DI BÎRDOZIYA DERÛNKOLÎNERIYÊ DE, AVABÛNA ‘XWE’BÛNÊ Û TÊKILIYÊN MIROVÎ

(Dahûrîna tak-î-kes, ‘xwe’bûn û yên-din)

Destpêk

Bîrdoziya derûnkolînerî (psîkoanaletîk) li ser bingeha têgihîştina avabûna derûniya mirovî û têkiliyên wî bi yên-din re ava bûye. Ev teorî diyar dike ku mirov weke hebûneke fîzyo-derûnî ji dayik dibe û di geşedana hebûn û xwebûna xwe de dikeve rewşeke psîko-fîzyolojîk. Di vê pêvajoyê de, têkiliya di navbera "xwebûn" (self) û "der-xwebûnê" (yên-din) de bingeha avabûna cihana derûnî û kirdewariyê pêk tîne.

Avabûn û damezrandina xwebûnê (ezî, ego) bi avabûn û damezrandina "der-xwebûnê" (der-ezî) re dest bi destê hev diçe. Di bîrdoziya derûnkolîneriyê de girîngiya têgeha "heyber"ê bi giranî ji vê rewşê tê, ji ber ku avabûna cihana derûnî bi awayekî ku ne gengaz e bi rengekî din be, li ser bingeha têkiliyên heyberê yên navxweyîkirinê (internalized) ava dibe.

Mirov ji "xweza"yê (siruşt) dest pê dike û bi rêya têkiliyên xwe bi yên-din re dibe hebûneke ku diaxive, dilîze, xeyal dike û diafirîne. Lê ev pêvajo wî di heman demê de wî rû bi rû dihêle bi dualîte û dilemayên ku di tevahiya jiyana xwe de dê bijî. Tiştên ku xwebûn di têkiliya xwe ya bi der-xwebûna xwe re bi dest dixe, li ser xwezayê, çand û şaristaniyê lê zêde dike.

Sê dingilên bingehîn ên dijberiyê

Bîrdoziya derûnkolîneriyê sê dingilên sereke yên dijberiyê nas dike ku tevahiya pêvajoya geşedan û derûnnexweşiyê/psîkopatolojiyê di wan de tê ravekirin. Dingila yekem dijberiya xwebûna xwe û der-xwebûna xwe ye. Dingila duyem dijberiya xweza û çand/şaristaniyê ye. Dingila sêyem dijberiya "baş" û "xirab" ku bi wênekirin û paşê sembolkirina ezmûnên êşê û kêfê ve girêdayî ye. Ji nakokiya di her yek ji van sê dingilan de, dingileke çarem derdikeve ku dijberiya hişmendî û derhişmendiyê ye.

Di hin rewşan de xweza û yên-din li hev digihin û li hemberî vê yekê xwebûn bi çand û şaristaniyê re dibe yek û hewl dide hebûn û xwebûna xwe biparêze. Têkiliya xwe û yên-din carinan dikeve rewşekê ku "baş"ê ku ji ezmûnên kêfxweş tê "xwe" ye û "xirab"ê ku ji ezmûnên êşê tê "yên-din" e. Helbet carinan berevajî vê yekê jî dibe.

Yekbûn û ne-yekbûn

Geşedan û gihîştîbûn bi yekbûna xwebûnê re tê bidestxistin. Dualîte û dilemayên ku li jor hatine behskirin şîkarên (dînamîk) ku yekbûneke wisa zehmet dikin diafirînin. Dualîte di heman demê de dilema ne, ji ber ku redkirina aliyekî dualîteyê û hewldana ji bo xilasbûna ji nakokiyê êşeke din diafirîne. Ev êşa "kêm mayîn, ne yekbûyî, nîvco mayîn, zindî nemayîn" e.

Di redkirina der-xwebûna xwe de rewş ber bi tenêtiyeke mezin ve diçe û hebûn dişibe kaxezek yekalî. Di redkirina xwezayê de tenê qaşo hebûnê dimîne û naveroka wê tê kişandin. Di redkirina xirab de hebûna "baş" lê bêhêz û bêcan dibe xeyalek.

Rengvedan û şîkar û dînamîkên têkiliyê

Qada çareserkirina nakokî û dijberiyên di navbera "xwebûn û der-xwebûna xwe", "xweza û çand" û "baş û xirab" de têkiliyên xwebûnê bi yên-din re ye. Nakokî û pevçûnên ku qada derûnî dagir dikin dê veguherin nakokî û pevçûnên têkiliyî.

Takekes aliyên xwe yên ku di derûniya xwe de nikare têxe nav yekbûnê û înkar dike li ser yên-din reng û proje dike û mîna ku bi siya xwe şer bike bi wî re têdikoşe. Ev hewldana derûniyê ye ji bo xilasbûna ji pevçûnê. Di psîkanalîzê de rengvedana wekxwedîtinê (projective identification) ku ji hêla Melanie Klein ve hatiye pênasekirin vê rewşê rave dike.

Rengvedan di pozîsyona paranoîd-şîzoîd de mekanîzmayeke derûnî ye. Têgeha "şîzoîd" nîşanî parçebûna di cihana navxweyî (hundirî) de dide ku perçeyên ji hev cuda hene. Klein bi taybetî li ser dabeşbûna "baş" û "xirab" rawestiyaye. Têgeha "paranoîd" bi mekanîzmaya "rengvedan"ê ve têkildar e ku hin perçeyên ku di derûniyê de ne yekbûyî ne dê li derxweyî (derve) li ser yên-din bêne rengvedandandin.

Beşa herî girîng a mekanîzmaya rengvedanê di qada têkiliya hebûn û xwebûna bi yên-din re derdikeve holê. Beşeke cihana navxweyî ya parçebûyî li cihana navxweyî (hundirî) ya yên-din tê rengvedandandin û bi hin zext û manîpûlasyonên di qada têkiliyê de tê xwestin ku yên-din bi van re bibe yek.

Girêdana têkiliya rengvedanê

Takekesên ku salên dirêj ji hevjînên xwe gilî dikin lê naxwazin veqetin mînakek "girêdana têkiliya rengvedanê" ne. Têkiliyeke wisa dişibe takekesê ku hin organên xwe yên jiyanî di bedena takekesê li hemberê xwe de bi cih kiriye. Takekesê ku hin organên derûnî an "yekî" ji van organan di cihana xwe de digire û yên-din dişîne nav cihana derûnî ya yên-din û wan li wir dihêle di vê têkiliyê de girêdayî ye.

Têkiliyên bi vî rengî carinan bi awayekî ecêb zû û bê-hest diqedin. Gava mirovên nû yên ku vê erk û fonksiyona yên-din têne dîtin têkiliyên kevn dikarin bi hêsanî biqedin. Di vir de diyarker ne kesayetî û nasnameya yên-din e lê taybetmendiya vê cureyê têkiliyê ye. Xwebûn ne bi yên-din ê taybet re girêdayî ye lê bi "şêwaza têkiliya rengvedanê" re girêdayî ye.

Paqijkirina civakî û rengvedan

Ji bo fêm û têgihîştina tiştên ku em di derûniya takekesî de dişopînin rêyeke hêsantir ew e ku em van şîkar û dînamîkan di derûniyên mezin ano di rûdanên civakî de fêm bikin. Yên ku di xwezaya xwe de ‘xwe’ gunehkar dibînin û di nasname û kesayetiya komê de "şerm, qelsî, sûcdarî, kêmî" weke ezmûnê dijîn carinan van tiştan li der-xwebûna xwe li yên-din rengvedidin û bi coş û xiroşên komî tên.

Ev êrîş û kiryarên paqijkirinê herçend weke hewldanên paqijkirina civakî xuya bikin jî bi rastî hewldanên xilasbûna ji dualîte û nakokiyên derûnî ne. Di dawiyê de ew dibin lûle û badokên şîdetê ji ber ku birîna siyan parçekirina wan û xilasbûna ji wan ne gengaz û mimkun e û êrîş û kiryarên paqijkirinê herdem dîsa û dîsa celad û qurbanan diafirînin.

Geşedan û têkiliya derûnnexweşiyê/psîkopatolojiyê

Şîkar û dînamîkên nezelaliya sînorên di navbera xwebûn û yên-din de û bandora şîkar û dînamîkên rengvedanî ku yekbûna di kirdewariyê de asteng dikin rê li ber encamên li ser rewşên nexweşiyê (patolojik) vedikin. Gelek dîdarên sînorî an psîkotîk ên ku di klînîkê de têne dîtin bi vî rengî têne ravekirin. Lê di heman demê de ev şîkar û dînamîk di derûniya mirovî de hin erk û fonksiyonên bingehîn jî hene.

Rengvedan û wekxwedîtin ligel "navxweyîkirin" (introjection) û "navxweyîkirina wekxwedîtin/yekbûyî" (introjective identification) di warê taybetmendiyên bingehîn ên ragihandin û têkiliya mirovî de taybetmendiyên avaker nîşanî me didin. Taybetmendiyên parçebûyî û rengvedanî taybetmendiyên patolojîk in lê ev pênaseya patolojiyê li gorî normên derûniya mezinan hatiye kirin. Tiştakî ku di xalekê ya geşedanê de ne norm e dibe ku di xalekê din de norm û normal be.

Têgehên bingehîn ên geşedanê

Têgeha "xwebûna alîkar" (auxiliary self) ya Sigmund Freud, "xeyalkirina taybet a dayikê" (maternal reverie) ya Bion û hêmanên alfa û beta û fonksiyona alfa, "erk û fonksiyonên xwe-heyberê" (self-object functions) yên Kohut, "yekîtiya dayik-zarok" (mother-infant unit) ya Winnicott û têgeha "hemahengiya hestî" (affect attunement) ya Stern di ronahiya van de têkiliyên xwe û yên-din di şîkar û dînamîkên serdema destpêkê de nikarin li gorî sînorên normaliyê yên cihana mezinan bêne nirxandin.

Nezelaliyên sînorên di navbera xwe û yên-din de di demên herî destpêkê de û rewşa ku derûniyên wan mîna dirêjkirina hev in dîroka-pêşî an hişmendî-pêşî ya cihana kirdektîf e. Ev cihana pir taybet û fantastîk bi mezinbûnê re diqede û cihê xwe ji hişmendiyeke kartezyenî ya bi sînorên zelal digire lê bi proseya "paşveçûna avahî" (structural regression) û bi xewn û nîşanan ev cihan di bingeha derûniyê de berdewam dike.

Têdegirtin û veguherîn

Wisa xuya dike ku di warê patolojiyê de diyarker ne tunekirina vê dîroka-pêşî ji derûniyê ye an berdewamkirina wê ye lê hebûna avahiyeke ku wê red nake lê bi wê re têkiliyê didomîne û wê vediguherîne ye. Ev yek me ber bi têgehên mîna "têdegirtin" (containment) ya Bion û veguherîna hêmanên beta bo hêmanên alfa û "navxweyîkirina veguherîner" (transmuting internalization) ya Kohut ve dibe.

Van têgehan nîşanî me didin ku di têkiliya di navbera xwebûn û yên-din de "hiş", "amûra derûnî" û "xwe" (self) bi hîbridbûna ku bi tevkariya yên-din çêdibe tê avakirin. Ev hîbridbûn mîna ku di daran de tê kirin bi "bi-teemandin"ê li ser "dana" avahî çêdibe. Xwe bi yên-din tê teemkirin.

Bion destnîşan dike ku di serdema destpêka jiyanê de rengvedan hewcedariyek e û dibêje ku pitik ezmûnên ku nikare bişixulîne li firaqekekê ano li dayikê rengvedide û li benda wê ye ku ev di wê de bibin hestên mîna yên wî da ku bikaribe wan hedan û sebat bike û wan veguherîne fêm û têgihîştinê. Tiştê ku pitik ji dayikê vedigire û navxweyî dike ev proseya fêm û têgihîştinê û watekirinê ye ku Bion jê re "fêrbûna ji ezmûnê" dibêje.

Kohut hewcedariyên narsîsîstîk ên normatîf ên ku ji hêla xwe-heyberan ve têne bicihanîn pênase dike û astengiyên di proseya geşedanê de yên têkildarî bicihanîna van hewcedariyan rave dike. Her ku ev proseya sererastkirinê tê navxweyîkirin girêdana arkaîk bi xwe-heyberan kêm dibe. Zarok bi "navxweyîkirina veguherîner" di hîbridbûna xwe-heyber û avahiya xwebûna xwe de li hemberî şikestinên narsîsîstîk berxwedan û nermbûniyê bi dest dixe.

Hevpêjnî (hevdilî) û nav-kirdektîvîte

Vegerandina tiştên rengvedanî li derûniyê ne weke êrişkar lê weke "fêrbûnên ji ezmûnê" cihana derûnî ava dike û bingeha ramana sembolîk û "feraseta li ser ramandinê" datîne. Vegera ji rengvedanên li cihana navxweyî (hundirî) ya yên-din bi awayekî paradoksîkal feraseta dîtin û têgihîştina derûniya yên-din dide ji ber ku avabûna kirdewariyê di heman demê de avabûna nav-kirdewariyê (intersubjectivity) ye.

Kirde êdî yên-din bi rengvedanan dagir nake bi alîkariya hevpêjniya mirovî û hestên nav-kirdektîf wî ji hundir ve têdigihîje. Di bingeha hevpêjniyê de jî cureyek rengvedanê heye lê di van rewşan de rengvedan û navxweyîkirin hev du xwedî dikin. Kirde bi berhevkirina ezmûna xwe hewl dide ezmûna aliyê din têbigihîje.

Hevpêjnî ji "xwendina hiş" (mind-reading) ku bingeha wê mekanîzmaya rengvedaniyê ye pir cuda ye. Xwendina hiş, êrîş û kiryareke dagirkirinê ye ku bi rengvedanan tê şekilandin. Kirdeya hevpêjnî berî hertiştî qebûl dike ku aliyê din xwedî derûniyeke cuda ye û zanibe ku pêngava derûnî ya ku li wî tê kirin tenê "destpêkek" an "vexwendinek" e.

Di êrîş û kiryarên ku ji rengvedanê pêk tên de meraq tune ye. Yê rengvedanê dike ji naveroka cihana navxweyî (hundirî) ya yên-din ji tiştên ku di derûniya wî de diqewimin pir bawer e. Ev baweriya zêde bi hertiştî tê pirsîn û bi hêrsê tê bersivdan ji ber ku armanca bingehîn a rengvedanê "kontrol" e.

Encam

Kêmkirina çalakiya rengvedanê û derbasbûna ji pozîsyona paranoîd-şîzoîd ber bi pozîsyona depresîf ve derûniyê bi kûrahî û firehiyeke kirdektîf derdixe holê. Ev azadî ye. Bi nêrîneke Hegelî ev derketina ji pozîsyona ku "kontrolker" jî ji hêla "kontrolkirî" ve tê kontrolkirin e. Bi azadkirina derûniya yên-din kirde azad dibe.

Bîrdoziya derûnkolînerî nîşanî me dide ku têkiliya rastîn bi yên-din re ne bi dagirkirin û qirkirinê lê bi hevdîtinan çêdibe. Her ku derûnî geş û pêş dikeve û proseya hişî gihîştî dibe kirdektîvîte sînorên xwe zelal dike. Êdî ber bi hebûn û xwebûna xwe ve dizîvire li navenda ‘xwe’ kom dibe. Ne hewce ye ku bi berdewamî ji hundirê xwe bireve an tiştên di hundirê xwe de li derve biavêje. Xwebûna xwe û tiştên ku ew avêtiye tên ba hev. Cihana wî ya navxweyî (hundirî) pirjimar e lê di têkiliyê de ye.

Çavkanî

1-      Bion, W.R. "Attacks on Linking"  chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://web.english.upenn.edu/~cavitch/pdf-library/Bion_Attacks_on_Linking.pdf

2-      International Journal of Psychoanalysis (IJP) https://pep-web.org/browse/IJP/volumes/46?openNotificationModal=false 

3-      Fonagy, P. & Target, M. "Psychoanalytic Theories: Perspectives from Developmental Psychopathology" https://www.researchgate.net/publication/247801134_Psychoanalytic_Theories_Perspectives_from_Developmental_Psychopathology_By_Peter_Fonagy_Mary_Target

4-      University of Chicago Press https://press.uchicago.edu/ucp/books/book/chicago/R/bo8324789.html

 

Termên sereke

Xwebûn (self) Beşa hişmend a kesayetiyê ku bi rastiyê re têkiliyê datîne û di navbera hewcedariyên derûnî û daxwazên civakî de hevsengiyê peyda dike.

Der-xwebûn (other/non-self) Hemû tiştên li derveyî xwebûnê, ji mirovan bigire heya tiştên madî ku xwebûn bi wan re têkiliyê datîne.

Heyber (object) Di derûnkolîneriyê (psîkanalîz) de, takekesên an tiştên ku hestên an daxwazên takekesî li wan tên ragihandin. Bi taybetî di têkiliyên destpêkê de dayik û bav weke "heyberên sereke" têne dîtin.

Kirdewarî (subjectivity) Rewşa hebûna weke "kirde"yekî ku dikare bifikire, hîs bike û ezmûn bike.

Nav-kirdewarî (intersubjectivity) Qada hevpar a fêm û têgihîştinê di navbera du an zêdetir kirdeyên hişmend de.

Rengvedan (projection) Mekanîzmayeke berevanî û parastinê ya derûnî ku tê de takekes hest, raman an taybetmendiyên xwe yên nexwestî li takekesên din bar dike/datîne.

Rengvedana wekxwedîtin (projective identification) Mekanîzmayeke alîkar a rengvedanê ku tê de takekes ne tenê tiştekî li yên-din datîne, lê hewl dide wan bi wî tiştî re bike yek.

Navxweyîkirin (introjection) Pêvajoya wergirtina taybetmendî, nirx an ramanên ji derve û kirina wan beşek ji xwebûnê.

Navxweyîkirina wekxwedîtin (introjective identification) Forma pêşketî ya navxweyîkirinê ku tê de takekes bi taybetmendiyên takekesê din re bi tevahî yek dibe.

Navxweyîkirina veguherîner (transmuting internalization) Pêvajoya ku Kohut pênase kiriye ku tê de zarok erk û fonksiyonên xwe-heyberê bi awayekî ku veguherîne derbas dike nav avahiya hebûn û xwebûna xwe.

Pozîsyona paranoîd-Şîzoîd Rewşa destpêkê ya geşedana derûnî ya ku Klein pênase kiriye ku bi parçebûn û rengvedanê tê naskirin.

Pozîsyona depresîf Qonaxa pêşketîtir a geşedanê ku tê de zarok dest bi nas kirina yekîtiya heyberê dike û hestên sûcdariyê derdixin.

Paşveçûna avahiyê/sazkirinê (structural regression) Vegerandina di bin rewşên stres de ber bi qonaxên berê yên geşedanê.

Xwebûna alîkar (auxiliary self) Têgeha Freud a ji bo erk û fonksiyona dayikê di alîkariya avabûna xwebûna zarokî de.

Xeyalkirina taybet a dayikê (maternal reverie) Têgeha Bion a ji bo qabiliyeta dayikê ya li ser ezmûnên zarokî bifikire û wan veguherîne.

Erkên xwe-heyberê (self-object functions) Têgeha Kohut a ji bo erk û fonksiyonên ku yên-din di geşedana û parastina xwe-baweriyê de dibin.

Yekîtiya dayik-zarok (mother-infant unit) Têgeha Winnicott a ji bo yekîtiya derûnî ya destpêkê di navbera dayik û zarokê de.

Hemahengiya hestî (affect attunement) Têgeha Stern a ji bo qabiliyeta dayikê ya ku hestên zarokê nas bike û li wan bersiv bide.

Têdegirtin (containment) Têgeha Bion a ji bo erk û fonksiyona dayikê ya hilgirtina û veguherîna ezmûnên dijwar ên zarokî.

Hêmanên alfa û beta Têgehên Bion ên ji bo cûdahiya di navbera ezmûnên xam (beta) û yên hatine veguhertin (alfa) de.

Erk û fonksiyona alfa Pêvajoya veguherîna ezmûnên xam bo formên ku dikarin bêne ramankirin û hizkirin.

Feraseta li ser ramandinê (reflective thinking) Qabiliyeta ramankirinê li ser fikr û ramanên xwe û yên-din.

Hevdilî (Empathy) Qabiliyeta têgihîştina û hevparkirina hestên yên-din.

Xwendina hiş (mind-reading) Hewldana kontrolkirina an pêşbînîkirina ramanên yên-din, bi cûdahî ji hevpêjniya rastîn.

Girêdana têkiliya rengvedanê Rewşa têkiliyê ya ku takekes bi mekanîzmaya rengvedanê bi yên-din ve girêdayî ye.

Valakirin Rewşa ku Bion pênase kiriye ku tê de rengvedan bibe amûrek ji bo valkirina derûniyê.

Lûle û badoka tund Rewşa ku derûnî ketiye çerxa xirab a êrişan û rengvedanê.

Dualîte û dilema Ev têgeh nîşanî rewşa ku mirov di navbera du hêzan an daxwazan de maye dide ku nikarin bi hev re bijîn. Di bîrdoziya derûnkolînerî de ev dualîte di sê astên sereke de xuya dibe: Xwebûn/der-xwebûn, xweza/çand, baş/xirab.

Yekbûn (integration) Armanca bingehîn a geşedana derûnî ye ku tê de aliyên cuda yên kesayetiyê tên xistin nav harmoniyekê. Ev ne tenê yekbûna navxweyî (hundirî) ye, lê yekbûna bi cihana derxweyî (derve) re jî ye.

Parçebûn (splitting) Mekanîzmayeke berevanî û parastinê ya destpêkê ku tê de ezmûn tê dabeş kirin bo beşên "baş" û "xirab" da ku kêşeya dilgiranbûnê kêm bibe.

Têgihiştin Cudahiya bingehîn di navbera mekanîzmayên rengvedanê (ku armanca wan kontrole) û hevdiliya rastîn (ku armanca wê têgihîştine) de.