TÊGEHA "NA" DI GEŞEDANA ZAROKTIYÊ DE

Di pêvajoya geşedana zaroktiyê (child development) de, têgeha "na" (no) roleke bingehîn û pirreng dilîze. Ev têgeh ne tenê wekî gotineke redkirinê tê dîtin, lê wekî amûreke derûnî (psychological tool) ku ji qonaxa qutbûna ji dayikê dest pê dike û di geşedana kesayetiyê (personality development) de berdewam dike. Pitikê nûhatî, dema tê dinyayê, qutbûneke ya radîkal dijîn – ev qutbûn di destpêkê de bi hevdengkirina bi jiyana dayikê ve tê veşartin, lê bi demê re dibe bingeha serbixwebûnê (independence). Ev pêvajo ku em jê re dibêjin mezinbûn an jî kamilbûn (maturation), bi rastî veqetîn û serbixwebûn e; zarok amade dibe ji bo jiyanê bêyî dayik û bav. Lê ev ne pêvajoyek hêsan e, ji ber ku zarok di qonaxên destpêkê de bi dayikê re wekî yek tê hesibandin – mînak, di qonaxa simbiyotîk (symbiotic phase) de ku di derûnkolîneriyê (psychoanalysis) de tê nîqaşkirin. Bi demê re, zarok fêm dike ku ew takekesek cuda ye û ev fêmkirin bi alîkariya "na"yên dayikê pêk tê. Dayik (di pozîsyona dayiktiyê de) bi gotina "na"yan zarokê hînî sînoran (boundaries) dike ku ev dibe şîkar û dînamîka bingehîn a serbixwebûnê û geşedana kesayetiyê. Zarok di destpêkê de "na"yê wekî tiştekî xerab dibîne – mînak, dema memikê dixwaze û tê redkirin, dayikê wekî "dijminane" (hostile) dihesibîne. Lê bi demê re, fêm dike ku ev "na" ji hezkirinê (love) tên; ev tê wateya ku hezkirin û "na" bi hev re têkildar dibin. Hezkirin bi "na"yê dest pê dike, ji ber ku "na" zarokê hînî rastiyê (reality) dike û wî/wê ji xeyalan (fantasies) rizgar dike. Ev têgeh di mezinbûnê de jî berdewam dike ku mirovê gihîştî dikare "na"yê wekî birîndarbûnê (injury) qebûl bike û bi wê re rû bi rû bimîne, bêyî ku ew bibe sedema krîzeke mezin.

 

Têgeha "na"yê ji zaroktiyê heta mezinbûnê û ji derûnkolîneriyê heta krîza avhewayê (climate crisis) dirêj dibe. Armanca sereke ya vê nîqaşê ew e ku em nîşan bidin çawa "na" dibe amûreke nûşiyanê (resistance) û wêrekiyê (courage), lê di heman demê de zehmetiya gotina wê di çarçoveya narsîstîk (narcissistic) de jî ronî bike. Bi taybetî, em ê li ser xebata derûnkolîneriyê bisekinin ku "na"yê wekî berevajiya bêdengiyê (silence) dibîne û vê têgehê bi krîza ekolojiyê ve girê dide. Gotina "na" pêwîst e ku em karesata ekolojî û avhewayê qebûl bikin û parastina jîngehê (environmental protection) derbas bikin, lê ev zehmet e ji ber mekanîzmayên berevaniyê yên derhişî (unconscious defense mechanisms). Krîza ekolojÎ Û avhewayê wekî forma hevpar (kolektîf) a xwe-wêrankirinê (self-destruction) ye ku wêdetir li derveyî prensîba kêfxweşiyê (beyond the pleasure principle) tê fêmkirin, mîna ku Sigmund Freud di xebatên xwe de ronî dike. Derûnkolînerî dibe alîkar ku em derhişîyê (unconscious) fêm bikin ku çima em li hember krîzê bêdeng dimînin – ev bêdengî wekî înkara kolektîf (collective denial) tê dîtin.

 

Di mezinbûnê de, "na" dibe sedema bêhêvîbûnê (disappointment) û birîndarbûnê, lê mirovê gihîştî dizane çawa bi wê re mijûl bibe, ji ber ku ji zarokatiyê ve mekanîzmayên berevaniyê pêşxistiye. Mînak, di derûnkolîneriyê de, Freud têgeha mandel û neyînî (negation) wekî mekanîzmayekê dibîne ku mirov rastiyê înkar dike (denial), lê di heman demê de ew dibe qonaxek ji bo pejirandinê (acceptance). Lê piraniya me di rûbirûbûna "na"yê de zehmetiyê dikişînin û ev dibe sedema birînên narsîstîk ku di binê wan de bêtehamûliya li hember "na"yê heye. Narsîsîzm (narcissism) di vê de roleke mezin dilîze: Mirovê narsîst nikare "na"yê qebûl bike, ji ber ku ew wekî êrîşek li ser eziyê (ego attack) tê dîtin. Ev yek di têkiliyên rojane de xwe nîşan dide, mînak dema mirov nikare redkirina hevalbendiyekê qebûl bike an jî di kar de pêşniyarek tê redkirin. Mirovê gihîştî ew e ku dikare ji xwe re jî "na" bibêje, sînorên xwe deyne û xwestekên xwe nas û kontrol bike (self-control). Ev ne tenê di jiyana rojane de, lê di çarçoveya civakî de jî girîng e – mînak, di têkiliyên kar de an jî di malbatê de ku "na" dibe alîkar ji bo pêşîgirtina şewitandinê (burnout) an jî îstismarkirinê (exploitation). Pitik jî di destpêkê de "na"yan nîşan dide: Mînak, dizîvirandina serê xwe ji memikê re an jî kusandina tiştekî bi zorê ku ev nîşanên destpêkê yên serbixwebûnê ne. Di zarokatiyê de, "rik û serhişkî" (stubbornness) bi rastî "na"yên ku sînorên kesayetiyê diyar dikin in. "Na" nûşiyan e, opozîsyon e û yên wê dibêjin xwe di xeterê de dihêlin, ji ber vê yekê navekî wêrekiyê ye. Ev "na" di zarokatiyê de bingeha kapasîteya xwe-sînordarkirinê (self-limitation) ye ku di mezinbûnê de ji bo têkoşîna li hember krîzan pêwîst e – mînak, di krîza ekolojiyê de ku pêwîst e em "na"yê ji xwarin û vexwarina bêkontrol re bibêjin.

 

Berevajiya "na"yê ne "erê" ye, lê bêdengî û bêbersivbûn e. Derûnkolîner vê berevajiyê ronî dike: Bêdengî wekî forma înkara kolektîf tê dîtin ku di krîza avhewayê de xwe nîşan dide ku em rastiya wêrankirina dinyayê înkar dikin. Ez jî "na"yê wekî negasyonê dibînim ku di cîhana zarokan de navê xerabiyê ye – zarok "na"yê wekî xerabiyê dibîne, lê ew bi rastî amûreke geşedanê ye. Di krîza ekolojiyê de, "na" girîng e: Na ji xerckirinê (waste) re, na ji xwarin û vexwarina bêkontrol (uncontrolled consumption) re, na ji şêwaza jiyanê ya wêranker re. Ev ne tenê reaksiyon e, lê kapasîteya xwe-sînordarkirinê ye ku ji zarokatiyê tê. Çanda nû tenê bi van "na"yan bilind dibe, ji ber ku çanda heyî me dike zalim (cruel) û dinyayê wêran dike. Ev pêvajo mîna xwe-kuştineke komî ya bi teqsîtan (installment suicide) e ku hemû zindiyan bandor dike. Derûnkolîner vê bi perspektîfa psîkoanalîtîk ronî dike: Krîza avhewayê wekî forma kolektîf a xwe-wêranker (self-destruction) ye ku ji derhişiyê tê – em zanin ku em dinyayê wêran dikin, lê em nikarin rawestînin, mîna di nexweşiya bengîtîbûnê (addiction) de. Kesê bengî hewl dide rizgar bibe, lê têk diçe û vedigere. Em jî bi zanabûn dinyayê qirêj dikin, mîna girêdayiyên wêrekiya xwe winda kirine. Têkoşîn ne bi polêmîkan, lê bi "na"yeke radîkal mimkun e. Welat û sînor ji fezayê bêwate dibin ku ev nîşan dide çawa têgehên neteweyî (nationalistic) di çarçoveya gerdûnî de vala ne – krîza avhewayê sînoran nas nake û pêwîst e ku em wekî mirovahiyek yekbûyî "na" bibêjin. Di helwestên kesên peljen li hember wêrankirina dinyayê de, aliyekî narsîstîk heye ku wekî "istisnayîbûn" (exceptionalism) tê zanîn. Derûnkolîner vê bi mekanîzmaya berevaniyê (defense mechanisms) ve girê dide: Em înkar dikin ku kirinên me bandorê li dinyayê dikin, ji ber ku ev înkar eziya (ego) me diparêze. Ji bo derbaskirina vê, pêwîst e em ji zarokatiyê ve "na"yê wekî amûrekê pêş bixin ku ev yek di perwerdehiyê de jî tê wateya hînkirina zarokan li ser sînor û berpirsyariyê.

 

Di encamê de, têgeha "na" wekî amûreke bingehîn a geşedana takekesî û civakî tê dîtin ku ji zaroktiyê heta krîza avhewayê dirêj dibe. "Na" ne tenê negasyon e, lê nûşiyan û wêrekî ye ku pêwîst e ji bo rizgarkirina dinyayê. Zehmetiya gotina "na"yê ji narsîsîzmê tê ku di istisnayîbûnê de xwe nîşan dide. Ji bo çandeke nû, divê em "na"yê ji xwe re bibêjin, xerckirinê rawestînin û siruştê/xwezayê biparêzin. Ev ne tenê derûnî ye, lê etîkî jî ye ku bêyî wê, em ber bi wêrankirina gerdûnî ve diçin. Bi gotina derûnkolîner, "na" berevajiya bêdengiyê ye û tenê bi wê em dikarin siberoja zarokên xwe rizgar bikin – ji ber ku bêdengî wekî pejirandina karesatê ye û "na" wekî destpêka veguherînê. Ev têgeh ne tenê teorîk e, lê pratîk jî: Di jiyana rojane de, bi gotina "na" ji xwarin û vexwarina zêde re, em dikarin alîkariya jîngehê bikin û kesayetiya xwe xurt bikin. Mînak, di biryargirtina rojane de, wekî redkirina kirîna tiştên nehewce an jî kêmkirina xwarin û vexwarina enerjiyê, "na" dibe gavên biçûk ji bo guherîneke mezin. Bi vî awayî, "na" ne tenê ji bo geşedana zarokê, lê ji bo rizgarkirina mirovahiyê jî girîng e.

 

Termên Sereke

Na (No) Gotina "na" amûreke derûnî û civakî ya bingehîn e ku redkirin, danîna sînoran an berxwedanê (resistance) nîşan dide. Di geşedana zaroktiyê de, "na" ji hêla dêûbavan (bi taybetî dayikê) ve tê bikaranîn da ku zarok li ser sînoran (boundaries) hîn bike, ku ev serbixwebûnê (independence) û xwe-hişmendiyê pêş dixe. Zarok ji qonaxa simbiyotîk (symbiotic phase) derbasî nasîna xwe wekî takekesek cuda dibe. Ji bilî zaroktiyê, "na" dibe formeke wêrekî û berxwedanê, ku ji bo xwe-sînordarkirinê (self-limitation) û têkoşîna li dijî krîzên wekî krîza avhewayê (climate crisis) girîng e, mînak bi gotina "na" ji xwarin û vexwarina bêkontrol (uncontrolled consumption) re. Berevajiya "na"yê ne "erê" ye, lê bêdengî (silence) ye, ku înkara hevpar (collective denial) temsîl dike.

Geşedana Zaroktiyê (Child Development)  Pêvajoya ku zarok tê de mezin dibe, laşî, derûnî û civakî pêş dikeve. Di vê pêvajoyê de, "na" roleke girîng dilîze ji bo hînkirina sînoran û avakirina kesayetiyê (personality development). Ev têgeh zarokê ji qutbûna ji dayikê (separation) ber bi serbixwebûnê ve dibe, ku bi demê re kapasîteya wî ya rûbirûbûna rastiyê (reality) xurt dike.

Serbixwebûn (Independence) Kapasîteya zarokê ku xwe wekî takekesek cuda ji dêûbavan nas bike û biryarên xwe bide. Gotina "na" ya dêûbavan zarokê hînî sînoran dike, ku bingeha serbixwebûnê ye. Di qonaxên destpêkê de, zarok "na"yê wekî tiştekî neyînî dibîne, lê bi demê re fêm dike ku ev ji hezkirinê (love) tê û alîkariya avakirina kesayetiyê dike.

Sînor (Boundaries) Rêgezên derûnî an civakî yên ku têkiliyên tendurist di navbera takekesan de diyar dikin. Di zaroktiyê de, "na" sînoran dide zarok, ku ev yek ji bo geşedana wî ya tendurist girîng e. Di mezinbûnê de jî, danîna sînoran di têkiliyên rojane de, wekî li kar an di malbatê de, ji bo pêşîgirtina îstismarkirinê (exploitation) an şewitandinê (burnout) pêwîst e.

Narsîsîzm (Narcissism) Rewşeke derûnî ku mirov zêde balê dikişîne ser eziya xwe (ego) û nikare redkirinê qebûl bike. Mirovê narsîst "na"yê wekî êrîşek li ser eziya xwe (ego attack) dibîne, ku ev zehmetiya qebûlkirina redkirinê di jiyana rojane de nîşan dide, mînak di têkiliyên hevalbendiyê an kar de. Di krîza avhewayê de, narsîsîzm wekî înkara kolektîf xwe nîşan dide, ku mirov bandora kirinên xwe li ser jîngehê (environment) înkar dikin.

Krîza Avhewayê (Climate Crisis) Karesata gerdûnî ya ku ji ber wêrankirina jîngehê (environmental destruction) çêdibe. "Na" di vê çarçoveyê de wekî amûreke berxwedanê tê dîtin, mînak bi redkirina xerckirinê (waste) an xwarin û vexwarina bêkontrol. Bêdengî li hember krîzê wekî înkara kolektîf tê şîrovekirin, ku ji mekanîzmayên berevaniyê yên derhişî (unconscious defense mechanisms) tê. Derûnkolînerî vê wekî forma xwe-wêrankirinê (self-destruction) dibîne, ku têkoşîna li dijî wê bi gotina "na"yeke radîkal mimkun e.

Bêdengî (Silence) Nebûna bersivê an çalakiyê li hember rewşekê, ku bi gelemperî înkarê (denial) nîşan dide. Di derûnkolîneriyê de, bêdengî berevajiya "na"yê ye û wekî forma înkara kolektîf tê dîtin. Di krîza ekolojiyê de, bêdengî nîşana înkarkirina wêrankirina dinyayê ye, ku ev yek bi mekanîzmayên berevaniyê ve girêdayî ye.

Xwe-Sînordarkirin (Self-Limitation) Kapasîteya takekesî ya ku xwestekên xwe kontrol bike û sînoran ji xwe re deyne. Ji zaroktiyê ve, "na" zarokan hînî xwe-sînordarkirinê dike, ku di mezinbûnê de ji bo têkoşîna li dijî krîzên wekî avhewayê girîng e. Mînak, gotina "na" ji xwarin û vexwarina zêde re gavek e ji bo parastina jîngehê (environmental protection).

Derûnkolînerî (Psychoanalysis) Şaxeke derûnnasiyê (psychology) ku li ser derhişiyê (unconscious) û bandora wê li ser tevger û reftarê disekine. Derûnkolînerî rave dike ka çima "na" di geşedana zaroktiyê de girîng e û çawa bêdengî di krîza ekolojiyê de wekî înkara kolektîf xwe nîşan dide. Têgeha neyînî (negation) ya Freud nîşan dide ku "na" dikare bibe qonaxek ji bo pejirandina rastiyê (acceptance).

Înkara Hevpar (Collective Denial) Rewşeke ku civakek bi hev re rastiyekê înkar dike. Di krîza avhewayê de, înkara kolektîf wekî bêdengiya li hember wêrankirina jîngehê tê dîtin. Ev yek ji mekanîzmayên berevaniyê yên derhişî tê, ku derûnkolînerî wê ronî dike.