(Ceribandinek)
DESTPÊK
Di dîroka mirovahiyê de, serpêhatiya her
neteweyeke bindest cihekî taybet digire. Lê belê, di nav van serpêhatiyan de,
ya gelê kurd xwedî taybetmendiyên cihêreng e. Ev cudahî ne tenê ji dirêjahiya
dema bindestiyê tê, lê ji kûrahiya bandora wê ya li ser derûn û giyanê civakê
jî tê. Di vê nivîsê de, em ê hewl bidin ku van taybetmendiyan bi aliyên wan ên
derûnî, civakî û dîrokî ve binirxînin û têkiliya wan a bi hev re bibînin.
Milet û neteweyên bindest hertim di nav
qedexeyên derûnî û giyanî de dijîn. Lê çîroka me kurdan cuda hatiye nivîsîn. Em
kurd, wekî çiyayên xwe, hertim li hemberî bahoz û zivistanên dijwar têkoşiyan û
disekinin. Ji ber vê yekê, derûniya me jî cudatir e. Ne tenê zanisteke sar, lê
agirek di nav me de heye ku hertim dixwaze xwe bişewitîne û ji nû ve vejîne.
Her birîn, her kul, parçeyek ji dîroka me ye. Neteweya me hertim di nav şer û
aramiyê, êş û hêviyê de jiyaye.
Mixabin, trawmayên me yên dîrokî bi êş û
zilmê têne pênasekirin. Ev çîrokeke kûr e ku di herkesî de cihêreng e, lê di
hiş û derhişiya me hemûyan de hevkar û hevpar e. Em wekî darên li ser sînorên
qedexe, hertim hewl didin ku reh û rihên xwe bidin.
Di nav pergalên serdest de, em wekî
kesên ku hertim li ser cemserên hest û derûnî ne. Derhişiya (unconscious) me
wekî çemekî binê erdê ye ku bi dizî diherike, lê nikare “xwebûna” xwe bigihîne
deryaya azadiyê. Her bîrewerî, her hest, wekî lat û kevir in ku rêya azadiya
derûn û giyana me digirin. Ji ber vê yekê, oxilmiya derûnî û civakî ne tenê
sînorên sîyasî ne, lê sînorên hişmendî û civakî ne. Herkesê me di nav qalibên
ku ji me re hatine avakirin de dijî. Loma em hertim li dûmahîka xwebûna xwe
digerin.
Em kurd, hertim di nav birînên derûnî de
dijîn, lê hertim hêvî û vejînê di hebûna xwe de ji ‘xwe’ re didin. Her gotina
me, her hestê me, şoreşeke derûnî ye. Neteweya me hertim li benda roja xwe ya
vejînê ye. Vejîn di xwîna me de heye. Em wekî agirê di nav berfê de ne. Her car
sar dibin, dîsa jî diçirisin. Her êş, her kul, me hê bêtir bi hêz dike. Hevdilî
(empathy) di nav me de wekî toreke hevpar e ku herkesê me bi hev ve girê dide.
Em baş dizanin ku bindestî ne tenê li
ser axa me ye, lê di nav hişmendî û giyana me de ye. Her hest û gotineke kurdî ji bo kêşe û
girîftiyên giyanî şoreşgerekî derûnî ye ku hertim dixwaze 'xwe' nas bike, hebûna xwe
bibîne.
DERÛNNASIYA BINDESTIYÊ Û BANDORA WÊ
Bandora bindestiyê di warê takekesî de
xwe di gelek qadan de dide der. Ev yek bi taybetî di pêvajoya zarokatiyê de
dest pê dike û bandora xwe li ser tevahiya jiyanê dike. Di zarokatiyê de, bindestî
dibe sedema hestên kêmayî û şermê, û ev hest di nav demê de xwe digihînin
temenmeziniyê jî. Zarok di nav du cîhanên cuda de dimînin: Cîhana malê ku tê de
zimanê dayikê tê axaftin û çanda xwemalî heye, û cîhana derve ku tê de mecbûr
in bi zimanekî din biaxivin û li gorî çandeke din tevbigerin. Ev dubendiyek kûr
di kesayetiya wan de çêdike.
Di ciwaniyê de, ev pirsgirêk hê kûrtir
dibin. Ciwan bi krîza nasnameya neteweyî re rû bi rû dimînin. Gelek caran di
nav xwe de dipirsin ka kî ne û bi kîjan çandê ve girêdayî ne. Ev rewş dibe
sedema nakokiyên mezin di nav kesayetiya wan de û bandoreke neyînî li ser geşedan
û pêşketina wan a civakî û profesyonel dike.
Di warê civakî de, bandora bindestiyê
xwe di lawazkirina hevgirtina civakî de dide der. Civak hewl dide ku bi rêbazên
cuda xwe biparêze û li ber xwe bide. Ev berxwedan carinan bi awayekî vekirî,
carinan jî bi awayekî veşartî pêk tê. Di vê pêvajoyê de, çand û ziman dibe
çekeke girîng a berxwedanê. Civak bi rêya ziman û çandê hewl dide ku nasnameya
xwe biparêze û bide jiyîn.
Xwebûn-Nasname ji bo me ne tenê
nasnameyeke sîyasî ye, lê ruhekî kûr ê derûnî ye. Em dixwazin xwe di nav xwe de
bibînin, ne wekî kesên ku ji aliyê serdestan ve hatine avakirin, lê wekî wê
ruhê ku hertim li xwe digere.
Çîroka me çîrokeke dijwar û şanaz e ku
hertim dixwaze xwebûna xwe ji bin zincîrên derûnî derxe. Ruhê me hertim li
benda vejînê ye.
ZIMAN Û DERÛNIYA NETEWEYÎ
Ziman di avakirina nasnameya neteweyî de
xwedî roleke bingehîn e. Ew ne tenê amrazekî ragihandinê ye, lê di heman demê
de nasnameya neteweyî bi xwe ye. Qedexekirina zimanî bandoreke kûr li ser
derûniya civakê dike. Ev yek bi taybetî di perwerdehiyê de xwe dide der. Zarok
mecbûr dimînin ku bi zimanekî din hîn bibin û ev yek gelek caran dibe sedema
têkçûna wan a akademîk.
Di heman demê de, ziman dibe amrazekî
girîng ê berxwedanê jî. Civak bi bikaranîna zimanê xwe, bi afirandina berhemên
hunerî û edebî, hewl dide ku hebûna xwe biparêze û bide domandin. Ev berxwedan
di warê çandî de xwe dide der û dibe hêzeke girîng a vejînê.
Derûniya me, wekî dilekî birîndar,
hertim dinale. Bindestiya me ne tenê li ser axa me ye, lê di nav hiş, derûn û
giyana me de jî bi cih bûye. Em di kaviliya derûnî de dijîn, wekî darên ku reh
û rihên wan ji xwebûna xwe re xerîb û biyanî ne. Trawmayên me wekî şewatekê li
ser ruh û giyana me dişewitin û hertim me ji xwebûnê dûr dikin.
Gava em li dîroka xwe dinêrin, dibînin
ku derûniya me bi zincîrên bêdengî û tunebûnê ve girêdayî ye. Em di nav
pergaleke bindestiyê de winda bûne ku hertim me ji xwe dûr dike û dike parçeyek
bêruh ê pergalekê. Ev qeyrana derûnî ne tenê ya îro ye, lê ya sedsalan e.
Zimanê me kurdî, dermanê herî girîng ê
birîna me ye. Ew ne tenê amûrek ji bo têgihiştinê ye, lê ruh û giyana me ye ku
di nav gotinan de dijî. Her gotin, her deng, bi xwe re vîn û îradeya me ya
veşartî tîne bîra me ya temirandî. Zimanê me xwebûna me dihişîne hiş û
hişmendiyê, û me ji bin barê derhişiyê derdixe.
Di vê qonaxê de, em dibînin ku
xwebûn-nasname ne tenê çand an ax e, lê têgihîştineke kûr a derûnî û giyanî ye.
Em dixwazin xwe di hebûna xwe de bibînin, ne wekî kesên ku ji aliyê serdestan
ve hatine avakirin, lê wekî wê ruhê ku hertim li xwe digere.
TRAWMA Û MEKANÎZMAYÊN VEJÎNÊ
Trawmayên civakî yên ku civaka kurd
jiyaye, di çend qonaxan de dikarin bên nirxandin. Trawmayên dîrokî wekî
komkujî, koçberiyên bi zorê û wendakirina ax û war, bandoreke kûr li ser civakê
kirine. Ev trawma ji nifşekî derbasî nifşê din bûne û bûne beşek ji bîra
civakî. Her wiha, trawmayên rojane jî hene ku ji ber astengiyên li pêşiya
jiyana normal, cudakarî û ferqxistinên civakî pêk tên.
Lê belê, di hemberî van trawmayan de,
civak mekanîzmayên xwe yên vejînê pêş xistine. Ev mekanîzma hem di warê
takekesî de hem jî di warê civakî de xwe didin der. Di warê takekesî de, mirov
hewl didin ku stratejiyên xwe yên jiyanê pêş bixin û xwe bi hêz bikin. Di warê
civakî de jî, têkiliyên civakî tên xurtkirin û saziyên sivîl tên avakirin.
Trawmaya bindestiyê wekî agirek di nav
me de ye. Ew ne tenê birîneke fizîkî ye, lê ya derûnî û giyanî ye ku di nav me
de dişewite. Herkesê me, ji zarokek biçûk heta pîrek kevn, bi vê trawmayê re
dijî. Ev trawma ne tenê bîreweriyeke neşê ye, lê pergaleke giyanî ye ku me ji
xwebûn û hebûna xwe dûr dike.
Lê gava em li hêviya xwe dinêrin,
dibînin ku vejîn û nûşiyan (resilience) di xwîna me de heye. Em nizanin ka ev
hêvî ji ku tê, lê em dizanin ku di nav me de şoreşgerekî vejînê heye. Ev şoreş
ne bi çek û sîleh e, lê bi hişmendî û hestên me ye.
RÊBAZÊN DERMANKIRINA BIRÎNÊN DERÛNÎ
Dermankirina birînên derûnî yên ku ji bindestiyê
çêbûne, pêvajoyeke dirêj û aloz e. Di vê pêvajoyê de, pêwîst e ku hem li ser
asta takekesî hem jî li ser asta civakî xebat bên kirin. Di warê takekesî de,
terapiyên derûnî roleke girîng dilîzin. Ev terapî divê li gorî çand û
taybetmendiyên civakê bên birêvebirin. Di nav van terapiyan de, divê baleke
taybet li ser zarok û ciwanan bê kişandin, ji ber ku bandora bindestiyê li ser
wan hê kûrtir e.
Di warê civakî de jî xebatên cuda tên
kirin. Projeyên civakî yên ku ji bo xurtkirina hevgirtina civakî tên
amadekirin, roleke girîng dilîzin. Ev proje di heman demê de dibin sedema
vejîna çand û zimanî jî. Ji ber vê yekê, divê ev xebat bi awayekî berfireh û
domdar bên meşandin. Her wiha, perwerdehî û hişyarkirina civakê jî xaleke
girîng e di vê pêvajoyê de.
VEGERA LI SER KOKÊN XWE Û SIBEROJ
Vegera li ser kokên xwe, ji bo civakên
bindest pêngaveke girîng e di rêya rizgariya derûnî de. Ev veger ne tenê di
warê çandî de, lê di heman demê de di warê derûnî de jî pêk tê. Civak bi vegera
li ser kokên xwe re hêza xwe ya windabûyî bi dest dixe û dibe xwedî hêviyeke nû
ji bo siberojê. Di vê pêvajoyê de, divê hemû beşên civakê bi hev re tevbigerin
û hevkariyeke xurt di navbera wan de hebe.
Siberoj ji bo civakên bindest her tim
cihê hêviyê ye. Lê belê, ji bo ku ev hêvî bibe rastî, pêwîst e ku xebatên
zanistî û pratîk bi hev re bên meşandin. Di vê çarçoveyê de, divê akademî û
saziyên civaka sivîl bi hev re bixebitin û projeyên hevpar û hevkar pêk bînin.
Her wiha, divê baleke taybet li ser perwerdehiya nifşên nû bê kişandin, da ku
ew bi awayekî saxlem mezin bibin û bibin xwedî kesayetiyeke xurt.
Oxilme ne tenê ji aliyê sîyasî ye, lê
derûnî û giyanî ye. Em dixwazin kontrola me li ser jiyan, hiş û giyana me hebe.
Hertim em ji xwe re dibêjin “Em kî ne?” û li ser vê pirsê disekinin.
Azadiya me ne tenê azadiya axa me ye, lê
azadiya ruh û derûniya me ye jî. Em dixwazin ji bin zincîrên derûnî yên ku me
bi sedsalan ve girêdayî ne rizgar bibin. Herkesê me, di nav xwe de şoreşgerekî
derûnî ye.
Em kurd, di nav birînên derûnî û giyanî
de dijîn, lê hertim hêvî û vejînê ji xwe re didin. Em dizanin ku rêya me ya
azadiyê ne tenê li ser axa me ye, lê di nav hiş û giyana me de ye. Her gotina
me, her hestê me, şoreşeke derûnî ye.
DAWÎ
Derûnnasiya civakên bindest mijareke aloz e ku pêwîstî bi lêkolînên kûr û
berfireh heye. Di vê nivîsê de, me hewl da ku em rewşa derûnî ya civaka kurd bi
hemû aliyên wê ve binirxînin. Bê guman, ev mijar hê jî pêwîstî bi lêkolînên
berfirehtir heye û divê bi awayekî berdewam bê nûkirin.
Lê tiştê ku em dikarin bibêjin ev e: Tevî
hemû zor û zehmetiyan, civaka kurd xwedî hêzeke mezin a vejînê ye. Ev hêz xwe
di hemû warên jiyanê de dide der û dibe sedema domandina hebûna vê civakê. Ji
ber vê yekê, em dikarin bi hêvî li siberojê binêrin û bawer bikin ku ev civak
dê birînên xwe yên derûnî derman bike û bigihîje jiyaneke azad û bi rûmet.
TÊGEHÊN SEREKE
- Derûnnasî
(Psychology): Zanista lêkolîn û têgihiştina giyan,
hişmendî û tevgerên mirov.
- Xwebûn-Nasname
(Self-Identity): Nasnameya kûr a kesekî ku xwe nas dike û bi
awayekî şexsî û civakî pênase dike.
- Trawma
(Trauma): Birîna derûnî ya kûr ku ji ber rûdanên
dijwar çêdibe.
- Bindestî
(Oppression): Kontrola sîyasî, civakî, aborî û derûnî ya
li ser komekê.
- Vejîn û
Nûşiyan (Resilience): Hêza derûnî ya li hemberî astengiyan.
- Hişmendî
(Consciousness): Agahî û zanîna mirov ya li ser xwe û
derdora xwe.
- Derhişî
(Unconscious): Beşa hişê ya ku bi awayekî veşartî kar
dike.
- Oxilme
(Control): Desthilatdariya li ser jiyan û ramanên
kesekî.
- Giyan
(Soul): Ruh û hêza jîndar a navxweyîn.
- Hevdilî
(Empathy): Têgihîştina hestên kesên din.
Comments
Post a Comment