XEMLANDIN (GROOMING): DESTDIRÊJIYA ZAROKAN (AMADEKIRINA ZAROKAN JI BO ÎSTISMARÊ)

 

Ev lêkolîn pêvajoya "grooming" (destdirêjiya zarokan ango amadekirina zarokan ji bo îstismarê) û bandorên wê yên li ser geşedana derûniya zarokan bi awayekî kurt be jî dahûrîn bike. Bi rêya lêkolîna literaturê (literature review) ya pergalî, ev xebat pênaseya grooming, qonaxên wê û encamên wê yên demdirêj bi hûrgilî diyar dike. Encamên sereke destnîşan dikin ku grooming dikare bibe sedema trawmayên giran ên derûnî, NSPT (Nexweşiya Stresê ya Piştî Trawmayê), depresyon, pirsgirêkên di geşedana civakî de û astengiyên di geşedana venasînî (cognitive development) de. Ev lêkolîn herwiha giringiya nasîn û pêşîlêgirtina grooming derdixe pêş û pêşniyarên pratîkî û polîtîk ji bo parastina zarokan pêşkêş dike. Encamên vê lêkolînê dikarin bibin bingeh ji bo geşedana stratejiyên pêşîlêgirtinê yên bibandor û çareseriyên derûnî yên ji bo qurbaniyên grooming.

Peyvên Sereke: Grooming, îstismara zayendî ya zarokan (child sexual abuse), trawma (trauma), geşedana derûnî (psychological development), pêşîlêgirtin (prevention), bandorên demdirêj (long-term effects)

Destpêk

Îstismara zayendî ya zarokan (child sexual abuse) yek ji pirsgirêkên herî cidî yên tendirustiya gel/giştî ye ku civakên hemdem pê re rû bi rû dimînin (World Health Organization [WHO], 2020). Li gorî Rêxistina Tendirustiyê ya Cîhanê, nêzî 20% ji jinan û 8% ji mêran rapor dikin ku di zarokatiya xwe de rastî îstismara zayendî hatine. Ev statîstîkên bibandor balê dikişînin ser giringiya lêkolîn û tevger û reftarên li ser vê mijarê.

Di nav vê mijarê de, pêvajoya ku weke "grooming" tê zanîn, balê dikişîne ser xwe bi xeterîtiya xwe. Grooming pêvajoyeke aloz û tevlihev e ku tê de îstismarkar bi zanebûn û bi armanc tevdigere da ku baweriya zarokekî û malbata wî/wê bi dest bixe, bi mebesteke îstismara zayendî ya siberojê (Craven û hevkarên xwe, 2006). Ev pêvajo dikare demeke dirêj bidome û gelek caran ji aliyê zarok û malbatê ve nayê fêmkirin heta ku îstismar pêk tê.

Armancên vê lêkolînê ev in:

1. Pênasekirina grooming û diyarkirina qonaxên wê bi awayekî berfireh
2. Dahûrînkirina bandorên grooming ên li ser geşedana derûnî, civakî û venasînî (hişmendî) ya zarokan
3. Naskirina rêbazên pêşîlêgirtin û çareseriyê yên bibandor ji bo groomingê
4. Pêşkêşkirina pêşniyarên polîtîk û pratîk ji bo parastina zarokan ji groomingê

Ev lêkolîn dê li ser van pirsên sereke bisekine:

1. Grooming çawa tê pênasekirin û qonaxên wê çi ne?
2. Bandorên grooming ên kurt-demî û demdirêj ên li ser geşedana derûnî ya zarokan çi ne?
3. Çi rêbaz hene ji bo nasîn û pêşîlêgirtina grooming?
4. Çawa civak û sazî dikarin bi awayekî çêtir zarokan ji grooming biparêzin?
5. Metodolojî

Ev lêkolîn li ser bingeha dahûrîna literaturê (literature analysis) ya pergalî hatiye kirin. Pêvajoya lêkolînê wiha pêk hat:

Stratejiya Lêgerînê: Lêkolînên di navbera salên 2000 û 2021 de hatine weşandin û di databases ên weke PsycINFO, MEDLINE, ERIC û Web of Science de hatine lêgerîn. Peyvên sereke yên di lêgerînê de hatine bikaranîn ev in: "grooming", "child sexual abuse", "psychological effects", "trauma", "prevention", "long-term effects" û "intervention strategies". (Dîroka lêgerînê: 10-15.11.2021)

Pîvanên Xwegirtî û Derxwexistin: Xwegirti: Lêkolînên empirîk, meta-dahûrîn û review ên pergalî ên bi Îngilîzî hatine weşandin û li ser grooming û bandorên wê disekinin. Derxwexistin: Lêkolînên ku ne li ser mirovên di bin 18 saliyê de ne û yên ku bi awayekî sereke li ser grooming nasekinin.

Hilbijartina Lêkolînan: Ji 100 gotarên destpêkê, 25 heb gotar li gorî pîvanan hatine hilbijartin. Piştî xwendina 20 gotaran ji bo dahûrîna dawî hatine bikaranîn.

Dahûrîna Daneyan: Daneyên ji gotaran hatine berhevkirin bi rêya dahûrîna naverokê (content analysis) ya tematîk hatine şîrovekirin. Temayên sereke yên ku derketine pêş ev in: pênaseya grooming, qonaxên grooming, bandorên derûnî, rêbazên pêşîlêgirtinê û stratejiyên çareseriyê.

Pênaseya Grooming û Pêvajoya wê

Grooming, di çarçoveya îstismara zayendî ya zarokan de, pêvajoyeke aloz û tevlihev e ku tê de îstismarkar bi zanebûn û bi armanc tevdigere da ku baweriya zarokekî û malbata wî/wê bi dest bixe (Craven û hevkarên xwe, 2006). Ev pêvajo dikare online an offline pêk were û dikare demeke dirêj, ji hefteyan heta salan, bidome.

Li gorî McAlinden (2012), pêvajoya grooming bi gelemperî van qonaxan vedihewîne:

1. Hilbijartina qurban/zarok (victim selection): Îstismarkar bi baldarî zarokekî ku xwedî taybetmendiyên taybet e (weke tenêbûn, kêm-bawerbûn, hwd.) hildibijêre.
2. Bidestxistina baweriyê (gaining trust): Îstismarkar hewl dide ku bi zarok û malbata wî/wê re têkiliyeke nêzîk û baweriyê ava bike. Ev dikare bi rêya diyariyan, baldariya taybet an jî alîkariya pratîk pêk were.
3. Bidestxistina derfetê (accessing and isolating): Îstismarkar rê û rêbazan diafirîne da ku bi zarok re bi tenê bimîne. Ev dikare bi rêya pêşniyarkirina alîkariyê, organîzekirina çalakiyan an jî bikaranîna pozîsyona otorîteyê pêk were.
4. Normalîzekirina tevger û reftarên zayendî (desensitizing to sexual content): Îstismarkar hêdî hêdî dest bi têkiliya zayendî dike, pêşî bi awayekî sivik û paşê bi awayekî zêdetir. Ev dikare bi rêya nîşandana pornografiyê, axaftina li ser mijarên zayendî an jî destpêkirina tevgerên fizîkî yên sivik pêk were.
5. Parastina sirê/razberiyê (maintaining secrecy): Îstismarkar zarokan tehdît dike an jî dixapîne da ku ew tiştê qewimî veşêre. Ev dikare bi rêya tehdîdan, xapandinê an jî sûcdarkirina zarok pêk were.

Lêkolînên dawî destnîşan dikin ku di serdema dîjîtal de, groominga online jî bi awayekî berbelav pêk tê (Whittle û hevkarên xwe, 2013). Groominga online dikare bi lez û bi awayekî berfirehtir pêk were ku ev yek dibe sedema zêdebûna xetereyan ji bo zarokan.

Bandorên Groomingê li ser Zarokan

Lêkolînan destnîşan kirine ku grooming dikare van encamên neyînî li ser zarokan bihêle:

1. Depresyon û anksiyete (Trickett û hevkarên xwe, 2011): Zarokên ku rastî grooming hatine, bi rêjeya bilind depresyon û pirsgirêkên anksiyeteyê dijîn. Ev rewş dikare heta serdema kamilbû û mezinbûnê jî berdewam bike.
2. NSPT (Nexweşiya Stresê ya Piştî Trawmayê - PTSD) (Fergusson û hevkarên xwe, 2013): Gelek zarok piştî groomingê û îstismarê, nîşaneyên NSPTê destnîşanî me didin, weke dîtina xewnên xirab, bîranînên bêhemdî û bertekên tirsê yên zêde.
3. Kêmbûna hêza xwe-rêzdariyê (self-esteem) (van der Kolk, 2014): Grooming dikare bibe sedema kêmbûna cidî ya xwe-rêzdariyê li cem zarokan ku ev yek dikare bandorê li ser hemû aliyên jiyana wan bike.
4. Pirsgirêkên di têkiliyên civakî de (Darkness to Light, 2021): Zarokên ku rastî grooming hatine, piranî zehmetiyê di avakirina têkiliyên civakî yên saxlem de dikişînin. Ev dikare bibe sedema îzolasyona civakî û zehmetiyên di têkiliyên romantîk ên siberojê de.
5. Pirsgirêkên di geşedana venasînî (cognitive development) de (Anda û hevkarên xwe, 2006): Lêkolîn nîşanî me didin ku grooming û îstismar dikarin bandoreke neyînî li ser geşedana mêjî û şiyanên venasînî yên zarokan bikin.
6. Pirsgirêkên di kontrolkirina hestan de (emotion regulation) (Dvir û hevkarên xwe, 2014): Zarokên ku rastî grooming hatine, piranî zehmetiyê di nasîn û kontrolkirina hestên xwe de dikişînin.
7. Meyla ji bo bikaranîna madeyên hişbir û alkolê (substance abuse) (Putnam, 2003): Di serdema kamilbûn û mezinbûnê de, qurbaniyên grooming bi rêjeya bilind meyldar in bo bikaranîna madeyên hişbir û alkolê.
8. Pirsgirêkên xwarin-vexwarin û razanê (Trickett û hevkarên xwe, 2011): Grooming dikare bibe sedema pirsgirêkên xwarin û vexwarinê (weke anorexia an bulimia) û pirsgirêkên razanê (weke bêxewî an xeweke tevlihev).
9. Tevger û reftarên xwe-zirarker (self-harming behaviors) (Yates û hevkarên xwe, 2008): Hin zarok û ciwan dest bi tevgerên xwe-zirarker dikin, weke birîndarkirina xwe, weke rêyeke ji bo serederîkirina bi hestên xwe yên tevlihev re.
10. Pirsgirêkên di geşedana zayendî de (sexual development) (Noll û hevkarên xwe, 2003): Grooming dikare bibe sedema pirsgirêkên cidî di geşedana normal a zayendî de ku dikare bibe sedema tevgerên zayendî yên ne-guncaw an jî tirsa ji têkiliyên zayendî di siberojê de.

Rêbazên Nasîn û Pêşîlêgirtina Grooming

Nasîn û pêşîlêgirtina grooming pir giring e ji bo parastina zarokan ji îstismara zayendî. Li gorî Darkness to Light (2021), hin nîşaneyên ku dikarin nîşana grooming bin ev in:

1. Kesê ku bi awayekî zêde bi zarokekî eleqedar e.
2. Diyariyên bêsedem û pir dide zarokekî
3. Hewl dide ku bi zarokekî re bi tenê bimîne
4. Sînorên normal ên fizîkî û zayendî derbas dike
5. Daxwaza veşartina têkiliyê ji dêûbav an kesên din dike
6. Bi zarok re li ser mijarên zayendî diaxive an materyalên zayendî nîşanî wî/wê dide
7. Rê li ber têkiliya zarokan bi hevalên wî/wê re digire

Ji bo pêşîlêgirtina grooming, ev rêbaz tên pêşniyarkirin:

1. Perwerdehiya zarokan, dêûbav û mamosteyan: Divê hemû alî li ser nîşaneyên grooming, rêbazên parastinê û giringiya raportkirina tevgerên bi guman werin perwerdekirin.
2. Geşedana bernameyên pêşîlêgirtinê yên li dibistanan: Divê dibistan bernameyên taybet ên li ser ewlehiya laş, nasîna sînoran û raportkirina tevgerên nebaş pêk bînin.
3. Geşedana polîtîkayên parastina zarokan di saziyên ku bi zarokan re dixebitin de: Hemû saziyên ku bi zarokan re dixebitin divê polîtîkayên zelal ên parastina zarokan hebin û wan bi cidiyeteke mezin pêk bînin.

4. Zêdekirina hişyariya civakî: Kampanyayên hişyariyê yên giştî dikarin alîkar bin di zêdekirina zanîna civakê de ya der barê grooming û îstismara zayendî ya zarokan de.
5. Geşedana ewlehiya înternetê: Ji ber ku grooming online jî pêk tê, perwerdehiya zarokan li ser ewlehiya înternetê û çavdêriya dêûbavan a li ser çalakiyên online yên zarokan pir giring e.
6. Teşwîqkirina raportkirinê: Divê civak were teşwîqkirin ku her cure guman an nîşaneyên grooming rapor bikin. Ev dikare bi rêya xetên telefonê yên alîkariyê an platformên online yên raportkirinê pêk were.
7. Geşedana lêkolînên berfireh: Lêkolînên zêdetir li ser rêbazên nasîn û pêşîlêgirtina grooming dikarin alîkar bin di geşedana stratejiyên bibandor de.

Nîqaş

Encamên vê lêkolînê destnîşan dikin ku grooming ne tenê di dema îstismarê de, lê herwiha beriya wê û piştî wê jî bandoreke mezin li ser geşedana derûniya zarokan dike. Ev encam bi lêkolînên berê yên li ser bandorên demdirêj ên îstismara zayendî ya zarokan re hevaheng in (E. G. Fergusson û hevkarên xwe, 2013).

Lêbelê, divê were diyarkirin ku hemû zarok bi heman awayî li hemberî grooming û îstismarê bertekê nadin. Hêmanên weke piştgiriya malbatê, hêza takekesî û hebûna çavkaniyên din ên piştgiriyê dikarin bandorê li ser encamên derûnî bikin (Yancey & Hansen, 2010). Ev yek nîşanî me dide ku stratejiyên pêşîlêgirtin û çareseriyê divê li gorî pêdiviyên takekesî yên her zarokî werin sepandin.

Herwiha, rola teknolojiyê di pêvajoya grooming de jî divê were nirxandin. Bi geşedana medyaya civakî û platformên online yên din, îstismarkar rêyên nû yên têkilîdanînê bi zarokan re dibînin. Ev rewş diyar dike ku stratejiyên pêşîlêgirtinê divê xwe li gorî guhertinên teknolojîk adapte bikin.

Giringiya perwerdehiya zarokan, dêûbav û mamosteyan di warê nasîn û raportkirina nîşaneyên grooming de nayê înkarkirin. Lêbelê, divê were diyarkirin ku ev perwerdehî divê bi baldarî were pêşkêşkirin da ku nebe sedema tirsandin an stresa zêde li cem zarokan.

Encam

Ev lêkolîn giringiya nasîn û pêşîlêgirtina grooming derdixe pêş. Grooming pêvajoyeke aloz û tevlihev e ku dikare bandorên kûr û demdirêj li ser geşedana derûnî ya zarokan bike. Perwerdehî û hişyarî di warê nasîn û pêşîlêgirtina grooming de pir giring in ji bo parastina zarokan.

Encamên vê lêkolînê nîşanî me didin ku grooming dikare bibe sedema gelek pirsgirêkên derûnî, civakî û venasînî li cem zarokan. Ev pirsgirêk dikarin heta serdema kamilbûn û mezinbûnê jî berdewam bikin û bandorê li ser hemû aliyên jiyana takekesan bikin.

Herwiha, ev lêkolîn diyar dike ku nasîn û pêşîlêgirtina grooming berpirsyariyeke hevpar a civakê ye. Dêûbav, mamoste, pisporên tendirustiyê, polîtîkasaz û hemû endamên civakê dikarin roleke giring di parastina zarokan de bilîzin.

Li ser bingeha vê lêkolînê, ev pêşniyar tên kirin:

1. Geşedana bernameyên perwerdehiyê yên berfireh ji bo zarokan, dêûbav û mamosteyan der barê nasîn û raportkirina nîşaneyên grooming de.
2. Zêdekirina lêkolînên li ser rêbazên çareseriya pêşwext û dermankirina encamên derûnî yên grooming.
3. Geşedana polîtîkayên neteweyî ji bo parastina zarokan ji grooming û îstismarê, bi taybetî di warê ewlehiya online de.
4. Avakirina pergaleke raportkirinê ya hêsan û bibandor ji bo raportkirina bi guman an nîşaneyên grooming.
5. Geşedana protokolên taybet ji bo dermankirina qurbaniyên grooming, bi dîtina ku ew dikarin pêdiviyên taybet ên derûnî hebin.
6. Teşwîqkirina lêkolînên zêdetir li ser bandora teknolojiyê di pêvajoya grooming de û geşedana stratejiyên pêşîlêgirtinê yên li gorî vê yekê.
7. Geşedana hevkariya di navbera saziyên cuda (weke dibistan, saziyên tendirustiyê, polîs) ji bo nasîn û çareseriya zûtir a rewşên grooming.

Sînordarî û Pêşniyarên ji bo Lêkolînên Siberojê

Ev lêkolîn bi piranî li ser çavkaniyên çapkirî yên li rojava hatiye avakirin. Ev yek dikare sînordariyekê di fêmkirina bandora çandî ya grooming de çêbike. Lêkolînên siberojê dikarin:

1. Li ser bandorên çandî yên grooming û cudahiyên di navbera civakên cuda de bisekinin.
2. Lêkolînên demdirêj (longitudinal studies) pêk bînin da ku agahiyên hê berfirehtir li ser bandorên demdirêj ên grooming peyda bikin.
3. Li ser bibandoriya stratejiyên cuda yên pêşîlêgirtin û çareseriyê bisekinin.
4. Rola teknolojiyê di pêvajoya grooming de bi kûrahî lêkolîn bikin û stratejiyên nû yên pêşîlêgirtinê pêşniyar bikin.
5. Li ser têkiliya di navbera grooming û formên din ên îstismara zarokan de bisekinin.

Bi van lêkolînan, em dikarin fêmkirina xwe ya grooming û bandorên wê kûrtir bikin û stratejiyên pêşîlêgirtin û çareseriyê yên bibandortir geş bikin.

 

TERMÊN NIVÎSÊ

1. Grooming (amadekirina zarokan ji bo îstismarê): Pêvajoya ku tê de îstismarkar bi zanebûn û bi armanc tevdigere da ku baweriya zarokekî bi dest bixe, bi mebesteke îstismara zayendî ya siberojê. Ev pêvajo dikare demeke dirêj bidome û bi gelek awayên cuda pêk were.
2. Îstismara zayendî ya zarokan (child sexual abuse): Her cure tevgera zayendî ya li hember zarokan ku ji aliyê kesên mezin ve tê kirin. Ev dikare fizîkî, devkî an jî dîtbarî be.
3. Trawma (trauma): Rûdaneke ku bandoreke neyînî ya kûr li ser derûnî û fizîkî ya kesekî dihêle. Di vê mijarê de, trawma dikare ji grooming an îstismara zayendî çêbibe.
4. Geşedana derûnî (psychological development): Pêvajoya guherînên di hiş, hest û reftarên mirov de di dema mezinbûnê de. Grooming dikare bandoreke neyînî li ser vê pêvajoyê bike.
5. Bandorên demdirêj (long-term effects): Encamên ku piştî demeke dirêj jî berdewam dikin. Grooming dikare bandorên demdirêj li ser jiyana kesekî bihêle.
6. Depresyon (depression): Rewşeke derûnî ya ku bi xemgîniya domdar, windakirina eleqeyê û kêmbûna enerjiyê tê naskirin. Ev dikare yek ji encamên grooming be.
7. Anksiyete (anxiety): Hesta tirsê ya berdewam û zêde. Qurbaniyên grooming piranî bi vê pirsgirêkê re rû bi rû dimînin.
8. NSPT - Nexweşiya Stresê ya Piştî Trawmaya (PTSD - Post-Traumatic Stress Disorder): Rewşeke derûnî ya ku piştî rûdaneke trawmatîk pêk tê û bi bîranînên bêîxtiyar, xewnên xirab û bertekên tirs ên zêde tê naskirin. Ev dikare piştî grooming an îstismarê pêk were.
9. Xwe-rêzdarî (self-esteem): Nirxa ku mirov dide xwe û baweriya bi xwe. Grooming dikare bibe sedema kêmbûna xwe-rêzdariyê.
10. Geşedana venasînî (cognitive development): Geşedan û pêşketina şiyanên hiş, weke bîr, ramankirin û çareserkirina pirsgirêkan. Grooming dikare bandoreke neyînî li ser vê geşedanê bike.
11. Pêşîlêgirtin (prevention): Rêbaz û kiryarên ku tên bikaranîn ji bo astengkirina grooming beriya ku ew pêk were. Ev dikare bi rêya perwerdehî û hişyariyê pêk were.
12. Lêkolîna literaturê (literature review): Vekolîna berhemên zanistî yên berê li ser mijareke taybet. Di vê nivîsê de, ev rêbaz hatiye bikaranîn ji bo berhevkirina agahiyan li ser grooming.
13. Dahûrîna naverokê (content analysis): Rêbazeke lêkolînê ya ku agahiyên di nav tekstekê de bi awayekî pergalî dahûrîn dike. Ev rêbaz di vekolîna lêkolînên li ser grooming de hatiye bikaranîn.
14. Ewlehiya înternetê (internet safety): Rêbaz û kiryarên ku tên bikaranîn ji bo parastina kesên ku înternetê bi kar tînin, bi taybetî zarokan. Ev mijar giring e ji ber ku grooming dikare online jî pêk were.
15. Nûşiyana takekesî (individual resilience): Şiyana kesekî ji bo serederîkirina bi zehmetî û stresê re û vegera ji wan. Ev taybetmendî dikare alîkar be di parastina zarokan ji bandorên grooming.

16. Tendirustiya giştî (public health): Zanist û hunera parastina û geşedana tendurustiya civakê bi giştî. Grooming weke pirsgirêkeke tendirustiya giştî tê dîtin ji ber bandorên wê yên berfireh.
17. Qurban/Mexdûr (victim): Kesê ku rastî grooming an îstismarê hatiye. Bikaranîna vî termî giring e, lê divê bi baldarî were bikaranîn da ku kesên ku vê serpêhatiyê jiyane neyên stigmatizekirin.
18. Bidestxistina baweriyê (gaining trust): Qonaxa grooming a ku tê de îstismarkar hewl dide baweriya zarok û malbata wî/wê bi dest bixe. Ev dikare bi rêya diyariyan, baldariya taybet, an jî alîkariya pratîk pêk were.
19. Normalîzekirina tevgerên zayendî (desensitizing to sexual content): Qonaxa grooming a ku tê de îstismarkar hêdî hêdî zarok bi naverok an tevgerên zayendî re nas dike, da ku ew normal xuya bikin.
20. Parastina razberiyê (maintaining secrecy): Qonaxa dawî ya grooming ku tê de îstismarkar zarok tehdît dike an dixapîne da ku ew tiştê qewimî veşêre.
21. Perwerdehî (education): Pêvajoya hînkirina zarok, dêûbav û mamosteyan der barê grooming û çawaniya parastina ji wê. Ev yek ji stratejiyên sereke yên pêşîlêgirtinê ye.
22. Hişyariya civakî (social awareness): Zanîn û fêmkirina civakê der barê grooming û xetereyên wê. Zêdekirina hişyariya civakî dikare bibe alîkar di kêmkirina rûdanên grooming de.
23. Raportkirina gumanan (reporting suspicions): Kiryara agahdarkirina rayedarên pêwendîdar dema ku guman heye ku zarokek rastî grooming tê. Ev dikare bibe alîkar di pêşîlêgirtin an rawestandina grooming de.
24. Çareseriya zû/pêşwext (early intervention): Naskirina nîşaneyên grooming û mudaxelekirina zû, beriya ku îstismar pêk were. Ev dikare bandorên neyînî kêm bike.
25. Pirsgirêkên di têkiliyên civakî de (problems in social relationships): Zehmetiyên ku qurbaniyên grooming dikarin di avakirina û parastina têkiliyên civakî de bijîn.
26. Geşedana zayendî (sexual development): Pêvajoya normal a fêmkirina zayendiyê û geşedana di vî warî de. Grooming dikare bandoreke neyînî li ser vê pêvajoyê bike.
27. Tevgerên xwe-zirarker (self-harming behaviors): Kiryarên ku kes bi zanebûn xwe birîndar dike. Ev dikare bibe encameke grooming.
28. Bikaranîna madeyên hişbir û alkolê (substance abuse): Bikaranîna zêde ya madeyên hişbir an alkolê. Ev dikare bibe rêyeke ji bo serederîkirina bi bandorên grooming re.
29. Pirsgirêkên xwarin û razanê (eating and sleeping disorders): Nexweşiyên ku bandorê li ser xwarin an xewa normal dikin. Ev dikarin encamên grooming bin.
30. Stratejiyên pêşîlêgirtinê (prevention strategies): Rêbaz û planên ku tên geşedan û sepandin ji bo kêmkirina xetera grooming û parastina zarokan.

Not: Ev nivîs di 10-15.11.2021ê de hatibû nivîsîn; ji nû ve hat xwendin û sererastkirin.

Çavkanî

Anda, R. F., Felitti, V. J., Bremner, J. D., Walker, J. D., Whitfield, C., Perry, B. D., ... & Giles, W. H. (2006). The enduring effects of abuse and related adverse experiences in childhood. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 256(3), 174-186.

Craven, S., Brown, S., & Gilchrist, E. (2006). Sexual grooming of children: Review of literature and theoretical considerations. Journal of Sexual Aggression, 12(3), 287-299.

Darkness to Light. (2021). Child sexual abuse statistics. Retrieved from https://www.d2l.org/wp-content/uploads/2017/01/all_statistics_20150619.pdf

Dvir, Y., Ford, J. D., Hill, M., & Frazier, J. A. (2014). Childhood maltreatment, emotional dysregulation, and psychiatric comorbidities. Harvard Review of Psychiatry, 22(3), 149-161.

Fergusson, D. M., McLeod, G. F., & Horwood, L. J. (2013). Childhood sexual abuse and adult developmental outcomes: Findings from a 30-year longitudinal study in New Zealand. Child Abuse & Neglect, 37(9), 664-674.

McAlinden, A. M. (2012). 'Grooming' and the sexual abuse of children: Institutional, internet, and familial dimensions. Oxford University Press.

Noll, J. G., Trickett, P. K., & Putnam, F. W. (2003). A prospective investigation of the impact of childhood sexual abuse on the development of sexuality. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 71(3), 575-586.

Putnam, F. W. (2003). Ten-year research update review: Child sexual abuse. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 42(3), 269-278.

Trickett, P. K., Noll, J. G., & Putnam, F. W. (2011). The impact of sexual abuse on female development: Lessons from a multigenerational, longitudinal research study. Development and Psychopathology, 23(2), 453-476.

van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. New York: Viking.

Whittle, H., Hamilton-Giachritsis, C., Beech, A., & Collings, G. (2013). A review of online grooming: Characteristics and concerns. Aggression and Violent Behavior, 18(1), 62-70.

World Health Organization. (2020). Child maltreatment. Retrieved from https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment

Yancey, C. T., & Hansen, D. J. (2010). Relationship of personal, familial, and abuse-specific factors with outcome following childhood sexual abuse. Aggression and Violent Behavior, 15(6), 410-421.

Yates, T. M., Carlson, E. A., & Egeland, B. (2008). A prospective study of child maltreatment and self-injurious behavior in a community sample. Development and Psychopathology, 20(2), 651-671