BEXŞANDIN Û XWE-RÊZDARÎ

Destpêk

Bexşandin di civaka me de bi awayên cûrbicûr tê nîqaşkirin û gelek caran weke lawazî tê şîrovekirin. Ji dema ku Nietzsche di sala 1887an de di kitêba xwe ya "Çêbûna Exlaqê" de bexşandin weke nîşana lawaziyê binav kir, ev nêrîn bûye niqaşeke bingehîn di qada exlaq û derûnnasiyê de. Nietzsche bexşandin weke kiryareke neçar didît ku ji lawaziyan derdikeve, ne ji hêzê. Li gorî wî, mirovên ku dibexşînin ne ji ber ku ew xurt in, lê ji ber ku ew nikarin tola xwe bistînin, dibexşînin. Ev nêrîna reşbîn a li ser bexşandinê di sedsala dawî de jî dom kiriye.

Di sala 2011an de, lêkoler McNulty xebatek bi navê "Aliyê Tarî yê Bexşandinê" weşand. Di vê xebatê de, wî hevjînên zewicî bi rewşên rabêjî (farazî) re rû bi rû kirin ku biryar bidin ka ew ê hevjînê xwe bibexşînin an na. Li gorî encamên wî, dema ku yek bi hêsanî dibexşîne, kesê neheq vê yekê weke destûrê ji bo berdewamkirina neheqiyê dibîne. Bi vî awayî, bexşandin dibe sedema domandina neheqiyê.

Lêbelê, gelo bexşandin bi rastî lawazî ye û xwe-rêzdariyê kêm dike an jî dikare bibe sedema xwe-rêzdariyeke mezintir? Gelo ew kesên ku dibexşînin, di encamê de ji xwe pir hez nakin, an jî berevajî, bi rêya bexşandinê, ew digihêjin asteke bilindtir a xwe-hezkirinê? Ev pirsên girîng in ku divê em bi awayekî zanistî û felsefî li bersivê wan bigerin.

Bingehên Bexşandinê û Bandora wê li ser Xwe-Rêzdariyê

Naskirina rûmeta bingehîn

Dema ku em bexşandinê ji kûrahiya dilê xwe dikin, em dest pê dikin ku rûmeta bingehîn di kesê ku neheqî li me kiriye de bibînin. Ev ne tê wê wateyê ku em kirina wan erê dikin, lê em têdigihêjin ku ew kes jî ji kirinên xwe yên neheq ne kêmtir e, zêdetir e. Mirov dikare bibe xwedî kirinên neheq, lê weke mirov, ew hîn jî xwedî nirxek bingehîn e.

Ev hişyarbûna li ser rûmeta kesê din di heman demê de dibe sedema naskirina rûmeta hebûna xwe jî. Dema ku em têdigihêjin ku her kes, tevî neheqiyên xwe, xwedî nirxeke bingehîn e, em jî têdigihêjin ku em bi xwe jî, tevî kêmasiyên xwe, xwedî rûmet in. Ev têgihiştin dikare bibe bingehê xwe-rêzdariyeke kûr û mayînde.

Hilgirtina êşê û ji xwe-hêzkirin

Bexşandin herwisa biryareke mezin e ku mirov êşê hilgire û tola xwe nestîne. Di civakê de, gelek caran tol weke tiştekî normal tê dîtin. Lêbelê, dema ku mirov biryar dide ku êşê hilgire û tolê nestîne, ev nîşana hêzeke mezin e, ne ya lawaziyê.

Di vê pêvajoyê de, mirov têdigihêje ku ew ji ya ku difikirî xurttir e ku dikare li dijî êşê bisekine bêyî ku êş wî têk bibe. Mirov têdigihêje ku dikare êşê bipejirîne û bi wê re bijî, bêyî ku ji rê derkeve. Ev têgihiştin a xwe-hêzdariyê dikare bibe bingehê xwe-rêzdariyeke kûrtir û berfirehtir.

Lêbelê, divê were zanîn ku bexşandin ne tê wê wateyê ku mirov ji daxwaza edaletê dest berde. Berevajî, bexşandin û daxwaza edaletê dikarin bi hev re bimeşin. Mirov dikare bibêje: "Ez te dibexşînim, lê ez daxwaza edaletê jî dikim." Bi vî awayî, mirov hem xwe-rêzdariya xwe diparêze, hem jî nîşan dide ku ew dikare ji aliyê derûnî ve li ser neheqiyê biserkeve.

Diyarîdana exlaqî û dilxweşiya diyardanê

Bexşandin diyariyeke exlaqî ye jî ku mirov dide kesê ku neheqî li mirov kiriye. Diyarîdan çalakiyek e ku mirov bi dilxweşî dike. Lêkolînan diyar kiriye ku dema ku mirov diyariyekê dide, beşeke mêjî ku bi dilxweşiyê ve girêdayî ye, çalak dibe.

Dema ku mirov diyariyeke exlaqî weke bexşandinê dide, mirov hesteke dilxweşiyê hîs dike. Ev dilxweşî ne tenê ji bo demekê dimîne, lê dikare bandoreke erênî li ser nêrîna mirov a ji bo hebûna xwe bike. Mirov dest pê dike ku xwe weke kesekî bi rûmet û bi exlaq dibîne ku dikare bandoreke erênî li ser jiyana kesên din bike. Ev têgihiştin dikare bibe sedema xwe-rêzdariyeke mezintir.

Watedarî û hêzkirina hebûna xwe

Têkiliya navbera bexşandin û wateyê ya jiyanê jî girîng e. Dema ku mirov dibexşîne, mirov gelek caran wateyeke nû di jiyana xwe de dibîne. Dibe ku mirov bibîne ku ew ê bi saya êşa ku derbas kiriye, dikare alîkariya kesên din bike ku ew jî bexşandinê bikin.

Ev wateyeke kûr û hêzdar dide jiyana mirov. Mirov ne tenê ji bo xwe, lê ji bo alîkarîkirina kesên din jî dijî. Di vê yekê de mirov dibe xwediyê armancekê ku dikare hesta xwe-rêzdariyê zêde bike. Mirov têdigihêje ku jiyana wî dikare bandoreke erênî li ser jiyana kesên din bike ku ev têgihiştin dikare bandoreke mezin li ser nêrîna mirov a ji bo hebûna xwe bike.

Encamên zanistî

Berevajî ramanên reşbîn ên li ser bexşandinê, lêkolînên zanistî encamên balkêş nîşanî me didin. Ji bo têgihiştina têkiliya navbera bexşandin û xwe-rêzdariyê, gelek lêkolîn hatine kirin. Ev lêkolîn bi awayekî zanistî nîşanî me didin ku bexşandin bi rastî dikare xwe-rêzdariyê zêde bike.

Lêkolîna Lin û Hevalên Wî (2004)

Di lêkolîna ku ji aliyê Lin û hevalên wî ve di sala 2004an de hat kirin, 14 kesên ku pirsgirêkên madeyên hişbir bi wan re hebûn hatin beşdarîkirin. Ev beşdarî bi awayekî tesedifî kirin du kom: Yek, komê bexşandin û dermankirinê wergirt, ya din jî dermankirina standard. Koma bexşandin û dermankirinê heftê du caran dihat kirin, li ser bingeha zanista bexşandinê.

Piştî şeş hefteyan, encamên balkêş derketin holê. Kesên ku terapiya bexşandin û dermankirinê wergirtibûn, zêdebûnek berbiçav di xwe-rêzdariya xwe de hebûn li gorî koma din. Di lêkolîna çar mehan de jî ev encam berdewam kir. Ev tê wê wateyê ku bandora bexşandinê li ser xwe-rêzdariyê ne demkî ye, lê mayînde ye.

Lêkolînên din ên têkildar

Lêkolînên din ên bi metodolojiya hevpar jî encamên weke hev nîşan dane. Bo nimûne, Freedman û Enright (1996) di lêkolîna xwe de dîtin ku kesên ku rastî istîsmarê hatibûn û terapiya bexşandin û dermankirinê wergirtibûn, zêdebûnek berbiçav di xwe-rêzdariya xwe de hebûn.

Herwisa Reed û Enright (2006) jî di lêkolîna xwe de li ser jinên ku tundî di zewacê de dîtibûn diyar kirin ku terapiya bexşandin û dermankirinê xwe-rêzdariya wan zêde kiriye.

Ev lêkolîn bi awayekî zanistî nîşanî me didin ku dema bexşandin bi şêweyekî rastîn tê bikaranîn, encama wê ne lawazî, lê xwe-rêzdariyeke zêdetir e.

Cudahiyên metodolojiyê

Gelo çima encamên lêkolîna McNulty (2011) cuda ne ji yên lêkolînên din? Weke ku me diyar kir, McNulty di lêkolîna xwe de dît ku bexşandin dibe sedema domandina neheqiyê. Lê belê, metodolojiya wî ji ya lêkolînên din cuda bû.

Yekem, McNulty di lêkolîna xwe de rewşên rawêjî (farazî) bikar anîn. Pirsgirêkên ku wî li ber beşdaran danîn, ne ewqasî giran bûn (weke ji bîr kirina şandina pakêtê yan malekî têkelhev). Lêbelê, lêkolînên din li ser birînên rastîn û kûr hatibûn kirin.

Duyem, lêkolîna McNulty beşdar bi formên kêşe û pirsiyariyê nerast bû, lê lêkolînên din midaxileyên rastîn ên çareseriyê bikar anîn.

Sêyem, û belkî ya herî girîng, lêkolîna McNulty ticaran ji beşdaran nepirsî ku ew bi terma "bexşandin"ê çi fêm dikin. Dibe ku hin beşdaran bexşandin weke "tenê berde biçe" an "destûrdayîna neheqiyê" fêm kirin ku ev ne wateya rastîn a bexşandinê ye.

Ev cudahiyên metodolojiyê dikarin bibin sedema encamên cuda. Lêkolînên ku li ser bingeha zanista bexşandinê hatine kirin, encamên erênî nîşanî me didin û diyar dike ku bexşandin bi rastî dikare xwe-rêzdariyê zêde bike.

Bexşandin di nav çandên cûda de

Têgihiştina bexşandinê di nav çandên cûda de cudahiyên girîng hene. Di hin çandan de, bexşandin gelek caran bi maneya dilovaniyê tê girêdan, lê di hinên din de, bexşandin zêdetir weke pêvajoyeke civakî tê dîtin ku armanca wê lihevhatina civakî ye.

Di çanda Kurdî de, bexşandin gelek caran bi konseptên weke camêrî û mêrxasiyê ve tê girêdan. Kesê ku dibexşîne ne lawaz e, lê kesekî ku xwe ji çêrçoveya hestên weke hêrs û tol rizgar kiriye û gihîştiye asteke bilind a exlaqî. Di hin stranên kurdî de jî, bexşandin tê pesinandin weke nîşana camêriyê.

Di çandên rojhilatî de, weke çanda Hindî û Budîst, bexşandin bi konseptên weke xwe-rizgarkirinê ve tê girêdan. Mirov dibexşîne ne ji bo kesê din, lê ji bo ku xwe ji barê giran ê hestên neyînî rizgar bike. Di van çandan de, bexşandin rêyek e ji bo gihîştina aramiya navxweyîn (hundirîn).

Di çandên rojavayî de, bexşandin gelek caran bi maneya parastina mafan ve tê girêdan. Mirov dibexşîne lê mafên xwe jî diparêze. Bexşandin û daxwaza edaletê bi hev re dimeşin.

Ev cudahiyên çandî nîşan didin ku bexşandin ne tenê têgihiştin an kiryareke exlaqî ye, lê pêvajoyeke ku bi dîroka çandî û civakî ve girêdayî ye.

Encam

Bexşandin ne weke ku hinek kes difikirin nîşana lawaziyê ye, lê rêwîtiyek ber bi hêz, xwebûn û xwe-rêzdariya mezintir ve ye. Dema ku mirov bi têgihiştineke kûr dibexşîne, mirov hem rûmeta bingehîn a di kesê din de nas dike, hem jî rûmeta xwe ya taybet. Mirov biryar dide ku êşê hilgire û tola xwe nestîne, lê ev nayê wê wateyê ku mirov li pey edaletê nagere. Berevajî, bexşandin û daxwaza edaletê dikarin bi hev re bimeşin.

Bexşandin herwiha diyarîdanek e ji kesê ku neheqî kiriye re û di heman demê de, diyarîdanek e ji hebûna xwe re jî. Ev diyarî dibe sedema dilxweşiyeke navxweyîn ku dikare bandoreke erênî li ser xwe-rêzdariyê bike. Herwisa, bexşandin dibe sedema têgihiştina wateyeke kûrtir a jiyanê ku dikare hêza navxweyîn û derxweyîn ya mirov zêde bike.

Zanist jî van têgihiştinan piştrast dike û diyar dike ku bexşandin, dema ku bi şêweyekî rastîn tê kirin, xwe-rêzdariyê zêde dike, ne ku kêm dike. Lêkolînên zanistî yên li ser bingeha bexşandinê hatine kirin, encamên erênî nîşanî me didin û diyar dikin ku bexşandin bi rastî dikare xwe-rêzdariyê zêde bike.

Di dawiyê de, em dikarin bibêjin ku bexşandin ne lawazî ye, lê şaneyeke xurtî û xwe-rêzdariyê ye. Bexşandin rêyek e ji bo gihîştina jiyaneke azadtir û bi wateyeke kûrtir. Bexşandin rêyek e ji bo xurtkirina xwe-rêzdariyê û xwe-hezkirinê.

Çavkanî

• Freedman, S. R., & Enright, R. D. (1996). Forgiveness as an intervention goal with incest survivors. Journal of Consulting and Clinical Psychology
• McNulty, J. K. (2011). The Dark Side of Forgiveness: The Tendency to Forgive Predicts Continued Psychological and Physical Aggression in Marriage. Personality and Social Psychology Bulletin
• Nietzsche, F. (1887/2009). On the Genealogy of Morals.
• Reed, G. L., & Enright, R. D. (2006). The effects of forgiveness therapy on depression, anxiety, and posttraumatic stress for women after spousal emotional abuse. Journal of Consulting and Clinical Psychology

 

Termên sereke

Bexşandin (Forgiveness) - Pêvajoya ku kesek êşa ji ber neheqiyekê hildide ser xwe û ya ku dibe sebeba dilovanî û edaletê. Ev ne tenê "berdan" an jî "ji bîr kirin" e, lê biryarek exlaqî ye ku dihêle mirov rûmeta bingehîn a kesê sûcdar bibîne.

Xwe-rêzdarî (Self-esteem) - Hesta nirxandinê ku kes ji bo xwe dihesibîne; qîmeta ku mirov dide xwe.

Rûmeta bingehîn (Inherent worth) - Baweriya ku her kes, bi taybetî ew kesên ku neheq tevgeriyane, xwediyê nirxekê ye ku nikare were standin an qezenckirin. Dema ku bexşende vê qebûl dike, ew têdigihîje ku ew bi xwe jî xwediyê vê rûmetê ye.

Hilgirtina êşê (Standing in the pain) - Biryara ku mirov êşa ji ber neheqiyê veneguhêze kesê din an kesên din ên bêguneh. Ev kesê ku bexşandinê dike xurttir dike, ne lawaztir.

Diyarî-dayîn (Gift-giving) - Kiryarên qenc ên ku bexşende dide kesê ku neheqî kiriye. Ev dikare bibe kenekî, telefonek vegerandî an baldariyeke bi rêzdar di nîqaşekê de be.

Aliyê tarî yê bexşandinê (Dark side of forgiveness) - Bîrdoziya McNulty (2011) ku dibêje bexşandin rê dide kesê neheq ku berdewam be ku neheq be. Nivîsar vê teoriyê bi metodolojiyên din ên zanistî red dike.

Edalet (Justice) - Hewldana ji bo rastkirina tiştê ku çewt e.

Lawazî (Weakness) - Nietzsche bexşandinê weke nîşana lawaziyê dît. Bîrdoziya wî diyar dike ku mirov tenê bexşandinê dikin ji bo ku tiştek ji kesê din bistînin.

Xwe-hezkirin (Self-love) - Hesteke erênî ya li hemberî hebûna xwe ku dikare piştî bexşandinê were zêdekirin. Bi heman wateyî weke xwe-rêzdariyê tê bikaranîn.

Midaxileyên bexşandinê (Forgiveness interventions) - Teknîkên terapiyê yên ku ji bo fêrkirina bexşandinê tên bikaranîn. Lêkolînên ku di nivîsarê de tên nîqaşkirin nîşan didin ku ev midaxile xwe-rêzdariyê zêde dikin.

Wateya nû (New meaning) - Armanca nû ya jiyanê ku gelek caran piştî bexşandinê tê dîtin, weke mînak kesê di girtîgehê de ku dixwaze alîkariya hevalên xwe bike ku bexşandinê bikin.

Tola ‘xwe’ nestînin (Not retaliating) - Biryara ku êşa kesê din venegerînin, ku beşek girîng a pêvajoya bexşandinê pêk tîne.