ANOMÎ (CIVAKA JIHEVKETÎ)

Anomî, di vê serdema ku medyaya civakî jiyana me dorpêç kiriye de, têgeheke bingehîn e ku divê em fêm bikin û têbigihêjin. Bi kurtasî, anomî tê wateya jihevketina rêbazên civakî û têkçûna têkiliyên di navbera mirovan de. Di encama vê rewşê de, mirov hesta xwebûn û aîdiyetê winda dikin û xwe ji civakê dûr dixin/dibînin.

Di serdema dîjîtal a îro de, em weke mirovahiyê rastî veguherîneke radîkal tên ku di dîrokê de mînakê wê pir kêm hatine dîtin. Cîhana me êdî ne ew cîhana berê ye ku sînorên wê diyarbûn û mirov dikarîbû bi hêsanî cihê xwe tê de bibîne. Îro, di nav pêlên bêdawî yên agahiyan de, rastî û nerastî, heqîqet û derew tevlihev bûne. Her roj, bi hezaran nûçe, wêne û vîdiyo ji ekranên me diherikin û her yek ji wan hewl dide ku bala me bikişîne, mejiyê me dagir bike û perspektîfa me ya li ser cîhanê biguherîne.

Di vê tevliheviyê de, derûniya civakî û têkiliyên mirovî jî bi awayekî kûr tên veguhertin. Medyaya civakî ku soz û peyman dabû dê mirovahiyê bîne cem hev û têkiliyên civakî xurt bike, îro bûye sedema cudabûn û tenêtiyeke kûr. Em di nav torên aşopî de winda bûne û têkiliyên me yên rasteqîn qels bûne. Her ku diçe em çiqasî "online" dibin, em ewqasî ji hev û ji xwezaya xwe ya mirovî dûr dikevin.

Têgeha anomî ku ji aliyê civaknas Émile Durkheim ve hatiye geşkirin, îro wateyeke nû wergirtiye. Ew êdî ne tenê rewşa windabûna hincetên civakî vedibêje, lê di heman demê de dibe nîşana qrîzeke kûr a nasnameya global. Di nav vê qrîzê de, nirxên kevneşopî û nûjentiyê bi hev re di nav şer de ne û ev şer bandorê li her qada jiyanê dike.

Teknolojî ku demekê weke amrazê rizgariyê dihat dîtin, îro bûye çavkaniya guman û fikareke mezin. Serdestiya teknolojîk ne tenê li ser aborî û siyasetê, lê di heman demê de li ser hişmendiya me ya civakî jî xwe ferz dike. Platformên medyaya civakî algorîtmayên xwe bi kar tînin da ku baldariya me kontrol bikin, hilbijartinên me bi şikil û şemal bikin û bi vî awayî me bikin xulamên pergala xwe an jî pergaleke aşopî.

Di vê rewşê de, têgeha "piştî rastiya rasteqîn" (piştî heqîqetê) derdikeve holê weke nîşana serdemeke nû. Li vir, rastî û nerastî ne ewqasî girîng in, ya girîng ew e ka kî dikare çîroka xwe baştir "bifroşe". Ev rewş bi xwe re qrîzeke mezin a baweriyê tîne. Êdî ne tenê li dezgehên klasîk ên ragihandinê, lê li hemû çavkaniyên agahiyê baweriya mirovan qels bûye.

Ev veguherînên kûr bandorê li derûniya civakî jî dikin. Hesta wendabûnê, tenêtiyê û bêhêvîtiyê her ku diçe xurtir dibe. Civak êdî nikare weke berê xwe li dora armancên hevpar kom bike. Her kes ketiye nav lêgerîna nasnameya xwe ya takekesane û ev yek jî dibe sedema parçebûneke civakî ya kûr.

Di warê felsefî de, ev rewş me dibe berbi pirsên bingehîn ên derbarê hebûn û nasnameya mirovahiyê de. Gelo em ê çawa bikaribin di nav vê tevliheviyê de xwe û nirxên xwe biparêzin? Gelo rê heye ku em ji vê qrîza global derkevin û têkiliyên xwe yên civakî ji nû ve ava bikin?

Bersiva van pirsan ne hêsan e, lê divê em li ser wan bifikirin. Ji ber ku îro em di nav guhertineke paradigmatîk de ne. Ev veguhertin bandorê li her aliyê jiyana me dike û me neçar dike ku em ji nû ve li xwe, li civaka xwe û li cîhanê binêrin.

Di vê rewşa peljen û krîtîk de, rola rewşenbîr û civaka sivîl girîngtir dibe. Divê em têgihîştineke nû ya felsefeya civakî pêş bixin ku bikaribe bersiva pirsgirêkên serdemê bidin. Ev têgihîştin divê hem nirxên mirovahiyê biparêze hem jî rê li ber geşedanên teknolojîk negire.

Ji bo vê yekê, pêwîst e ku em ji nû ve li ser têgehên bingehîn ên weke azadî, wekhevî, dadperwerî û berpirsiyariya civakî bifikirin. Divê em fêm bikin ka di serdema dîjîtal de ev têgeh çi wateyê vedigirin û çawa dikarin bibin bingeha civakeke nû.

Nirxandin

Cîhan îro weke giraveke bêparastin a di bin êrîşa candarên efsanewî yên deryayê de diheje û dilerizê. Her roj rûdanên nû yên ku bandorên neyînî li ser civakê dikin, ji qabloyên daneyan ber bi ekranê, ji pîkselan ber bi mejî, ji ramanan ber bi axaftinên rojane ve diherike û qada me ya hevpar a civakî bi mij û moranê dinepixîne.

Di vê serdema nû de, em pê dizanin ku em di rastiyeke cuda de dijîn. Em di nav rastiya piştî heqîqetê de ne, lê mixabin em xwe ji amûrên felsefî yên ku vê rewşê rast fêm bikin bêpar dibînin. Herçiqasî em bi pergala jiyana nûjen a aloz re di nav têkiliyê de bin jî em nikarin xwe ji hesta kêmasiyê ya ku her diçe mezin dibe, rizgar bikin.

Li hemberî teknolojiya ku ji bingeha nûjenîzmê ber bi avakirina cîhaneke aşopî (virtual) ve bilind dibe, em weke takekesan xwe biçûk û bêhêz hîs dikin. Ev rastî, herçiqasî me aciz bike jî divê em qebûl bikin ku ev rewş bandoreke giran li ser civakê dike.

Dema em bi çavekî rexnegir li rewşa îro dinêrin, em dibînin ku anomî ne tenê rewşeke derbas dibe ye, lê belê rewşeke strûkturî ye ku bandoreke kûr û zûr li ser civakê dike. Di vê çarçoveyê de divê em bala xwe bidin ser wan diyardeyên civakî yên ku îro em pê re rû bi rû ne. Ev diyarde, herçiqasî ji hev cuda xuya bikin jî di rastiyê de bi hev re girêdayî ne û rewşa anomiyê derdixin holê.

Di vê serdema ku nirxên kevneşopî têk diçin û nirxên nû hê bi temamî cih negirtine, mirov xwe di nav valahiyeke mezin de dibînin. Ev valahî dibe sedema şaşwazî, stres û depresyonê. Herwiha ev rewş dibe sedema ku mirov nikaribin bi hev re têkiliyên xurt ava bikin û hesta civakîbûnê lawaz dibe.

Encam

Di encamê de, divê em qebûl bikin ku em di nav qonaxeke dîrokî ya girîng de ne. Ev qonax dê yan bibe destpêka serdemeke nû ya ronahiyê, yan jî me ber bi tarîtiyeke kûr û dûr ve bibe. Ya girîng ew e ku em vê rewşê baş fêm bikin û li gorî wê tevbigerin. Divê em hem li ser pirsgirêkan bifikirin hem jî li rêyên çareseriyê bigerin.

Ji ber ku îro êdî ne tenê pirsgirêkên herêmî, lê pirsgirêkên global in ku em pê re rû bi rû ne. Ev yek jî nîşanî me dide ku divê em weke "gundê global" bi hev re li çareseriyê bigerin. Tenê bi vî awayî em ê bikaribin ji vê qrîza kûr derkevin û siberojeke baştir ava bikin.

Lêbelê, weke ku di sedsala 18em de jî hatiye dîtin, dibe ku ev rewşa aloz a civakî, di encamê de rê li ber veguherîneke erênî veke. Di wê demê de jî di heman demê de hem şoreşa pîşesaziyê û geşedanên teknolojîk hebûn, hem jî qeyraneke civakî ya kûr hebû. Li aliyekî şikoyê şoreşa pîşesaziyê hebû, li aliyê din rewşa xizan a weke ya Oliver Twist hebû.

Di dawiyê de, divê em vê yekê jî bibîr bînin ku civak xwedî hêz û şiyana xwe-sererastkirinê ye. Herçiqasî em îro di nav qeyraneke kûr de bin jî dibe ku ev qeyran bibe destpêka qonaxeke nû ya ku tê de teknolojî û civak dikarin bi hev re bi awayekî harmonîk bimeşin. Belkî jî em ê bikaribin di navbera geşedana teknolojîk û jiyana civakî de hevsengiyeke nû ava bikin, weke ku di sedsala 18em de hatibû çêkirin.

 

Çavkanî

https://www.britannica.com/topic/anomie

Termên sereke

Anomî:
Anomî têgeheke civaknasî ye ku ji aliyê Émile Durkheim ve hatiye pêşkêşkirin. Ew rewşa bêhêziya rêbazên civakî û têkçûna têkiliyên di navbera mirovan de vedibêje. Di vê rewşê de, mirov xwe ji civakê dûr dibîne û hesta xwebûn û aîdiyetê winda dike. Di serdema îro de, anomî bi taybetî di nav medyaya civakî û teknolojiyê de xwe bi awayekî kûr nîşanî me dide.

Medyaya Civakî:
Medyaya civakî platformên weke Facebook, Twitter, Instagram û TikTok e ku ji bo parvekirina agahiyan, nûçeyan û têkiliyên civakî têne bikaranîn. Di nivîsê de, medyaya civakî weke sedema cudabûn û tenêtiyê tê dîtin, ji ber ku têkiliyên rastîn qels dibin û mirov di nav torên aşopî de winda dibin.

Piştî Heqîqetê:
Post-truth têgeheke nûjen e ku tê wateya ku di serdemeke ku rastî û nerastî tevlihev dibin û ya girîng çîroka herî bandor e, ne rastî ye. Di vê serdemê de, agahdariya rast û nerast bi hev re tevlihev dibe û mirov ji bo rastiyê baweriyê winda dikin.

Qrîza Nasnameyê:
Qrîza nasnameyê rewşeke civakî ye ku di navbera nirxên kevneşopî û nûjen de şer derdikeve. Di vê rewşê de, mirov nikarin nasnameya xwe ya civakî bi hêsanî diyar bikin û xwe di nav valahiyeke mezin de dibînin. Ev qrîz dibe sedema stres, depresyon û şaşwaziyê.

Teknolojî:
Teknolojî di nivîsê de weke çavkaniya guman û fikareke mezin tê dîtin. Her çiqas teknolojî di demekê de weke amrazê rizgariyê dihat dîtin jî, îro ew bûye sedema kontrolkirina hişmendiya civakî û kêmbûna têkiliyên rastîn. Platformên medyaya civakî bi karanîna algorîtmayan baldariya mirovan kontrol dikin.

Civaka Sivîl:
Civaka sivîl ji koma mirovan û rêxistinên ku ji hêla dewletê ve nehatine birêvebirin pêk tê. Di nivîsê de, rola civaka sivîl weke çareseriyek ji bo pirsgirêkên serdemê tê dîtin. Divê civaka sivîl bi têgihiştineke nû ya felsefeya civakî pêş bike û ji bo çareseriyên nûjen bigere.

Nirxên Mirovahiyê:
Nirxên mirovahiyê weke azadî, wekhevî, dadperwerî û berpirsiyariya civakî di nivîsê de têne binîqaş kirin. Di serdema dîjîtal de, divê em ji nû ve li ser van nirxan bifikirin û fêm bikin ka ew çawa dikarin bibin bingeha civakeke nû.

Globalîzasyon:
Globalîzasyon tê wateya yekgirtina cîhanê di bin pergala aborî, siyasî û çandî de. Di nivîsê de, globalîzasyon weke sedema qrîza nasnameyê û anomiyê tê dîtin. Her çiqas globalîzasyon gelek geşedan anîne jî, ew bûye sedema cudabûna civakî û kêmbûna têkiliyên mirovî.

Felsefeya Civakî:
Felsefeya civakî li ser têkiliyên mirovî û rêbazên civakî disekine. Di nivîsê de, pêdivî bi têgihiştineke nû ya felsefeya civakî heye ku bikaribe bersiva pirsgirêkên serdemê bidin. Ev felsefe divê hem nirxên mirovahiyê biparêze hem jî li ber geşedanên teknolojîk negire.

Hesta Wendabûnê:
Hesta wendabûnê rewşeke derûnî ye ku di navbera mirov û civakê de derdikeve. Di nav medyaya civakî û teknolojiyê de, mirov xwe ji civakê dûr dibîne û hesta wendabûnê xurt dibe. Ev rewş dibe sedema stres, depresyon û tenêtiyê.

Parçebûna Civakî:
Parçebûna civakî rewşeke ku di navbera komên civakî de cudahî û newekhevî derdikeve. Di nivîsê de, ev rewş weke encama qrîza nasnameyê û anomiyê tê dîtin. Her kes li gorî nasnameya xwe ya takekesî tevdigere û ev yek dibe sedema parçebûna civakî.

Rewşenbîr:
Rewşenbîr kesên ku li ser pirsgirêkên civakî û felsefî difikirin û ramanên xwe parve dikin. Di nivîsê de, rola rewşenbîr weke çareseriyek ji bo pirsgirêkên serdemê tê dîtin. Divê rewşenbîr bi têgihiştineke nû pêş bike û ji bo çareseriyên nûjen bigere.

Têkiliyên Civakî:
Têkiliyên civakî têkiliyên di navbera mirovan de ne ku ji bo avakirina civakeke saxlem girîng in. Di nivîsê de, têkiliyên civakî di nav medyaya civakî de qels dibin û mirov xwe ji hev dûr dibînin. Ev rewş dibe sedema tenêtiyê û kêmbûna hesta civakbûnê.

Valahiya Civakî:
Valahiya civakî rewşeke ku di navbera mirov û civakê de derdikeve. Di nav teknolojiyê û medyaya civakî de, mirov xwe di nav valahiyeke mezin de dibîne û nikare bi civakê re têkiliyên xurt ava bike. Ev rewş dibe sedema şaşwazî û stresê.

Gundê Global:
Gundê global têgeheke ku ji bo cîhana yekgirtî tê bikaranîn. Di nivîsê de, ev têgeh weke rêyek ji bo çareserkirina pirsgirêkên global tê dîtin. Divê em weke gundekî global bi hev re bixebitin û ji bo çareseriyên hevpar bigerin.

Hêz û şiyana Xwe-sererastkirinê:
Hêza xwe-sererastkirinê tê wateya ku civak dikare xwe ji nû ve ava bike û ji qeyranên xwe derkeve. Di nivîsê de, ev hêz weke çareseriyek ji bo qrîza anomiyê tê dîtin. Civak dikare bi awayekî xweser xwe ji nû ve ava bike ûsiberojeke baştir çêke.

Hesengiya Civakî-Teknolojîk:
Hesengiya civakî-teknolojîk tê wateya ku di navbera geşedana teknolojîk û jiyana civakî de hevsengiyek heye. Di nivîsê de, ev hevsengî weke rêyek ji bo çareserkirina pirsgirêkên serdemê tê dîtin. Divê em di navbera teknolojiyê û jiyana civakî de hevsengiyeke nû ava bikin.

Şoreşa Pîşesaziyê:
Şoreşa pîşesaziyê guherînek mezin di aborî û civakê de bû ku di sedsala 18em de dest pê kir. Di nivîsê de, ev şoreş weke mînakek ji bo guherîna civakî tê dîtin. Her çiqas şoreşa pîşesaziyê gelek geşedan anîne jî ew bûye sedema qeyraneke civakî ya kûr.

Qeyrana Civakî:
Qeyrana civakî rewşeke ku di navbera nirxên kevneşopî û nûjen de şer derdikeve. Di nivîsê de, ev qeyran weke sedema anomiyê û parçebûna civakî tê dîtin. Divê em ji bo çareserkirina vê qeyranê bi hev re bixebitin.