Brahîmê Alûcî براھیمێ ئالووجی

(Ceribandinek) Lêkolînên derûnasiyê yên dawî destnîşan dikin ku bîranînên zaroktiyê ne tenê weke çîrokên derbasbûyî ne, lêbelê ew weke xişt û kevirên bingehîn ên siberoja mirov in. Di warê derûnasiya nûjen de, ev bîranîn êdî weke hêmaneke çalak têne dîtin ku her roj bandorê li ser biryar, tevger û têkiliyên mirov dikin. Di vê çarçoveyê de, pisporên derûnasiyê destnîşan dikin ku her serpêhatiya zaroktiyê, çi erênî çi neyînî, di derê hiş (derhişî) de cihê xwe digire û di demên cuda yên jiyanê de xwe nîşanî mirov dide. Di warê geşedana mejî de, lêkolînan eşkere kiriye ku di dema zaroktiyê de mejî bi awayekî gelek bihêz û çalak bîranînan tomar dike. Ev tomarkirin ne tenê weke wêneyek an dîmenek e, lêbelê weke pergaleke aloz û tevlihev a girêdayî hest, bîhn, deng û heta tam û çêjan e. Ev yeka hanê dibe sedem ku piştî bi salan jî dema mirov rastî bîhneke taybet tê an dengekî dibihîze, dikare vebigere wan rojan û heman hestan ji nû ve bijî. Ev mekanîzma aloz û tevlihev a mejî, ku jê re ...

Jiyan û wateya wê hertim mijareke kûr a nîqaşê ye. Em di cihaneke tijî lez û bez de dijîn ku pirî caran ji me re derfeta rawestanê û ramana kûr a li ser jiyana xwe û awayê ku em dijîn nade. Lêkolînên derûnî ji me re dibin alîkar ku em hebûna xwe û wateya jiyanê baştir nas bikin. Derûnî rêwîtiyeke ber bi hebûn û xwebûnê ve ye û pirseke bingehîn dike: "Jiyaneke baş çi ye û em ê çawa wê biafirînin?" Rastiya xapînok a jiyanê Pirî caran, em di rastiyeke xapînok de dijîn. Em weke ku jiyan bêdawî be tevdigerin û difikirin ku nêrîna kesên din li ser me ji ya ku em li ser xwebûna xwe difikirin girîngtir e. Lê carinan, di kêliyên taybet de, çirûskek di hişê me de vêdikeve û em rastiya demkî ya jiyanê dibînin. Em fêm dikin ku çawaniya ravekirina jiyana me ne girêdayî nêrîna mirovên din e, lê girêdayî biryarên xweser in ku em bi xwe didin. Em pirî caran bi rêya trawma û windakirinê de rastiya jiyanê fêm dikin. Lê gelo ne gengaz e ku em bêyî êş û janê ji wan hêmanên hêja fêr bibi...

Ji hêla civaknasî û derûnnasiyê ve Di warê derûnnasiyê de, têgiha hiş (consciousness) û astên cuda yên wê, hertim weke mijareke bingehîn hatiye nirxandin. Ji ber ku hiş, him navenda serpêhatî û ezmûna mirov e, him jî bingeha şîrovekirina jiyanê ye, lêkolîna vê têgihê ji bo pisporên derûnnasiyê xwedî girîngiyeke bêhempa ye. Ev mijar, bi taybetî ji dema Freud û pêve, bûye mijareke sereke ya derûnnasiyê û paradîgmayên cuda yên têgihiştina mirovahiyê (Schultz & Schultz, 2016). Pisporên derûnnasiyê yên weke William James, Sigmund Freud, Carl Jung, Jean Piaget û gelek kesên din, her yek ji aliyekî ve li ser hiş(mend)iyê sekinîne û hewl dane ku vê têgihê zelal bikin. Lêbelê, ji ber alozî û tevliheviya mijarê û ji ber ku hiş bi xwe têgiheke ku em pê dihesin lê bi awayekî fizyolojîk nikarin wê bi temamî îzah bikin, hê jî ev mijar di nav gelek lêkolînan de cihê xwe diparêze. Di vê nivîsê de, em ê li ser têgihên girîng ên derûnnasiyê yên bi hiş re têkildar in bisekinin û wan şîrove bi...