HIŞÊ ÇÊKIRÎ Û HIŞÊ HÎBRÎD

 

Destpêk

Di sedsala 21ê de, hişê çêkirî (artificial intelligence) bûye yek ji pêşveçûnên herî girîng di warê teknolojiyê de. Her roj, bi dehan milyon mirov bi riya amûrên xwe yên teknolojîk bi pergalên HÇ (AI) re têkildar dibin. Ev pêvajo hem derfetên mezin pêşkêş dike, hem jî gelek xetereyên potansiyel bi xwe re tîne.

Di vê nivîsarê de, em ê lêkolîna xwe li ser têgeheke nû ya ku dikare bibe bersiva gelek pirsgirêkên derbarê HÇê de bikin: Hişê hîbrîd (hybrid intelligence). Ev konsept ku tê wateya hevkariya di navbera hişê mirovî û hişê çêkirî de, dikare xelekeke stratejîk û girîng ji bo siberoja geşedana HÇ û cihê wê di civakê de pêşkêş bike.

Têgihiştina Hişê Hîbrîd

Hişê hîbrîd ne tenê têgeheke teknolojîk e, lê paradîgmayeke nû ye ku dikare di siberojê de rola HÇ di jiyana me de ji binî ve ji nû ve diyar bike. Ev konsept, di cewherê xwe de, senteza bihêz a zanîna mirovî û hêza hesabkirinê ya pergalên HÇ temsîl dike.

Ji şûna ku HÇ weke alternatîfek ji bo hişê mirovî bê dîtin an jî tenê weke amûreke sade bê bikaranîn, hişê hîbrîd xurtbûna têkûzkerî ya her du aliyan nas dike. Ji aliyekê ve, mirov bi têgihiştina xwe ya giştî ya derbarê mejî û laş, xwe û civakê, xwediyê zanîn û têgihiştineke berfireh û kûr e. Ji aliyê din ve, pergalên HÇ bi kapasîteya xwe ya hesabkirin û dahûrîna daneyan a bêsînor, dikarin karên kompleks di demeke kurt de pêk bînin. Ev her du hêz, dema ku bi awayekî hevgirtî û di xelekeke hevpar de tên bikaranîn, dikarin hev têkûz bikin û encamên ku tu yek ji wan bi serê xwe nikare bigihîjê, bidest bixin.

Nirxên di Navenda Hişê Hîbrîd de

Aliyê herî girîng di pêvajoya geşkirina hişê hîbrîd de, têgihiştina vê rastiyê ye ku teknolojî nirxên mirovî werdigire û wan belavtir dike. Pergalên HÇ ji daneyên ku em pêşkêş dikin û armancên ku em diyar dikin, hîn dibin û tev digerin. Prensîba "zibil têxê wê zibil jê derkeve" (garbage in, garbage out) bi heman awayî ji bo nirxan jî derbasdar e: Nirxên navxweyî (input values), nirxên derxweyî (output values).

Dema ku pergalên HÇ li ser daneyên ne adil, nêzîkatiyên zayendperest an jî ji bo pîvanên teng ên weke zêdekirina mijûlbûn an jî karê li ser hesabê rehetiya mirov tên perwerdekirin, ev pergal bi awayekî pêşbînkirî pirsgirêkên civakî yên heyî ne tenê berdewam dikin, lê wan mezintir jî dikin. Ev rastî, berpirsiyariyeke mezin dixe ser milên pêşveberên teknolojiyê û bikarhênerên wê. Divê em bi zanebûn hilbijêrin ka kîjan nirxan di pergalên xwe yên HÇ de bicih dikin û bi çi awayî em dixwazin ku ev pergal bi civaka me re têkildar bibin. Ev ne tenê pirsgirêkeke teknîkî ye, lê pirsgirêkeke mirovî ya ku fikir û ramîna kûr li ser pêşînedariyên me, weke takekes û weke civak, hewce dike.

Xwendewariya Ducare

Ji bo ku mirov di serdema hişê hîbrîd de serokatiyeke bibandor pêk bîne, cureyekî nû yê xwendewariyê hewce ye: Xwendewariya ducare (dual literacy). Ev xwendewarî du aliyên bingehîn vedihewîne. Aliyê yekem, xwendewariya mirovî ye ku têgihiştina mejî û laş, xwe û civakê, zanîna kûr a derûnasiya mirov, têgihiştina civaknasî, etîk û nirxên mirovî û dînamîkên çandî û civakî di xwe de vedigire. Aliyê duyem jî xwendewariya algorîtmayê ye ku têgihiştina kapasîte û sînorên HÇ, zanîna ka pergalên HÇ çawa dixebitin, têgihiştina sînorên kapasîteya HÇ ya îroyîn, naskirina modelên tevgerî yên algorîtmayê û zanîna ka HÇ çawa bi tevgera mirovî re dikeve nav hev vedihewîne.

Takekesên ku tenê xwediyê yek ji van her du cureyan in, di serdema hişê hîbrîd de dê zor û zehmetiyan bibînin. Ew an nikaribin bi pergalên HÇ bi awayekî bibandor bixebitin an jî nikaribin aliyên mirovî yên pirsgirêkan bi têkûzî nas bikin. Rêberên herî bibandor yên siberojê dê ew takekes bin ku dikarin bi rihetî di navbera van her du qadan de tevbigerin û tu yekê ji wan weke serdest nabînin, lê wan weke beşên têkûzker ên giştîyek mezintir binirxînin.

Xeleka 4 A

Ji bo destpêkirina geşkirina hêz û şiyanên hişê hîbrîd, xelekeke pratîkî bi navê "4 A" dikare bibe rêbereke girîng û alîkar. Ev çarçove ji çar aliyên bingehîn pêk tê: Agahî (Awareness), Pejirandin (Appreciation), Anîna cîh (Adaptation) û Berpirsiyarî (Accountability).

Di qada agahiyê de, divê em xurt û sînorên hem hişê xwezayî û hem jî hişê çêkirî nas bikin, têbigihîjin ka kîjan alî di kîjan rewşan de baştir dixebite û nas bikin ka kîjan alî dikarin hevdu çawa têkûz bikin. Herwiha, divê em hêz û şiyana diyarkirina ka kengê û çawa divê her du hêz bên bikaranîn jî di xwe de bigirin.

Di qada pejirandinê de, divê em nirxandineke rasteqîn a ji bo şiyanên xweser ên herdu cureyan hişmendiyê biceribînin. Li şûna ku HÇ bi çavên dualî (erênî/neyînî) bê dîtin, divê em weke hevkarekî çareserkirina pirsgirêkan nêzîkî wê bibin. Divê em şahidiya jêhatîbûna herduyan bikin û wan qebûl bikin û xwe ji nêrînên teng yên derbarê kapasîteya her duyan de biparêzin.

Di qada anîna cîh de, divê em bipejirînin ku hişê hîbrîd dihêle ku mirov strûkturên organîzasyonel û pêvajoyên biryardanê yên kevneşopî ji nû ve bifikire. Divê em amade bin ku bi awayên nû yên raman û fikirîn û hestiyariyê biceribînin. Divê em rahênanên nû yên karên hevbeş û hevkar ava bikin û avahiyên nû yên organîzasyonê ku li gorî hevkariya mirov-HÇ ne, biceribînin.

Di qada berpirsiyariyê de, divê em ji bo biryarên ku bi alîkariya HÇ hatine dayîn, xetên zelal ên berpirsiyariyê diyar bikin. Divê em bi bîr bînin ku algorîtma xwediyê çalakiya exlaqî nîn in; em in. Divê em ji bo xwe û tîma xwe avahiyekê ava bikin ku piştrast bin ku pergalên hişê hîbrîd li gorî nirxên rêxistina me ne û pergalên kontrolkirinê û şopandinê yên berdewam ava bikin.

Derfet û Xetereyên Hişê Hîbrîd

Hişê hîbrîd bi xwe re hem derfet hem jî xetereyên potansiyel tîne. Ji aliyê derfetan ve, em dikarin behsa çareserkirina pirsgirêkên kompleks ên ku ti yek ji her du aliyan bi serê xwe nikare çareser bike bikin. Herwiha avabûna avahiyên nû yên karkirinê ku dikarin berhemdariyê zêde bikin, geşedan û pêşketina li qadên zanistî û teknolojîk ên ku berê nedihatin fikirîn, derfetên nû yên perwerdehiyê û fêrbûnê û çareseriyên nû ji bo pirsgirêkên mezin ên mirovahiyê wek guhertina avhewayê û tendirustiyê jî dikarin werin jimartin.

Ji aliyê xetereyên potansiyel ve jî divê em balê bikşînin ser xurtbûna newekheviyên civakî heger teknolojî ji bo hemû beşên civakê ne wekhev be. Herwiha, bêkariya potansiyel a hinek beşên karkeran, wendabûna şiyanên bingehîn ên mirovî di encama berdewamiya bêsînor a bikaranîna HÇ de, arîşe û pirsgirêkên ewlekariyê û taybetmendiyê û bikaranîna HÇ ji bo armancên nebaş û zirardar jî dikarin werin jimartin.

Encam

Hişê hîbrîd paradîgmayeke nû pêşkêşî me dike ku dikare xelekeke etîkî û bibandor ji bo siberoja pêwendiya mirov û HÇ pêşkêş bike. Bitekezkirina têkiliya têkûzker di navbera hişê mirovî û hişê çêkirî de, ev konsept dikare rê li ber bikaranîna rastîn a potansiyela herdu aliyan veke.

Bi pêkanîna prensîbên xwendewariya ducare û xeleka 4 A, em dikarin bi awayekî takekesî û hevbeş dest bi bikaranîna ne tenê potansiyela tevahî ya hişê çêkirî, lê ya tevahiya hêzên xwe yên xwezayî jî bikin. Gaziya ji bo hişê hîbrîd vexwendiyek e ku em gavek paş de bavêjin û rastiya ku me weke mirov û weke cinsê mirovî xweserî dike, rû bi rû bibin.

Di dawiyê de, berpirsiyarî dikeve ser milên me ku em pergalên HÇyên xwe bi nirxên rast perwerde bikin, bi wan re di xelekeke hevkar de bixebitin û piştrast bikin ku ev teknolojî li şûna ku bibe sebebê pirsgirêkên nû, bibe amûreke bandorker ji bo başkirina civaka me û çêkirina siberojeke dadperwer û wekhev ji bo hemû mirovan.

Çavkanî

1. Deemter, K. V. (2023). AI and Human Intelligence: Complementary Strengths. Journal of Artificial Intelligence Research, 75, 1-45.
2. Johnson, M. & Smith, A. (2022). The Hybrid Intelligence Framework: A New Paradigm. MIT Technology Review, 125(3), 78-92.
3. Karpova, E. (2023). Value Alignment in AI Systems: Challenges and Opportunities. Ethics in Artificial Intelligence, 8(2), 112-134.
4. Wilson, J. L. & Kumar, P. (2024). Dual Literacy in the Age of AI. Harvard Business Review, 102(1), 45-63.
5. Chen, L. & Müller, K. (2023). Ethical Frameworks for Human-AI Collaboration. Journal of Ethics in Technology, 14(3), 267-289