NIHÎLÎZMA ARMANCÊ DI ÇARÇOVEYA CIVAKA KURDÎ DE

Destpêk

Di nav şert û mercên civaka kurdî de, nihîlîzma armancê (purpose nihilism) wateyeke kûr û taybet vedigire. Gelê kurd ku di nav çend dewletan de belav bûye û bi sedsalan rastî zordarî, şer, koçberî û qedexeyan hatiye, bi hêsanî dikare bi qrîzeke armancê re rû bi rû bimîne. Têkoşîna ji bo mafên neteweyî, parastina ziman û çandê an jî jiyana rojane di nav ne-ewlehî û zehmetiyan de, carinan dikare bibe sedema hesteke valahiyê û bêhêvîtiyê. Nihîlîzma armancê ango baweriya ku jiyan an têkoşîn bêwate ye û armancek rastîn tune, di vê çarçoveyê de weke bertek û reaksiyoneke xwezayî xuya dike. Lêbelê, ev rewş ne rewşeke bê çare ye. Bi nêzîkatiyeke nû û têgihiştineke kûr, gelê kurd dikare ji vê nihîlîzmê derbas bike û armancên bi wate ji nû ve ava bike.

Nihîlîzma armancê di nav civaka kurdî de dikare bi awayên cihê xuya bibe ku her yek ji wan bi şert û mercên dîrokî, civakî û aborî ve girêdayî ye. Di nav van şêweyan de, sê qadên sereke derdikevin pêş:

1. Qrîza armanca civakî û neteweyî

Têkoşîna neteweyî ya kurdan ku bi dehsalan dom kiriye, gelek caran bi astengî û têkçûnan re rû bi rû maye. Piştî serhildanên bê encam, peymanên navneteweyî yên ku mafên kurdan paşguh kirine an jî polîtîkayên zordar ên dewletan, hin takekes dikarin bikevin nav hesteke bêhêvîtiyê. Ev hest bi taybetî di nav wan kesan de xurt dibe ku wisa bawer dikin "tiştek naguher e" û "têkoşîn bê feyde ye". Ev rewş dikare bibe sedema nihîlîzma armancê ku tê de mirov hest dike ku armancên neteweyî yên mezin ên weke azadî û serxwebûnê ne gihîştî ne.

Lê armanca civakî û neteweyî ne tenê bi destkeftiyên mezin tê pîvandin. Her gaveke biçûk, weke hînbûna zimanê kurdî, parastina çandê an jî beşdarbûna di çalakiyên civakî de, beşek ji vê têkoşîna mezin e. Mînak, mamosteyek ku li gundekî bi kurdî dersê dide, nivîskarek ku bi kurdî romanekê dinivîse an jî malbatek ku li bajarên mezin çanda kurdî diparêze, bi van kiryarên xwe yên rojane bingeha armanca neteweyî xurt dikin. Ji ber vê yekê, derbaskirina nihîlîzmê bi têgihiştina girîngiya van kiryarên biçûk dest pê dike.

2. Koçberî û qrîza nasnameyê

Koçberî yek ji wan hêmanên sereke ye ku nihîlîzma armancê di nav kurdan de xurt dike. Bi mîlyonan kurd li derveyî welatên xwe, li Ewropa, Amerîka an deverên din ên cîhanê dijîn. Ev kurd, bi taybetî ciwan, gelek caran di navbera du çandan de asê dimînin. Pirsên weke "Ez kurd im, yan endamê civaka ku ez lê dijîm?" an "Armanca min çi ye?" dikarin bibin sedema bêhêvîtiyê û valahiyê. Ev qrîza nasnameyê dikare rê li ber nihîlîzma armancê veke, nemaze dema ku ciwan hest dikin ku ne li welatê xwe ne jî li civaka nû bi tevahî "xwedî cihekî" ne.

Lê nasnameya kurdî û bûna endamekî çalak ê civaka nû ne dijberên hev in. Berevajî, ev her du alî dikarin bibin çavkaniyên dewlemend ji bo avakirina armanceke nû. Mînak, kurdekî koçber ku li Ewropayê komeleyeke çandî ava dike an jî ciwanek ku li welatekî biyanî stranên kurdî dibêje, bi van kiryarên xwe hem nasnameya xwe diparêze hem jî bi civaka nû re têkildar dibe. Ev yek nîşanî me dide ku armanc ne tiştekî yekalî ye, lê dikare bi awayên cihêreng were dîtin û jiyîn.

3. Zehmetiyên aborî û derfetên sînordar

Rewşa aborî li gelek deverên Kurdistanê zehmet e. Bêkarî, hejarî, û nebûna derfetan dikare rê li ber hesteke bêhêvîtiyê veke. Gelek ciwan dipirsin: "Çima ez dixebitim dema ku tu siberoj xuya nabe?" Ev pirs dikare bibe sedema nihîlîzma armancê ku tê de mirov hest dike ku xebatên wî bê wate ne. Ev yek bi taybetî di nav ciwanan de ku dixwazin xewnên xwe pêk bînin lê bi astengiyên aborî re rû bi rû dimînin, zêde ye.

Lê armanc ne hewce ye ku hertim bi destkeftiyên mezin ve girêdayî be. Armancên biçûk, yên rojane, dikarin jiyana mirov bi wate bikin. Mînak, karkerek ku pereyên xwe ji bo xwendina xwişk an birayê xwe diparêze, cotkarek ku bi zehmetî erdê xwe diparêze an jî mamosteyek ku di şertên dijwar de hîn jî dersê dide, bi van kiryarên xwe armanceke bi wate diafirîne. Ev mînak nîşanî me didin ku armanc di nav jiyana rojane de, di kiryarên biçûk de, tê dîtin.

Çawa armanceke nû ava bikin?

Ji bo derbaskirina nihîlîzma armancê di konteksta kurdî de, pêwîstî bi nêzîkatiyeke nû û pratîk heye. Li şûna ku mirov li armanceke mezin û bêkêmasî bigere, girîng e ku em armancên biçûk û rojane biafirînin. Li jêr çend rêbazên sereke hene ku dikarin di vê rêyê de bibin alîkar:

1. Derbasbûn ji armanca mezin ber bi armancên biçûk

Di civaka kurdî de, armancên mezin ên weke serxwebûn, azadî an wekhevî bi sedsalan di nav têkoşîna gel de cih girtine. Ev armanc bêguman hêja ne, lê heke mirov tenê li ser van armancên mezin bisekine, dibe ku bi hêsanî bikeve nav xemgîniyê an bêhêvîtiyê. Ji ber vê yekê, girîng e ku em armancên biçûk ên rojane bibînin û bi wan şa bibin.

Mînakên armancên biçûk dikarin wiha bin:

• Hînbûna straneke kurdî ya kevnar.
• Beşdarbûna di çalakiyeke çandî an civakî de.
• Axaftina bi kurdî bi zarokên xwe re.
• Xwendina pirtûkeke bi zimanê kurdî.
• Alîkariya xwendekarekî ku bi kurdî hîn dibe.

Ev kiryarên biçûk, her çend bi xwe piçûk xuya bikin jî, di avakirina jiyaneke bi wate de roleke mezin dilîzin. Ew dibin bingeha armanceke domdar û berdewam.

2. Folklor û kelepora kurdî weke çavkaniya armancê

Çanda kurdî, bi dîrok, wêje, muzîk û hunera xwe, çavkaniyeke dewlemend e ji bo dîtina armancê. Dema ku mirov çîrokên kevnar ên kurdî dixwîne, guh dide dengbêjan an jî metnên klasîk ên weke Mem û Zînê hîn dibe, hebûn û xwebûna xwe bi hezaran sal dîrokê ve girêdayî hîs dike. Ev hest dikare bibe bingeha armanceke xurt, nemaze di demên qeyran û qrîzê de.

Mînak, hunermendiyên kevneşopî yên weke xalîçevanî, çêkirina cilên kurdî an jî hunera kilam û stranên kurdî dikarin bibin çalakiyên ku armancê diafirînin. Herwiha, parastina zimanê kurdî ku yek ji stûnên sereke yên nasnameya kurdî ye, bi xwe armanceke pîroz e. Takekesek ku bi kurdî dinivîse, diaxive an hîn dike, bi vê yekê beşek ji têkoşîna mezin a parastina çandê ye.

3. Avakirina civaka hevpar

Civaka kurdî bi hêza xwe ya hevparî û alîkariyê tê naskirin. Ev taybetmendî dikare bibe amrazek bi bandor ji bo şerê li dijî nihîlîzma armancê. Beşdarbûna di komeleyên civakî de, alîkariya takekesên di rewşên zehmet de an jî organîzekirina çalakiyên çandî dikare hesta armancê xurt bike. Dema ku mirov dibîne ku kiryarên wî bandorê li jiyana takekesên din dike, hest dike ku jiyana wî bi wate ye.

Mînak, ciwanek ku li taxa xwe komeleyekê ava dike ji bo hînkirina zimanê kurdî an jî takekesek ku di nav koçberan de çalakiyên çandî organîze dike, bi van kiryarên xwe ne tenê armanceke takekesane diafirîne, lê herwiha civaka xwe xurt dike. Ev yek nîşanî me dide ku armanc ne tenê tiştekî takekesane ye, lê dikare bi têkiliyên civakî jî were avakirin.

Encam

Nihîlîzma armancê di nav civaka kurdî de xeteriyek rastîn e ku ji şert û mercên dîrokî, civakî û aborî yên zehmet derdikeve. Lê ev rewş ne dawiya rê û dinê ye. Bi fêm û têgihiştineke nû û kiryarên biçûk ên rojane kurd dikarin armancên bi wate ji nû ve ava bikin. Derbasbûna ji armancên mezin ber bi armancên biçûk, karanîna folklor û keleporê çandî weke çavkaniya îlhamê û avakirina civakeke hevpar rêyên sereke ne ji bo derbaskirina vê nihîlîzmê.

Armanc ne tiştekî dûr û negihîştî ye. Ew di nav jiyana rojane de, di parastina ziman û çandê de, di alîkariya hevdu de û di kiryarên biçûk ên bi wate de tê dîtin. Çanda kurdî, bi dîrok û nûşiyana xwe, amrazeke bi hêz e ji bo şerê li dijî valahiyê. Her kurdek ku bi zimanê xwe diaxive, çanda xwe diparêze an jî ji civaka xwe re xizmet dike, bi vê yekê beşek ji armanceke mezintir e. Nihîlîzma armancê dibe ku weke encama êş û zehmetiyan xuya bike, lê bi hêza çandê, civakê û kiryarên rojane, em dikarin jiyaneke bi wate ava bikin.

Termên sereke

Nihîlîzma Armancê (Purpose Nihilism) Rewşeke derûnî ye ku mirov wisa bawer dike ku armanc bi xwe tiştekî xeyalî ye û tune ye. Di konteksta kurdî de, ev dikare piştî têkoşînên dirêj ên bê encam an di nav koçberan de ku di navbera du çandan de asê mane xuya bibe.

Rageşiya Armancê (Purpose Anxiety) Tirsa kûr û nerahetiya ku ji lêgerîna armancê peyda dibe. Di nav ciwanên kurd de ku di nav rewşên siyasî û aborî yên dijwar de ne, ev rewş dikare bi taybetî xurt be.

Armanca Mezin (Big-P Purpose) Baweriya ku mirov divê armanceke mezin û gerdûnî bibîne. Di çarçoveya kurdî de, ev dikare weke xewna serxwebûnê an veguherîneke civakî ya mezin xuya bike, lê carinan dikare bibe sedema stresê.

Armancên Biçûk (Little-p Purpose) Kiryarên rojane yên biçûk lê bi wate, weke hînkirina zimanê kurdî, nivîsandina helbestan an beşdarbûna di çalakiyên civakî de ku jiyana mirov dewlemend dikin.

Langerên Armancê (Purpose Anchors) Çalakî, têkilî an sedemên ku enerjiyê didin mirov û hesteke razîbûnê peyda dikin. Di çanda kurdî de, ev dikare muzîk, çîrok an alîkariya civakê be.

Watedarî (Meaning) Çîroka derûnî ya ku mirov ji bo jiyana xwe ava dike, bi fêm û têgihiştina dîrok û cihê xwe di nav civakê de.

Armanc (Purpose) Çalakiyên ku hesteke pêşveçûnê didin jiyanê, weke parastina zimanê kurdî, avakirina civakeke adil an pêşxistina hunermendiyê.

Westana Derûnî (Burnout) Rewşeke derûnî û fizîkî ya ku ji stres û xebata zêde derdikeve. Di nav çalakvan û mamosteyên kurd de ku di şertên zehmet de dixebitin, ev rewş dikare gelemper be.

Nasnameya Hevpar (Collective Identity) Hesta ku mirov beşek ji komeke mezintir e. Ji bo kurdan, nasnameya hevpar çavkaniyeke girîng e ji bo dîtina armancê.

Nûşiyana Çandî (Cultural Resilience) Hêz û şiyana çanda kurdî ku di hemberî astengiyan de bijî û xwe biparêze ku dikare bibe amrazek ji bo şerê li dijî nihîlîzma armancê.

Çavkanî

• International Journal of Multilingualism