Skip to main content

PÊVAJOYA ÇARESERIYA DERÛNÎ (bi hişê çêkirî hatiye amadekirin)

Çareseriya derûnî pêvajoyeke ku mirovan hebûna xwe ji bo xweşbûna pêşerojê amade dike da ku di kul û keserên paşeroja xwe de asê nebe û di nava geremola jiyanê de armanca hebûna xwe ji bîr neke.  Amadekirina mirovan ji bo xweşbûnê pêşerojê û hiştina nexweşiyên paşerojê bêtir amrazên zanistên derûnnasiyê tê saderkirin. Ev bi rêbazeke hestyarî ve girêdayî ye ku mirov bi awayekî hestî û sozdar pirsgirêkên xwe yên giyanî re rû bi rû dimîne. Bi vê rûbirûhiştinê mirov hîn çêtir û rastir derûna xwe dinase û bi vê nasînê mirov xwe digihîjîne lûtkeya doxa xwe-nasînê.

 

 *Ev gotar bi alîkariya hişê çêkirî (artificial intelligence) hatiye amadekirin. (GPT 4)

Xwenasîn dike ku mirov li ser rastiya xwe ya derûnî bifikire, têbigîje û û fêm bike da ku xweşhaliya giyanê têkûz bike. Ji bo vê jî divê mirov bi rêbazên derûnnasiyê xwe-vebêje ku bi vê rastiyê mirov bikaribe xwe bi awayekî hêsan li ser rastiya hebûna xwe daqûl bibe û rastiya giyana xwe bi derûna xwe binase û li ser rastiya xwe ya giyanî bifikire.

Jixwe erka sereke ya doxa xwebûna mirov ew e ku mirov têxe ser rêya rastiya rasteqîn a jiyanê. Ev erka xwebûnê hêvî û gumana xweşbûna pêşerojê bi xwe ye.

Bi kurtî, bi hêvîbûn û bi pêşniyarên ku mirov li ser rastiya xwe ya derûnî hînbûyî, mirov dikare li xwebinasin û xwe bigihîjîne xwebûna xwe ya îdeal. Bi alîkariya vê îdealê mirov bi dilrehetî dikare alîkariya xwe û hogirên xwe bike û bi hêviya jiyaneke xweşrewan jiyana xwe bijî û pê li îdealên bigere.

Rûdanên li ser rûyê erdê rû didin li derûn û giyana mirov vedidin û bi hêsanî dikare dilê mirov ji hev bihêle û gelek caran bi vê jî mirov trawmatîze dibin û erka wan a berevaniyê xera dibe û nikarin xwe ji xerabiyên jiyanê û gotinên ne-xweş biparêzin lewre rûdanên ku diqewimin dikarin rewşa derûniya mirov bi nebaşî veguherînin. Ji bo saxlemiya derûnî û mirov nekeve bin barên rûdanên jiyanê divê mirov bikaribe pergala bervaniyê  (defense mechanism) bi zanistî bişûxilîne da ku nekeve ber cercera derûnreşiyê.

Yek ji rêbazên zanistî û terapiya derûnî jî derûnkolînerî (psychoanalysis)  ye ku li ser raz û nepeniyên derûnî, hest û tabûyên çandî û bi bîr û boçûnên tepisandî disekine û bi rêbazên zanistî wan ji derhişiyê tîne hiş(mend)iyê.

Mirov bi hevxemiyê (sympathy) nikare kul û derdê hevdu fêm bike û li çareseriyê bigere tenê mirov dikare mîna wan xemgîn bibe û bi wan re bigirî lêbelê bi hevdilî (empathy) mirov çêtir dikare ji hevdu fêm bike û kula dilê mirov rehet û çareser bike.  .

Mirov nezan û dûrî zanistên beşerî bi wehima xwemezinzanînê (grandiose delusion) derûn û giyana xwe û hebûna xwe dixapînine ku ev jî mirov xewn û xeyalê rastiya jiyanê dûr dixe.

Divê mirov deriyê derûniya (gateway to psychology) xwe saxlem bike ku tê de her tişt bi hêsanî nikaribn derbas bibin, lewre mirov dikare vebêje ku deriyê derûnê deriyê dil û hiş û giyanê bi xwe ye û bandora wê li ser hemû laş û tevger û reftarên mirov heye. Jîngeha jîna mirov rasterast bi derûniya mirov re girêdayî ye. Wesfên jiyanê bi wesfên derûniyê xweşhal û xweşmal dibe û xwe-selmandin (self-actualization) jî bêguman ji rewşa derûnî nayê veqetandin. Wehima xwemezinzanînê (grandiose delusion) jî bi xeserandina derûnî ve têkildar e û ew berwarên şematok (slippery slope) û veguherînên metirsîdar (risky shift) ji wî deriyê derûnî ku li ser piştê vekirî mabû tê. Derûndirustî (mental health) ew e ku mirov xwe bi palpiştên civakî (social support) ji derûnxeraban bistirîne û hebûna xwe ji fêlgeniyan sader bike.  derûnî ve sader dibe.

Bûnnasî (self-awareness)

Rewşa bûnnasiyê ew e ku mirov bikaribe rewşa xwe, hestên xwe, teb’ên xwe û piştevaniyên derûn û giyana xwe di nava hişmendiyekê de bikole û tehlîl bike. Bi saya bûnnasiyê mirov xwe çêtir dinase û hay ji xwe û hebûna çêdibe û rewşa çalakiyên jiyanê xweştir dibin.  

Hebûnnasî (self-acceptance)

Di hebûnnasiyê de mirov hay ji hemî rewşa xwe heye û mirov bi zanistî dikare hemî aliyên giyan û derûna xwe bipejirîne û guhê xwe daxuyaniyên derûnî re bel bike. Di rewşa hebûnnasiyê de mirov bi hêsanî dikare xwe bigihîjîne rûmeta xwe û hebûna bê tirs û xof biparêze.

Saxlemiya derûnî (mental health)

Saxlemiya derûnî rasterast bi aramiya jiyan û giyanê ve têkildar e. Bi saya saxlemiya derûnî mirov bi feraset rewşa xwe vedikole û hebûna xwe qebûl dike û xwe ji kesî kêm û zêde nabîne. Bi saxlemiya derûnî radeya serkeftina jiyanê bilind û ya binkeftinê nizim dibe.

Xwe-selmandin (self-actualization)

Xwe-selmandin rewşa ku mirov bi awayekî serkeftî xwe digihîjîne armancên xwe. Êdî bi xwe-selmandinê hayê mirov ji mirov çê dibe û mirov hîn çêtir û rastir xwe û derdora xwe dinase

Xwe-behayîşê (self-esteem)

Bi xwe-behayîşê mirov rewşa ku tê de dizane û rûmeta xwe qebûl dike û diparêze. Bi xwe-behayîşê, mirov rewşên derûnî yên serkeftî fêm dike û têdigihîje.

Perûyên derûnî (psychological rewards)

Bi perûyên derûnî mirov li karê xwe gur dibe û hanadana derûnî bi pêş dikeve. Bi rêya perûyên derûnî xweşî û şadiya dil zêde dibe.

Di rewşên xerab ên derûnî de hiş(mend)î (consciousness)  mirov li ser piya radiwestîne ku hiş vî barê giran ên derûn giyanê raneke, ev bar ji bo siberojê dikeve stûyê  derhişî (unconscious) û binhişî (subconscious) yê.

 Derûnkolînerî (psychoanalysis)

Derûnkolînerî pergaleke zanînê ku hewl dide bi feraset û bi lêkolîn rewşên derûnî yên derhişî (unconscious) tehlîl bike û wan bê hestên tawanbariyê (guilt feeling) derxîne asta hişmendiyê. Ramanên binhişiyê (subconscious) hêsantir xwe digihîjinin asta hiş û hêsantir tê fêm kirin.

Hestê tawanbariyê (guilt feeling)

Hestê tawanbariyê ew rewş û ramana ku mirov xwe kêm û gunehkar dihesibîne û dixwaze demildest jê rizgar bibe. Bi gelemperî hişê mirov hesta tawanbariyê nikare hilgire loma davê binhiş û derhişê xwe.  

Bîra derhişî (unconscious memory)

Bîra derhişiyê bîra (hefiza) herî giring a mirov e ku mirov hemû qencî û xerabiyên xwe tê de vedişêre û bêyî hayê xwe vanan di jiyana xwe ya rojane de der dike û bi nifşguhêziyê derbasî nifşên û dibe. Hemû tiştên mirov di vir de parastî ne. Bi vê bîrê mirov tê ser xwe û ji ser xwe ve diçe.

 


Bîra derhişî (unconscious memory)

*Ev gotar bi alîkariya hişê çêkirî (artificial intelligence) hatiye amadekirin.

 

 

Comments

Popular posts from this blog

Welatparêzê hêja, Apo (Osman Sebrî)

  Apo : Tu çi dixwazî bipirsî ez ê ji te ra bersivekê bidim. A. : Em ji xwe ra bipeyvin. Apo : Em bipeyvin, serçava.   Bi tevahî şîreta min ji hemî Kurdan ra ev e ku em şerê hev nekin. Tu carî nayê bîra min û nakeve 'eqlê min ku miletek gî li ser fikrekê here . Gava here, me'na xwe keriyek pez e, ne tiştekî din e . Divê em her kes bi fikra xwe xizmetê welatê xwe bikin. Rêya xizmetê welat ev e ku em şerê hev nekin. Yek dikare mîna te nefikire, tu jî dikarî mîna wî nefikirî. Ne şert e ku bibê: "Na, illa bila mîna min bifikire, ya bila mîna ê din bifikire". Bila mîna xwe bifikire, lê ji bo welatê xwe û ji zarokên xwe ra dîsa ez vê wesiyetê dikim: "Wek xwe bifikirin, bes xizmetê welatê xwe bikin, bi 'eqlê xwe û bi fikra xwe". Gava ez bînim merivekî mecbûr bikim ku were mîna me bifikire, ew fikra ne tiştekî rast e. Lê, mîna xwe bifikirin. Em dikarin bêjin: "Ji me ra baş be, xirabiya me meke, bira em birayê hev bin". Eva mumkun e. Lê, a keti...

DERÛNNASÎ (PSYCHOLOGY)

  Derûnnasî lêkolîna zanistî ya hiş (mind) û reftarê (behavior) ye. Mijarên wê tevger, reftar û diyardeyên hişmendî (conscious phenomena) û derhişî (unconscious phenomena) ên mirov û ajalan û pêvajoyên hiş (mental processes) ên weke ramandin (thoughts), hest (feelings), nihiçk (drive) û handanê (motives) vedihewîne. Derûnnasî dîsîplîneke akademîk a berfireh e ku sînorên wê sînorên zanistên xwezayî (natural sciences) û civakî (social sciences) derbas dike. Derûnnasên zindewerî (biological psychologists) hewl didin ku taybetmendiyên derketî yên mêjî fêm bikin û vê dîsîplînê bi zanista mêjî norozanistê (neuroscience) ve girê bidin. Weke zanyarên civakî (social scientists), armanca derûnnasan jî ew e ku tevger û reftarên takekesan (individuals) û koman fêm bikin. Pisporekî pîşeyî an jî lêkolerek ku di vê dîsîplînê de dixebite weke derûnnas (psychologist) tê binavkirin. Hin derûnnas dikarin weke zanyarên reftarî (behavioral scientists) an jî zanyarên venasînî (cognitive scientists) ...

ŞÊX SEÎDÊ KAL Û DERÛNHÊZÎ

Destpêk Di dîroka neteweyên bindest de, serok û rêberên neteweyî xwedî roleke taybet û girîng in di avakirina hişmendiya neteweyî û geşkirina tevgerên rizgarîxwaz de. Di nav kurdan de jî serokên wekî Şêx Seîd, bi mêrxasî û dilsoziya xwe, bûne stêrkên geş ên dîroka kurd û Kurdistanê. Lêbelê, çîroka şêxê me tenê ne çîroka serkeftin û qehremaniyê ye, herwiha çîroka êş, xwefiroşî û nakokiyên navxweyî ye jî. Ev rewş, di derûniya civaka kurdî de birînên kûr û giran çêkirine ku heta îro jî bandora wan li ser civaka kurdî heye. Di vê nivîsê de, em ê hewl bidin ku ji hêla derûnî ve rewşa pîr û pêşengên kurd Şêx Seîdê kal li ser civakê binirxînin ku çawa wî di serdema xwe de li hember pergala serdest serî hildaye û di dawiyê de bûye semboleke berxwedanê di nav kurdan de. Herwiha em ê li ser wê yekê jî rawestin ku çawa civaka kurdî îro li hember vê mîrateya dîrokî û derûnî radiweste û çawa ev yek bandorê li ser siberoja kurdan dike. Di dîroka kurd û Kurdistanê de kesayetiyên hêja û girîng g...