Derûnnasiya daristanê (forest psychology) an jî derûnnasiya serşûştina daristanê (forest bathing psychology)

Derûnnasiya daristanê an jî  derûnnasiya serşûştina daristanê beşek ji lêkolîna giyanî û derûniye ku bandora daristanan û hawirdorên siruştî li ser saxlemî û tendirustî û başiya derûnî û giyanî ya mirovan lêkolîn dike. Ev qad bi taybetî li Japonya û welatên din ên Asyayê pêş ketiye.

Derûnnasiya serşûştina daristanê di warê derûnnasiyê de têgeheke nû ye ku ji Japonya belavbûye. Ev têgeh behsa bandora erênî ya daristanan li ser saxlemî û tendirustiya derûnî û giyanî û laşî dike.

Hin xalên girîng ên vê mijarê ev in:

1. Kêmkirina stresê (stress reduction)

2. Başkirina rewşa derûnî (mood improvement)

3. Zêdekirina hêza bîr û baldariyê (increased memory and attention)

4. Xurtkirina pergala berxwedanê ya laş (Strengthening the immune system)

5. Başkirina xewa şevê (improved sleep)

Gelek lêkolîn (research) desrnîşan didin ku dema mirov di nav daristanan de derbas dibe, ev yek dikare alîkariya tendirustiya derûnî bike. Ev yek bi taybetî ji bo kesên ku li bajarên mezin (big cities) de dijîn giring e.

1. Çavkaniya teoriyê: Derûnnasiya daristanê ji teoriya "biopsychosocial" (zinderûncivakî) ya tendirustiyê tê, ku dibêjin tevliheviya hêmanên zindewerî, derûnî û civakî ya ku saxlemî û tendirustiya mirov diyar dike. (The theory draws from the biopsychosocial model of health)

2. Shinrin-yoku: Ev têgeh ji Japonya tê û tê wateya "xwe noqî daristan kirinê" yan jî "hewaya daristanê wergirtin". Ev pratîk di salên 1980'î de li Japonya dest pê kir û bingeh e ji bo gelek lêkolînên derûnnasiya daristanê. (This concept originated in Japan and means "forest bathing" or "taking in the forest atmosphere")

3. Bandora li ser mêjî: Lêkolîn destnîşan didin ku geryana di nav daristanê de çalakiya di beşa cortex prefrontal ya mêjî de, ku bi stres û fikarê ve girêdayî ye, kêm dike. (Studies show that forest walks reduce activity in the prefrontal cortex of the brain)

4. Phytoncides: Ev madeyên organîk ên firar in ku ji daran derdikevin û tê bawerkirin ku bandoreke erênî li ser pergala parastinê ya mirov dikin. (These are volatile organic compounds released by trees)

5. Bandora li ser girêdana civakî: Çalakiyên di nav daristanan de dikarin alîkariya pêşxistina têkiliyên civakî û hesta girêdanê ya bi xwezayê re bikin. (Forest activities can help improve social connections and sense of connectedness to nature)

6. Terapi bi rêya daristanan: Ev cureyekî terapiyê ye ku ji derûnnasiya daristanê sûd werdigire û di çareserkirina pirsgirêkên derûnî de tê bikaranîn. (Forest therapy is a type of treatment that uses forest psychology principles)

7. Lêkolînên norozindewerî  (neurobiological): Lêkolînên dawî destnîşan dikin ku geryana di nav daristanan de dikare bandorê li ser çalakiya mejiyan, nemaze li ser beşên ku bi stres, bîranîn û hestan ve têkildar in, bike. (Recent neurobiological studies indicate effects on brain activity)

8. Bandora li ser ciwakariyê: Hin lêkolîn pêşniyar dikin ku dema di nav xwezayê de derbas dibe dikare ciwankariyê û çareserkirina pirsgirêkan baştir bike. (Some studies suggest time in nature can boost creativity and problem-solving)

Hinek xalên sereke yên derûnnasiya daristanê ev in:

1. Kêmkirina stresê: Lêkolîn nîşan didin ku dema mirov di nav daristanan de dem derbas dike, asta hormonên stresê kêm dibe.

2. Başkirina rewşa derûnî: Geryana di nav daristanan de dikare xemgînî û stresê kêm bike û kêfxweşiyê zêde bike.

3. Zêdekirina bala û hişmendiyê: Hawirdora daristanê dikare alîkariya mirov bike ku bêtir baldar û hişmend bin.

4. Xurtkirina pergala parastinê: Hinek lêkolîn destnîşan dikin ku dema di nav daristanan de hatiye derbaskirin dikare pergala parastinê ya laşî xurt bike.

5. Başkirina xewa: Geryana di nav daristanan de dikare kalîteya xewê baştir bike.

6. Kêmkirina westanbûna hişî: Hawirdora xwezayî dikare alîkariya vejenadina hişî bike.

Ev qad hê jî di pêşketinê de ye û lêkolînên berfirehtir tên kirin da ku bandorên daristanan li ser tendurustiya derûnî û fizîkî ya mirovan bêtir bên fêmkirin.