ŞÎN Û ŞÛN PÊVAJOYEKE BÊDENG Û GIRÎNG A JIYANÊ

Destpêk

Şîn pêvajoyeke derûnî ya bingehîn e ku mirov piştî windayiyekê tê re derbas dibe. Ev pêvajo ku gelek caran bi êşê dest pê dike, ne tenê li ser mirina kesekî ye, lêbelê li ser windakirina her tiştekî girîng e, wek welat, malbat an jî heval. Di vê nivîsê de, em ê li ser pêvajoya şînê, şîna civakî, têgehên wek "Trawmaya Hilbijartî" û "Serfiraziya Hilbijartî" û bandora wan li ser mirov û civakan rawestin. Ev raman ku ji xebatên derûnnasên wek Vamık Volkan derdikevin, nîşan didin ku şîn ne tenê pêvajoyeke takekesane ye, lêbelê dikare bandorê li nifşan jî bike. Armanca vê nivîsê ew e ku şînê wek diyariyeke dilşewat bibîne ku mirov jê sûdê werdigire û mezin dibe.

Naveroka Sereke

Şîn pêvajoyeke bêdeng û hundirîn e ku gava mirov "diêşe" û li hember vê êşê bertekan nîşan dide dest pê dike. Ev pêvajo bi salan didome û bi trawma û şîna civakî ve girêdayî ye. Ji bo fêmkirina şînê, em dikarin çavekî bigirin û kesekî bînin bîra xwe ku em dixwazin jê hez bikin an jî nekin û bi wî re tiştekî biaxivin. Şîn bi windabûna kesekî an tiştekî girîng dest pê dike. Gelek caran êş û şîn ji hev cuda nabin, lê bertekên pêşî yên ji bo windayiyan wek "êş" bi nav dikim. Êş, gava kesekî an tiştekî girîng winda dibe û em bi bêwext wî winda dikin, şokekê çêdike. Bi vê şokê re bertekên fizîkî yên wek bênçikîn, hîsa fetisîbûnê, zeifbûna masulkeyan, girî û niketîbûn xwe nîşan didin.

Gava ev şok derbas dibe, mirov dixwaze windayiyên xwe bi paş de bîne. Êş di heman demê de "bazar"a kesê ku şînê dikêşe bi xwe, kesên din, Xwedê û Qederê re ye. Mînak,: "Heke trafîkê rê bida min, ez bihatama malê, min dê nehişta xanî bişewite û pîreka min bi wê qezayê bimire." Lê ya rastî, tiştê windabû çû û nema tê. Kesê ku bi windayiyan mijûl dibe, rastiyê qebûl dike; digirî, diqehere û carinan xwe sûcdar hîs dike. Êşeke normal dibe ku bi mehan bidome, lê ev pêvajo bi salan car caran dubare dibe.

Di navbera mirovê ku şînê dikêşe û tesewira wî ya takekes an tiştê windayî de têkiliyeke taybet rû dide. Şîngirtin danûstandineke xurt ya bi vê hêmayê re ye. Bi mehan an salan ev peywendî hêza xwe winda nake. Ji ber ku di serên zarokên biçûk de îmaja kesên din rûneniştiye, şîna zarokan cuda ye. Ev zarok gava kesekî an tiştekî girîng winda dikin, xwe wek ku birçî hîs dikin.

Digotin şîn piştî windayiyan du-sê salan bi dawî dibe, lê di rastiyê de hêmasaziya takekes an tiştê windayî heta mirinê bi me re dimîne, şîn qet bi dawî nabe. Lê şîn kêm dibe û tesewira takekes an tiştê windayî her tim me mijûl nake. Em temsîla takekes û tiştan "bêdahatû" dihêlin. Gava şîn "bi dawî dibe", temsîla heyberan (object representation) ya windayî êdî bersivê nade daxwazên me.

Takekesê ku şînê girêdide, tesewira tiştên windayî gav bi gav di serê xwe de dubare dike. Bi vê yekê, hin îmajên takekes an tiştê windayî di temsîla xwebûnê (self-representation) de vehewîne. Ev xwewekdîtinî (identification) heke hilbijartî û dirust be, pêvajoya şînê normal tê qebûl kirin. Şînkêş piştî êşa xwe, dikare tiştekî "bi dest bixe". Mînak, mirovekî serserî piştî mirina bavê xwe dibe pîşesazekî mezin. An jî jineke ku pêdiviya wê bi mêrê xwe heye, piştî şînê xurttir derdikeve. Koçberek dikare bi stranekê temsîla welatê xwe biafirîne. Ev xwewekdîtinî piranî derhişî (unconscious) ye. Lê xwewekdîtiniyên neyînî jî hene ku mirov dikeve bêçaretî û kêmxistinê.

Hêmana din ku pêvajoya şînê tevlihev dike, qirejîbûna şînê ye ku bi trawmayê re derdikeve. Gava windayî bi bêçaretî, hêrs an bêrûmetkirinê ve têkildar be, şîngirêdan ne pêkan e. Windayiyên bi terorê an şidetê re pêvajoya şînê aloz dikin û dibe ku şîneke domdar (chronic mourning) dest pê bike.

Şîna domdar ew e ku mirov bêyî encamên bikarbar bi kar tîne. Hin kes vê şînê hejar dijîn, hin jî bi awayekî afirîner. Piştî trawmayeke civakî, civat şînê girêdidin. Kesên ku şînê girêdidin, heyberên peywendiyê (linking objects) hildibijêrin, wek saetek an nameya yê mirî. Heyberên kêliya dawî (last minute objects) jî hene ku bi kêliya mirinê ve girêdayî ne.

Bi "Bîrdoziyên Çadira Etnîk" û "Trawmayên Hilbijartî", civak trawmayan ji dîrokê hildibijêrin. "Şîna Hilbijartî" bi rewşeke ku civak nikaribe şîna xwe bigire ve girêdayî ye. Trawmaya rastî an xeyalî, heke ji "yên-din" rû bide, kêmxistin û şerm çêdike. Koçber mal, xizm û ziman winda dikin û şînê girêdidin. Hin bi erênî şînê dikêşin, hin heta mirinê.

Şîna civakî piştî trawmayeke giran dest pê dike, ne ku her kes digirî, lê bi guherînên civakî an fikrên nûjen. Encamên mirina derûnî (psychological death) ji ya fizîkî girantir in, ji ber ku mirî hîs nake, lê zexma li ser derûniya zindiyan heye.

Mirov dikare erkên windayî bikar bîne. Di her çandê de kevneşopiyên alîkar hene, gelek ol û dîn. Heke trawmayeke civakî tune be, civak alîkariyê dide. Ji bo îlacan, bijîşk biryarê bide. Reçeteyeke şîna erênî tune ye.

Encam

Şîn ne tenê pêvajoyeke êşê ye, lêbelê fersendek e ku mirov xwe ji nû ve ava bike. Bi têgehên wek "Trawmaya Hilbijartî", em dibînin ku şîn dikare bandorê li nifşan bike û bibe sedema guherînên civakî. Lê heke bi dirustî bê kirin, şîn dibe diyariyeke ku mirov xurttir dike. Girîng e ku civak alîkariyê bide şînkêşan, da ku ev pêvajo nebe domdar û neyînî. Di dawiyê de, şîn nîşan dide ku jiyan didome û windayî beşek ji mezinbûnê ye.

Çavkanî

• Volkan, Vamık D. (2001). "Transgenerational Transmissions and Chosen Traumas: An Aspect of Large-Group Identity". Group Analysis, 34(1), 79-97.
• Volkan, Vamık D. (2013). Enemies on the Couch: A Psychopolitical Journey Through War and Peace. Pitchstone Publishing.
• Castelloe, Molly. (2013). "Vamık Volkan interviewed about his peacemaking work". Clio’s Psyche, 20(2), 129-142.
• Volkan, Vamık D. (2020). Large-Group Psychology: Racism, Societal Divisions, Narcissistic Leaders and Who We Are Now. Phoenix Publishing House.
• Rhead, John C. (n.d.). "Interview with Vamik Volkan". https://johnrhead.com/wp-content/uploads/2020/07/Volkan-interview.pdf

Termên sereke

 

Şîn (Mourning)  Pêvajoyeke derûnî ye ku piştî windabûna kesekî an tiştekî girîng dest pê dike. Ev pêvajo têkiliya bi êş, hêmasazî û tesewira windayî re ye ku mirov bi awayekî hestyarî û zihnî lê digere ku windayiyê qebûl bike û jê re wateyê bibîne. Şîn ne tenê bi mirinê ve girêdayî ye, lê bi windakirina welat, malbat an nasnameyê jî têkildar e.

 

Êş (Grief) Bertekên destpêkê yên hestyarî û fizîkî ne ku piştî windayiyekê derdikevin holê, wek girî, bêçikîn, hîsa fetisîbûnê û hwd. Êş qonaxeke destpêkê ya şînê ye û bi şok û bêbaweriyê re têkildar e.

 

Trawmaya Hilbijartî (Chosen Trauma) Trajediyeke dîrokî an civakî ye ku civakek an komeke etnîk hildibijêre û di bîra xwe ya hevpar (kolektif) de zindî dihêle. Ev trawma nifş bi nifş tê veguhestin û bîrdoziyên siyasî an civakî çêdike.

 

Serfiraziya Hilbijartî (Chosen Glory) Serpêhatiyeke dîrokî an destkeftiyeke ku civakek hildibijêre û wek sembola serkeftin û serbilindiyê diparêze. Ev têgeh bi nasnameya civakî ve girêdayî ye û dikare bi trawmaya hilbijartî re têkildar be, wek bîranîna serxwebûnê.

 

Şîna Civakî (Social Mourning) Şîna ku ne tenê takekesek lê tevahiya civakek an komeke etnîk piştî windayiyekê (mînak, trawmayeke mezin, teror an koçberî) tê re derbas dibe. Ev şîn bi guherînên civakî, bîrdoziyên nûjen, an avakirina kevneşopiyên nû xwe nîşan dide.

 

Temsîla Heyberan (Object Representation) Wêneya zihnî ya takekes an tiştekî windayî ye ku di hişê şînkêş de dimîne. Ev temsîl di pêvajoya şînê de roleke girîng dilîze, ji ber ku mirov bi vê tesewirê re têkiliyê datîne û wê di nav xwebûna xwe de dihewîne.

 

Xwewekdîtinî (Identification) Pêvajoyeke derûnî ye ku şînkêş taybetmendî an erkên takekesê windayî di xwe de vedihewîne. Ev dikare erênî be (mînak, bûyîna pîşesazekî wek bavê mirî) an neyînî be (mînak, ketina bêçaretiyê).

 

Heyberên Peywendiyê (Linking Objects) Tiştên fizîkî yên ku şînkêş bi kesê windayî ve girê didin, wek saetek, cil, an nameyek. Ev heyber alîkar in ku têkiliya hestyarî ya bi windayî re bidome.

 

Heyberên Kêliya Dawî (Last Minute Objects) Tiştên ku di kêliya dawî ya jiyana kesekî de bi wî re têkildar in, mînak tiştên di destê yê mirî de. Ev heyber bi hestên şîna domdar ve girêdayî ne û wek "sêhrek" têne parastin.

 

Şîna Domdar (Chronic Mourning) Şîneke ku bêyî encamên bikarbar berdewam dike û mirov nikare bi temamî windayiyê qebûl bike. Ev yek dikare bi trawmayên giran an windayiyên kujerê wan ne diyar ve girêdayî be.

 

Bîrdoziyên Çadira Etnîk (Ethnic Tent Theory) Bîrdoziyek e ku diyar dike civak trawma û serfiraziyên xwe di bîra kolektîf de diparêzin û bi vê yekê nasnameya xwe ya etnîk ava dikin. Ev çadir sembola yekîtiya civakî ye ku trawmayên hilbijartî tê de têne parastin.

 

Berzkirin (Sublimation) Pêvajoyeke derûnî ye ku mirov hestên şînê bi awayekî erênî, wek afirînerî an erkên nû, bikar tîne. Mînak, koçberek bi stranekê welatê xwe sembolîze dike.