Gotinên pêşiyan

(Filankeso/ê) Ji bo xwe be û ji bo yê xwe be, dikare hertiştî bike.
 Kesek ji bo berjewendiyên xwe an malbata xwe dikare her tiştî bike, çi rast be çi xelet.

Adar bexîl e.
 Adar (meha biharê) bi gelemperî sar û bêxêr e, tê wateya ku tiştên xuya xweş di destpêkê de dibe ku ne ewqas baş bin.

Agir bê dû nabe.
 Her tiştekî encamek heye; mîna ku agir bêyî dû çênebe, tiştek bêyî sedem çênabe.

Ala bilind, serê bilind.
 Kesê ku ala wî (rûmeta wî) bilind be, bi serbilindî dijî.

Aqil xemla mirov e.
 Aqil (hiş) xemla (xweşikî û nirx) herî mezin a mirov e.

Ara ara xwe dipa, bêara digo ji me ditirsin.
 Kesê bêhêz xwe bi zora gotinan diparêze û dibêje kesên din jê ditirsin.

Av di cihoka xwe de diherike.
 Her tişt di cihê xwe yê xwezayî de baş e û li wir dimîne.

Ava bîra, bi ra û tevdîra.
 Ji bo bidestxistina tiştekî (mîna ava bîrê), divê bi sebir û bi baldarî tevbigerî.

Bazara nok û nîskan e.
 Tiştên biçûk û bêqîmet têne firotin; tê wateya bazarên bê nirx an rewşên ne girîng.

Bê zehmet, kes naxwe namet.
 Bêyî ked û xebatê, kes nikare nan (debar) peyda bike.

Bêkes, bê pişt û penal e.
 Kesê bêkes (tenê) bê piştgirî û bê çare dimîne.

Berê guhê xwe veke, paşê devê xwe veke.
 Pêşî guhdarî bike, paşê biaxive; şîretek ji bo axaftina bi aqil.

Berfa pir li ser banê bilind e.
 Kesên di rewşek bilind de ne (dewlemend an bi hêz), bêtir zehmetî û berpirsiyarî li ser wan e.

Bêşa maldaran, davêjin ser xizan û jaran.
 Dewlemend tiştên xwe yên zêde didin feqîr û belengazan.

Bi cilan mirov nabe keşe.
 Xuyabûn (cil û berg) mirovê baş an pîroz nake, girîngî bi naverokê ye.

Bi gotina helawê, dev şêrîn nabe.
 Gotinên xweş ên derewîn nikarin dilê mirov xweş bikin.

Bi maşelah û îşalah nabe.
 Bi tenê dua û hêviyan tiştek çênabe, divê kar were kirin.

Bi zarokan re zarok be, bi pîran re pîr be.
 Divê mirov li gorî rewş û kesan tevbigerî, bi nermî û lihevhatî.

Bike û bibîne.
 Bêyî ceribandinê, mirov nizane ka tiştek çawa ye.

Bila avis be, bila bi derengî be.
 Çêtir e ku tiştek bi derengî be lê bi temamî çêbe, ne ku zû lê bêkêmasî be.

Bila meriv kuştiyê şêran be, ne girtiyê roviyan be.
 Çêtir e mirov di şerekî bi rûmet de bimire, ne ku bi bêhêzî bikeve destê dijminên biçûk.

Bixwe jajiya jaran, nexwe birinca zengînan.
 Tiştên xwe yên sade bixwe, li dewlemendiyên kesên din negerî.

Cerê xwe yê tije, li cerê xelkê yê vala mexe.
 Tiştên xwe yên baş bi yên nebaş ên kesên din neguherîne.

Cih û warê xwe genî meke; nav û namûsa xwe ji bîr meke.
 Cihê xwe paqij bigire û rûmeta xwe biparêze.

Çav dibîne, dil dihebîne.
 Tiştên ku çav dibîne, bandorê li dil dike.

Çav ji dîtinê têr nabe.
 Mirov her tim dixwaze bêtir bibîne, çav têr nabe.

Çavê dil vekirî be, riya rast tê dîtin.
 Ger dilê mirov paqij be, rêya rast tê dîtin.

Çavê kor ji dilê kor çêtir e.
 Korbûna çavan ji korbûna dil (bêwicdanî) çêtir e.

Çivîk bi sebrê hêlîna xwe çêdike.
 Bi sebir û xebatê, mirov dikare tiştên xweş ava bike.

Danê sibê ji danê êvarê bi xêrtir e.
 Xebata sibehê bi bereket e û encamên çêtir dide.

Dar bi koka xwe ve zindî ye.
 Mirov bi eslê xwe ve girêdayî ye û bi wê hêz digire.

Dar bi koka xwe, mirov bi navê xwe dijî.
 Weke dar bi koka xwe, mirov jî bi nav û rûmeta xwe tê naskirin.

Dara ku destê te lê nehat hev ramehêlê.
 Tiştên ku ne di destê te de ne, bi xeyalên vala nexapîne.

Dawet ferikî, berbû hetikî.
 Dawet xweş e, lê paşê zehmetî tên (mîna berbûna hetikan).

Dengê bilind ji hişê kêm tê.
 Kesên bêaqil bi dengekî bilind dipeyivin.

Dengê xweş ji dilê geş tê.
 Gotinên xweş ji dilê paqij û bi hêvî tên.

Derba merivan şewat e.
 Xiyanet an zirara ji mirov tê weke şewatê dijwar e.

Derfet weke masî ye ku ji dest mirov bifilite êdî nayê girtin.
 Fersend weke masiyekî ye, ger ji dest biçe, dubare nayê.

Dergûşa vala, naheje.
 Tiştên bê naverok an bê armanc bêwate ne.

Destar bi kun e, Mendo bi jin e.
 Her tişt bi kêmasiyekê ye, kes bê kêmasî nîne.

Destê vala, vala vedigere.
 Bêyî xebat û hewldan, tiştek nayê bidestxistin.

Deş ji deşê re dibêje rûyê te reş e.
 Kesên bi xwe xelet in, kesên din rexne dikin.

Dewlet tê ser dewletê.
 Dewlemendî an serkeftin li ser hev kom dibin.

Di navbera gotin û kirinê de çiya hene.
 Gotin hêsan e, lê kirin zehmet e.

Di ser pira dijminan re mere bila tu bi lehiyê de here.
 Çêtir e ku bi dijminan re rîsk bikî, ne ku bi temamî winda bikî.

Dijminê biaqil ji dostê bêaqil çêtir e.
 Dijminê zîrek kêm zirarê dide, lê dostê bêaqil dikare xirabiyê bike.

Dil bi dîtinê dilive.
 Tiştên ku mirov dibîne, dilê wî xweş dike.

Dil bi zora aqil dibe.
 Dil bi xwestekan tê birêvebirin, lê aqil wî kontrol dike.

Dil, ne beroş e ku derxwîn bibe.
 Dil ne tiştekî bazariyê ye ku mirov bi hêsanî wî bide.

Dilê geş, bihar e.
 Dilê şad û bi hêvî weke biharê xweş e.

Dilê paqij ji destê paqij e.
 Niyeta paqij ji karên paqij tê.

Dîn dibêje, biaqil digire.
 Kesê bêaqil dipeyive, lê kesê biaqil fêm dike û tevdigerî.

Dinya domdirêj e.
 Jiyan dirêj e, divê mirov bi sebir be.

Dîwarê bilind bêdeng e, lê paşê dipeyive.
 Tiştên girîng di destpêkê de bêdeng in, lê di dawiyê de eşkere dibin.

Dost mirov radikin, neyar mirov dadikin.
 Dost piştgiriyê didin, dijmin mirov dihêlin ku xeletiyên xwe bibîne.

Dostê kûçik tajî ne.
 Dostê ne rast weke kûçikê bêxwedî ye, bawerî pê nayê kirin.

Du serî ji yekî çêtir in.
 Şêwirdarî û hevkariya du kesan ji yekî çêtir e.

Em hemû mêvan in.
 Jiyanê de em hemû demkî ne, weke mêvanan.

Êş di dil de ye, lê derman di dest de ye.
 Derd di dil de ye, lê çare di keda mirov de ye.

Eyarê genî yê xwediyê xwe ye.
 Tiştê xirab her tim li xwediyê xwe vedigere.

Eyarê genî, li derê xewediyê xwe ye.
 Tiştê nebaş li cihê xwe dimîne û zirarê nade.

Fîstanê keçika sor e, çavên xorta kor e.
 Bedewiya derve dikare çavên mirov kor bike.

Ga dimire, çerm dimîne; mirov dimire, nav dimîne.
 Piştî mirinê, nav û rûmeta mirov dimîne.

Gav bi gav, rêya dirêj kin dibe.
 Bi sebir û hêdî hêdî, armancên mezin têne bidestxistin.

Gava dê bo jinbab, bav jî dibe zirbab.
 Ger dayik bi zilmê tevbigere, bav jî dibe weke wê.

Genimo tu xweş genim e, heta tu nekeve têr û tûra, tu ne qismetê xwediya.
 Tiştên xweş heta neyên ceribandin an bikaranîn, qîmeta wan eşkere nabe.

Giriyê mirov bi miriyê mirov tê.
 Êşa mirov bi wendakirina kesekî tê.

Go, bavo gur ketiye kadînê: Go, ji bênamûsiya tajiyê me ye.
 Kesên bêrûmet bi hincetan xwe diparêzin.

Gotina kêm, karê zêde.
 Kêm biaxive, zêde bixebite.

Gotina pîran çira ye, di tariyê de rê nîşan me dide.
 Şîretên kal û pîran weke ronahiyê rêberî dikin.

Gotina rast cihê xwe dibîne.
 Rastî her tim tê dîtin û bi qîmet e.

Gotina rast, tahl e.
 Gotina rast tal e, lê bi qîmet e.

Gurê bêdiran, tenê hey diqîre.
 Kesê bêhêz tenê bi gotinan xwe diparêze.

Hawar bi çiyan nakeve.
 Qêrîn û gazî li çiyan (cihên dûr) nayê bihîstin; tê wateya ku alîkarî ne hêsan tê.

Hec bi qewîtiya çênabe.
 Hec (erkên pîroz) ne bi hêza fizîkî, lê bi dil tê kirin.

Her kes axayê mala xwe ye.
 Her kes di mala xwe de serwer e.

Her kes derdê xwe dizane.
 Tenê xwediyê derd dizane derd çi ye.

Her kes diaxive, lê kêm kes dike.
 Gelek kes dipeyivin, lê kêm kes tiştan pêk tînin.

Her kes lewendê karê xwe ye.
 Her kes li gorî karê xwe tê naskirin.

Her kes li cihê xwe.
 Her kes di cihê xwe yê guncav de baş e.

Her kes li fersenda xwe dinêre.
 Her kes li berjewendiyên xwe digere.

Her tişt bi kêrî tiştekî tê.
 Her tişt xwedî qîmetek e, heke bi rêkûpêk were bikaranîn.

Her tişt di hedê xwe de.
 Her tişt di sînorê xwe de xweş e.

Her tişt di wextê xwe de xweş e.
 Her tişt di dema xwe de bi qîmet e.

Her tişt diçe; hinek bi lez, hinek bi hêdî.
 Her tişt di dawiyê de diqede, lê bi awayên cuda.

Her tişt wextê xwe heye.
 Her tişt di wextê xwe de çêdibe.

Hespê çarling jî dikeve.
 Kesê herî bi hêz jî carinan têk diçe.

Heta tu nebe xwelî, tu nabe welî.
 Bêyî zehmetî û fedakariyê, mirov nagihîje qedr û qîmetê.

Heta tu nemîne û tu nabîne.
 Bêyî ceribandinê, mirov nikare fêm bike.

Heval hevalê tengasiyê ye.
 Hevalê rast di demên zor de tê naskirin.

Hevalê baş zêrê zer in.
 Hevalên baş pir bi qîmet in.

Hêvî di dil de, hêz di dest de ye.
 Hêvî dil xurt dike, lê hêza rastîn di keda destan de ye.

Hêvî ji hemû dermanan çêtir e.
 Hêvî ji her tiştî bi hêztir e ji bo zindîbûnê.

Hêviya ji deran, xweliya li seran.
 Hêviya ji kesên din xwelî ye, divê mirov xwe bispêre xwe.

Hindik bide ber dasê, da ku tu nemîne asê.
 Bi hindik razî be, da ku nekeve rewşek xerab.

Hindik hindek here gundik.
 Bi hêdî hêdî, mirov dikare bigihîje armancên mezin.

Hirç heta genî neke naxwe.
 Hirç (kesê bi hêz) heta tiştek neke xirab, xwarinê (fêdeyê) nabîne.

Îsot bi destê xelkê, şêrîn nabe.
 Tiştên bi destê kesên din tên, ne weke yên xwe xweş in.

Îsot di rengê xwe de ye, mirov di dengê xwe de ye.
 Weke îsot bi rengê xwe tê naskirin, mirov jî bi gotinên xwe tê naskirin.

Îsot, ne bi çandinê ne bi çinînê tûj nabe.
 Qîmeta tiştekî bi xebat û keda rast tê.

Îsota Mêrdînê, ji dûr ve tê dîtin.
 Tiştên bi qîmet (mîna îsota Mêrdînê) ji dûr ve jî diyar in.

Jana dil dişewite û nayê temirandin.
 Êşa dil kûr e û bi hêsanî nayê çareserkirin.

Ji diyarê bilind re rêber lazim e.
 Ji bo armancên mezin, rêberî û şîret lazim e.

Ji gayê bor re hincet fîtik e.
 Kesê bêhêz ji bo xwe hincetan dibîne.

Ji kirinê, ne ji gotinê.
 Girîngî bi kirinan e, ne bi gotinan.

Ji serê çivîkê qelî çênabe.
 Ji tiştên biçûk tiştên mezin nayên çêkirin.

Kanî ji çaviyê de şolî dibe.
 Her tişt ji destpêka xwe ve tê xuyakirin.

Kar û xisar birayê hev e.
 Kar û zirar bi hev re tên, xebat bê rîsk nabe.

Karê bêrê, derdê bêderman e.
 Karê bê plansazî derdên bêçare tîne.

Keçika bînin ji esîla, avê bîni ji mesîla.
 Ji bo tiştên baş, divê ji cihên baş bên girtin.

Ker zîriya, piskul firiya.
 Kesê bêhêz hewl dide, lê nikare bigihîje armancê.

Kesê bêsebir, weke çiraya bêdon e.
 Bêsebirî weke çirayek bê rûn e, zû diqede.

Kevir, li cihê xwe giran e.
 Her tişt di cihê xwe de bi qîmet e.

Kevirê giran li cihê xwe dimîne, lê av rêya xwe dibîne.
 Tiştên giran li cihê xwe dimînin, lê tiştên biherik (mîna avê) rêya xwe dibînin.

Kew li rûyê kew dixwîne.
 Kesên wek hev bi hêsanî hev fêm dikin.

Kew, bi refên xwe re kew e.
 Kes bi hevalên xwe re tê naskirin.

Kew, ji bitr û betala re qenc e.
 Kew (kesê hêsan) ji bo kesên bêkar baş e.

Ku çû hoho meke, ku hat hêhê meke.
 Ne li ser windabûnê zêde şîn bike, ne jî li ser hatinê zêde şa bibe.

Ku dê bibe damarî, bav jî dibe bamarî.
 Ger dayik xerab be, bav jî bi wê re tê bandorkirin.

Ku dilê mirov rehet be, mirov nanê xwe li xweliya ber agirê xwe xe jî û bixwe jî, xweş e.
 Ger dil rehet be, mirov bi tiştên sade jî kêfxweş e.

Ku mirov nanê xwe têxe tûrê xelkê, mirov birçî dimîne.
 Ger mirov xwe bispêre kesên din, dibe ku birçî bimîne.

Ku te dîn dît, xwe dîn bike.
 Ger kesek bêaqil dît, xwe weke wî neke.

Ku tiştek tune be, navê wê jî tune ye.
 Tiştên neheyî nav lê nayê kirin.

Kûçikê bêxwedî her tim diewte.
 Kesê bê piştgirî her tim di tengasiyê de ye.

Li dû baranê tav e.
 Piştî zehmetiyan, rojên xweş tên.

Li Kurdistanê weke kurdistaniyan tevbigere.
 Li her cihî li gorî çand û adetên wî cihî tevbigerî.

Mal bêxwedî nabe.
 Mal her tim xwediyekî xwe dibîne.

Mala mirov rûmeta mirov e.
 Mala mirov nîşana rûmet û qedrê wî ye.

Mala wî giş, dar û ber e.
 Mala wî tijî xweşî û bereket e.

Malê dinê şermnixam e.
 Dewlemendiya dinyayê demkî ye û bê rûmet e.

Malê wî darê wî ye, darê wî li ser milê wî ye.
 Mirov bi keda xwe dijî, malê wî bi xebata wî ye.

Mar bi jehra xwe, mêş bi hingivê xwe.
 Her kes bi taybetmendiyên xwe tê naskirin.

Mar dûvê xweyî qutkirî ji bîr nake, mêr nalenala lawê xwe ji bîr nake.
 Mirov êş û windahiyên xwe ji bîr nake.

Mêr xulamê mala xwe ye, mêrxas xulamê ala xwe ye.
 Mirovê rast ji bo mal û rûmeta xwe dijî.

Mêş li ser şîraniyê dicivin.
 Mirov li cihên xweş û bi fêde kom dibin.

Mirov bê hêvî nabe.
 Hêvî tiştekî bingehîn e ji bo jiyana mirov.

Mirov bi axa xwe ve girêdayî ye.
 Mirov bi welat û kokên xwe ve têkildar e.

Mirov bi mirovan disekine, bi kevir û daran nasekine.
 Mirov bi piştgiriya kesên din xurt e.

Mirov bi mirovan heye.
 Qîmeta mirov bi têkiliyên wî yên bi kesên din re ye.

Mirov ji bo zarokên xwe dilije.
 Mirov ji bo paşeroja zarokên xwe kedxwar e.

Mirov, bi ziman e.
 Ziman nasnameya mirov e.

Nalîna newalan, qêrîna hevalan.
 Dengê êşê bi hevalan tê bihîstin.

Nan, bi xwe nayê ser sifrê.
 Ji bo debarê divê mirov bixebite.

Peyro nakeve devê girtî.
 Bêyî hewldan, tiştek nayê bidestxistin.

Pez bi şivanê xwe, şivan bi şîrê xwe (tê naskirin).
 Her kes bi keda xwe û encamên wê tê naskirin.

Pisîk çûye hecê, mişk li malê bûne xwedî.
 Dema xwedî tune be, rewş xirab dibe.

Pisîk her tim li ser lingên xwe dikeve.
 Kesê jîr her tim rêya xwe dibîne.

Pisîk nabe şivan.
 Kesê neguncav nikare karên girîng bike.

Pisîk ne li mal e, mişk bavê kal e.
 Dema kontrol tune be, kesên biçûk xwe mezin dibînin.

Pisîk û mişk nabin hevalên hev.
 Dijminên xwezayî nikarin bibin dost.

Pişta xwe nede dîwarê xerabe.
 Xwe nesipêre tiştên ne ewle.

Pizika li ser zimanan e.
 Tiştên xerab zû belav dibin.

Qelem ji şûr tûjtir e.
 Hêza nivîs û zanînê ji şûr bi bandortir e.

Qîmeta mirov di destê mirov de ye.
 Mirov bi keda xwe qîmeta xwe diyar dike.

Rastî zêrê zer e, xera nabe.
 Rastî her tim bi qîmet e û winda nabe.

Rê bi meşê kurt dibe.
 Bi xebatê, rêyên dirêj hêsan dibin.

Rê bi rêveçûnê diqede.
 Bi gavên domdar, mirov digihîje armancê.

Rê ji yên berê tê pirsîn.
 Ji bo rêyê, şîret ji mezinan tê standin.

Roj bê tav, mirov bê nav nabe.
 Weke roj bê tav nebe, mirov jî bê nav û rûmet nebe.

Roj di nava alê de, ronahî di dilê kurdan de.
 Ala Kurdan sembola ronahî û hêviyê ye.

Roja diçe êdî nayê.
 Dem derbas dibe û nayê vegerandin.

Rûyê tunebûnê reş be.
 Kêmasî an tunebûn şermek e.

Sêwî tim li benda xêran e.
 Kesê bêkes her tim li hêviya alîkariyê ye.

Sibê nan û dew, êvarê dan û dew.
 Jiyan bi xebat û keda rojane dewam dike.

Şev bi çîroka xwe, roj bi karê xwe.
 Şev ji bo çîrok û xeyalan, roj ji bo xebatê ye.

Şopa mirov, li dû mirov dimîne.
 Karên mirov piştî wî dimînin.

Talda şêran ji stara roviyan çêtir e.
 Mirina bi rûmet ji jiyana bi bêhêzî çêtir e.

Tê ji dilan, nayê ji milan.
 Serkeftin ji dil (niyeta paqij) tê, ne tenê ji hêza fizîkî.

Tenê, xenê.
 Kesê tenê bêçare ye.

Tiliya xwe, nexe her qulê.
 Xwe têxin her karî neke, dibe ku zirarê bibîne.

Tirs, çavên mirovan kor dike.
 Tirs nahêle mirov rast bibîne.

Tiştê ku bi lez diçe, bi lez venagere.
 Tiştên zû bi dest tên, zû jî winda dibin.

Tiştek di bin keviran de namîne.
 Rastî her tim derdikeve holê.

Tiştên biçûk mezin dibin.
 Tiştên piçûk bi demê re dikarin bibin mezin.

Tu bimirî bi wî derdî, tu nabînî wî erdî.
 Ger bi derdê xwe bimrî, nikarî bigihîjî armancên xwe.

Tu çi ji bîr dikî, bikî; şîrê diya xwe ji bîr meke.
 Her tiştî ji bîr bike, lê qedrê diya xwe bigire.

Tu çiqasî bibî mîr, "xwe" meke ji bîr.
 Çiqas bilind bibî, nasname û kokên xwe ji bîr neke.

Tu doşeka xwe çawa raxe, tê wilo razê.
 Jiyana te bi keda te ve girêdayî ye.

Weke pisîk û mişkê li benda hev du nin.
 Weke dijminan li benda fersendê ne.

Xwarin bixwê, xwê bitam.
 Ger xwarinê kesekî bixwî, qedrê wî bigire.

Xwe meke talda roviya, bila şêr te bixwin.
 Çêtir e bi rûmet bimrî, ne ku bi bêhêzî bikevî destê kesên biçûk.

Xwedê deriyekî digire, yekî vedike.
 Ger rêyek bigire, Xwedê rêyek din vedike.

Xwedê dibîne, lê dil jî dibîne.
 Ne tenê Xwedê, dilê mirov jî rastiyê dibîne.

Xwedêdayo keniyo, xwedêxwaro geniyo.
 Kesê bi xêr dide şa dibe, kesê bi xerabî distîne xirab dibe.

Xwediyê derd, dizane derd çi ye.
 Tenê kesê di derdê de ye, wateya derd dizane.

Ya ziwahî ye, ya şilî ye.
 Her tişt an yek e an din e, navber tune.

Yê bimîne, wê bibîne.
 Kesê bi sebir bimîne, encamên xweş dibîne.

Yek li hil e, yek li mil e, yek di zik de dilewile.
 Her kes di rewşek cuda de ye, her kes bi awayekî têkoşînê dike.

Zarokên xerab, dêûbavên xwe diheyirînin.
 Zarokên nebaş dêûbavên xwe diêşînin.

Zeman ew zeman bû, Heso gavan bû, pisîk pêhlewan bû.
 Demên berê cuda bûn, tiştên ne asayî diqewimîn.

Zengînî tê ser zengîniyê.
 Dewlemendî li ser hev kom dibe.

Zilm dom nake.
 Zordarî û neheqî her tim naçe.

Ziman, ji şûr tûjtir e.
 Gotin û ziman dikare ji şûr bi bandortir be.

Zivistanê bibîne, lê biharê ji bîr neke.
 Di demên dijwar de hêviya rojên xweş ji bîr neke.

Zor zorê vedigerîne.
 Hêz hêzê dide, an jî zordarî bi zordariyê tê bersivandin.

 

Jêrenot: Şîroveya gotinên pêşiyan Grok https://grok.com/ HÇ (Hişê Çêkirî)