeftin ne tenê di warê demê de, lê di heman demê de di warê kalîteya fêrbûnê de jî hate dîtin.

Ev bernameya pîlot bi taybetî li herêmeke ku bi gelek astengiyên perwerdehiyê re rû bi rû ye hate bicîkirin. Li vê herêmê, pirsgirêkên weke kêmbûna mamosteyan, sînordariya çavkaniyan û astengiyên teknolojîk hebûn. Lêbelê, bi bikaranîna HÇ weke amûreke alîkar, van astengiyên kevneşopî hatin derbaskirin. HÇ di vir de ne weke alternatîfek ji mamosteyan re, lê weke hevkarek hate bikaranîn ku dikare pêvajoya fêrbûnê xurt bike û berfirehtir bike.

Projeyê nîşanî me da ku teknolojiya HÇ dikare di warê demokratîzekirina perwerdehiyê de rolek watedar bilîze. Bi taybetî di herêmên ku derfetên perwerdehiyê sînordar in de, HÇ dikare bibe pireke taybet di navbera xwendekar û zanînê de. Ev yek bi taybetî pêwîst e ji bo welatên pêşketî û yên di gava geşedanê de ku gelek caran bi kêşe û pirsgirêkên gihîştina perwerdehiya bi kalîte re rû bi rû dimînin.

Encamên berbiçav û bandorên civakî

Encamên bernameya pîlotê di gelek waran de balkêş bûn. Di warê akademîk de, xwendekaran di 30 rojên dibistanê de geşedanek awarte destnîşan dan. Ev geşedan bi taybetî di warên Îngilîzî, xwendewariya dîjîtal û têgehên bingehîn ên HÇ de derkete holê. Lê ya herî watedar, ev geşedan ne tenê di warê hejmarî de, lê di heman demê de di warê kalîteya fêrbûnê de jî hate dîtin.

Di warê wekheviya zayendî de jî encamên balkêş hatin bidestxistin. Keçan ku gelek caran di pergala perwerdehiyê ya kevneşopî de paş de dimînin, ji vê bernameyê bi awayekî taybet sûd wergirt. Ev yek nîşanî me dide ku HÇ dikare di kêmkirina ferqên zayendî di perwerdehiyê de rolek erênî bilîze. Bi taybetî di civakên ku hîn jî bi pirsgirêkên wekheviya zayendî re rû bi rû ne de, ev encam gelek girîng in.

Ji bilî van, bernameya pîlot nîşanî me da ku HÇ dikare fêrbûnê bi awayekî takekesane bike. Her xwendekar dikarîbû li gorî asta xwe û bi rîtma xwe bimeşe. Ev yek bi taybetî ji bo xwendekarên ku di pergala kevneşopî de zehmetî dikişînin watedar e. HÇ weke mamosteyeke aşopî (virtual) xizmet kir ku dikare xwe li gorî hewcedariyên her xwendekarî adapte bike û piştgiriya takekesî pêşkêş bike.

Stratejiyên serketinê

Serkeftina bernameya pîlotê ne tesadûfî bû. Ev proje li ser bingeheke xurt a teorîk û pratîk hate avakirin. Çarçoveya Pêşeng ku ji tecrûbeya vê projeya pîlotê derket holê, çend prensîbên bingehîn diyar kir ku ji bo serkeftina bikaranîna HÇ di perwerdehiyê de pêwîst in. Di navenda van prensîban de têkiliya di navbera xwendekar, mamoste û teknolojiyê de heye.

Di warê geşedan û pêşxistina xwendekaran de, bernameyê girîngiya motîvasyon û meraqê derxist pêş. Dema ku xwendekar bi kêfxweşî û bi dilxwazî tevlî pêvajoya fêrbûnê dibin, encam gelek baştir dibin. HÇ di vir de dikarîbû ezmûneke fêrbûnê ya kêfxweş û balkêş pêşkêş bike. Xwendekaran bi rêya vê teknolojiyê dikarînbû bi awayekî çalak beşdarî pêvajoya fêrbûnê bibin û bi rîtma xwe bimeşin.

Rola mamosteyan di vê pêvajoyê de jî hate veguhertin, lê nehat kêm kirin. Mamosteyan HÇ weke alîkarek dîtin ku dikare karê wan hêsantir û bandortir bike. Wan dikarîbûn tecrûbeyên xwe yên serkeftî parve bikin û rêbazên nû yên hînkirinê pêş bixin. Ev veguhertin di têkiliya di navbera mamoste û xwendekaran de jî bandoreke erênî çêkir.

Binesaziya teknîkî jî di serkeftina projeya pîlotê de rolek girîng lîst. Dabînkirina hêza elektrîkê ya domdar, geşedan û pêşxistina girêdana înternetê ya bihêz û amadekirina amûrên teknolojîk ên pêwîst, hemû ji bo serkeftina projeya pîlotê girîng bûn. Lêbelê, ev astengiyên teknîkî bi rêya çareseriyên afirandî û adaptasyona li gorî şert û mercên herêmî hatin çareserkirin.

Adaptasyon û bicîanîna herêmî

Yek ji taybetmendiyên herî girîng ên vê projeya pîlotê şiyana wê ya adaptasyonê bû. HÇ dikarîbû xwe li gorî hewcedariyên herêmî û taybetmendiyên çandî adapte bike. Ev adaptasyon di gelek waran de hate dîtin: ji zimanê hînkirinê bigire heta bi mînakên ku di perwerdehiyê de tên bikaranîn.

Di warê zimên de, HÇ dikarîbû piştgiriya pirzimanî pêşkêş bike ku ev yek ji bo herêmên ku bi çend zimanan dipeyivin gelek girîng e. Ev taybetmendî bi taybetî ji bo kurdan ku gelek caran bi pirzimanî ne, gelek girîng e. Herwiha naveroka perwerdehiyê jî li gorî çand û kevneşopiyên herêmî hate adapte kirin.

Bernameya pîlot herwiha nîşanî me da ku HÇ dikare di demên qeyran û qrîzê de jî were bikaranîn. Bo nimûne, di dema pandemiyê de an di rewşên awarte yên din de, HÇ dikare bibe alternatîfek girîng ji bo berdewamkirina perwerdehiyê. Ev yek bi taybetî ji bo herêmên ku bi pirsgirêkên weke şer an karesatên xwezayî re rû bi rû dimînin pêwîst e.

Bandora global û siberojê

Bernameya pîlot a Nijeryayê ne tenê ji bo vî welatî, lê ji bo tevahiya cîhanê dersên girîng derdixe holê. Ev proje nîşanî me dide ku HÇ dikare di demokratîzekirina perwerdehiyê de rolek sereke bilîze. Bi taybetî di herêmên ku bi kêmbûna mamosteyan an jî çavkaniyan re rû bi rû ne de, HÇ dikare bibe amûrek girîng ji bo geşedan û pêşxistina perwerdehiyê.

Di siberojê de, ev model dikare li gelek deverên din ên cîhanê jî were bicîkirin. Lêbelê, ji bo vê yekê, pêwîst e ku çend şert bên bicîhanîn. Di serî de, pêwîst e ku veberhênanên domdar di warê teknolojî û perwerdehiyê de bên kirin. Herwiha, piştgiriya siyasî û civakî jî ji bo serkeftina van projeyan pêwîst e.

Hevsengiya di navbera teknolojî û pêwistiyên mirovî de jî girîng e. HÇ ne alternatîfek ji perwerdehiya kevneşopî re ye, lê alîkarek e ku dikare wê xurttir bike. Di vî warî de, pêwîst e ku em di bikaranîna HÇ de hevsengiyekê biparêzin û nirxên mirovî ji bîr nekin.

Encam û pêşniyar

Bernameya pîlot a Nijeryayê nîşanî me dide ku HÇ ne tenê amûrek teknolojîk e, lê di heman demê de dikare bibe amûrek ji bo veguherîna civakî jî. Bi rêya vê teknolojiyê, em dikarin perwerdehiyê ji bo her kesî gihîştbar bikin û kalîteya wê bilind bikin. Lêbelê, ji bo ku ev potansiyel bi temamî were bikaranîn, pêwîst e ku em bi baldarî û bi berpirsiyarî tevbigerin.

Di encamê de, ev proje nîşanî me dide ku bi bikaranîna rast a HÇ, em dikarin astengiyên kevneşopî yên perwerdehiyê derbas bikin û perwerdehiyeke wekhev û bi kalîte ji hemû kesan re pêşkêş bikin. Ev ne tenê xewnek e, lê rastiyeke ku bi rêya teknolojiya HÇ dikare pêk were.

Ji bo siberojê, pêwîst e ku em li ser van xalan bisekinin:

• Berdewamkirina lêkolîn û geşedan û pêşxistina modelên HÇ yên ji bo perwerdehiyê
• Geşedan û pêşxistina stratejiyên adaptasyonê ji bo herêmên cuda
• Parastina hevsengiya di navbera teknolojî û pêwistiyên mirovî de
• Teşwîqkirina veberhênan di warê binesazî û perwerdehiyê de

Ev proje îspat dike ku veguherîna mezin di perwerdehiyê de ne tenê mimkun e, lê di heman demê de pêwîst e jî. Bi bikaranîna rast a HÇ, em dikarin perwerdehiyê ji binî ve biguherînin û wê ji bo her kesî gihîştbar bikin.

 

Çavkanî

  Banka Cîhanê (World Bank)

• Bernameya pîlot ji aliyê Banka Cîhanê ve hatiye piştgirî kirin
• Encam li ser malpera wan hatiye weşandin
• Ev di sala 2024an de hatiye kirin
• https://blogs.worldbank.org/en/education/From-chalkboards-to-chatbots-Transforming-learning-in-Nigeria
• https://www.worldbank.org/en/access-to-information/ai-committee

  Eyaleta Edo ya Nijeryayê

• Cihê ku bernameya pîlot lê hatiye meşandin
• Cihê perwerdehiyê ya herêmê beşdarî projeyê bûye

 

Termên sereke

 

  Hişê çêkirî (HÇ) - Artificial Intelligence (AI)

• Teknolojiya ku dikare karên ku bi gelemperî hewcedarî bi hişê mirovî heye bike
• Di nivîsê de weke "HÇ" hatiye kurtkirin

  HÇ ya afirîner - Generative AI

• Beşek ji HÇ ye ku dikare naveroka nû biafirîne (tekst, wêne, hwd.)
• Mînak: ChatGPT, Claude

  LLM - Large Language Model

• Modelên zimanê mezin
• Pergalên HÇ yên ku bi milyaran daneyên zimanî hatine perwerdekirin
• Dikarin bi mirov re biaxivin û bersivên wateyî bidin

  Mamosteyê aşopî - Virtual tutor

• Pergaleke HÇ ku weke mamoste kar dike
• Bi xwendekaran re têkiliyê datîne û wan hîn dike

  Bernameya pîlot - Pilot program

• Bernameya ceribandinê ya ku berî bicîkirina berfireh tê testkirin
• Armanca wê dîtina bandor û astengiyên potansiyel e

  Çarçoveya Pêşeng - Pioneer Framework

• Çarçoveya rêbaz û têgehên ku ji tecrûbeya bernameyê hatine derdixistin
• Heft prensîbên sereke tê de hene

  Xwendekarê-navendî - Learner-centric

• Nêzîkatiya perwerdehiyê ku xwendekar dike navenda pêvajoyê
• Li şûna mamosteyê navendî, xwendekar navendî ye

  Binesazî - Infrastructure

• Hemû pergal û amûrên bingehîn (elektrîk, înternet, komputer hwd.)
• Ji bo meşandina bernameyê pêwîst in

  Adaptebûn - Adaptability

• Hêz û şiyana guncandina xwe li gorî rewş û hewcedariyan
• Taybetmendiyeke girîng a pergalên HÇ

  Demokratîzekirina perwerdehiyê - Democratizing education

• Perwerdehiyê ji bo her kesî gihîştbar kirin
• Kêmkirina astengiyên wek aborî, erdnîgarî û çandî

  Ramanên rexneyî - Critical thinking

• Şiyana nirxandina agahiyan bi awayekî heyben (objektif)
• Analîzkirina rastiyan û çewtiyan

  Domdarî - Sustainability

• Hêz û şiyana berdewamkirina tiştekî di demeke dirêj de
• Di vê kontekstê de: domandina encamên baş ên fêrbûnê