ŞÊWEKAR NICOLAS DE STAËL

Nicolas de Staël (1914-1955), yek ji girîngtirîn şêwekarên modern ên sedsala 20em tê hesibandin. Ev şêwekarê fransî yê bi eslê xwe ûrûs, bi lêbûna sînorên di navbera hunera razber û fîgûratîf (nîgarî) de, şêwazeke xweşik û taybet pêş xist.

Şêwaza hunerî û bandorên wî

Hunera De Staël, ji sêwirandina saf dest pê kir û bi demê re ber bi xemilandinê ve çû. Di demên pêşîn de ji tevgerên hunera razber a Ewropayê bandor girt, lê bi demê re şêwazeke xweşik û taybet pêş xist ku bi rengek dilsoj û bi awayekî hest û dilnazdar reng û teşe bikar anî. Di wênesaziyê de bi qalindiya qalikên boyaxê û bi darikên firçeyên fireh, kompozisyonên enerjîk û livok çêkir.

Bi taybetî bikaranîna rengan, yek ji taybetmendiyên herî zelal ên hunera wî bû. Carinan bi rengên geş û zindî berhemên şîkar û dînamîk çêkir, lê di demên melankolîk de bi paletên rengên tarî û giran xebitî.

Jiyan û dûrahiya hest û dilnazdar a hunerê

Jiyana De Staël, bi awayekî dramatîk û bi haleteke giyanî ya ku bi awayekî mezin di hunera wî de xuya bû, hate şêwaz kirin. Ew di sala 1914an de li St. Petersburgê ji malbateke arîstokrat hat dinyayê, lê di Şoreşa Ûrûsî de malbata xwe ji dest da û di zarokatiya xwe de dest bi jiyana koçberiyê kir. Piştî ku li Parîsê perwerdehiya hunerî wergirt, bi dijwariyên Şerê Cîhanî yê Duyem re mijûl bû. Ev jiyana tevlihev, bandoreke gelek mezin li ser berhemên wî ya hest û dilnazdar kir.

Herçend ew di bilindahiya kariyera xwe de bû jî, pêvajoyên navxweyîn û depresyona wî bi demê re kûrtir bûn. Di sala 1955an de, di 41 saliya xwe de, xwe kuşt. Lê herçend jiyana wî kurt bû jî, bandorek mezin li ser cîhana hunerê hişt.

Hunera Nicolas de Staël, weke refleksek derûnî û bi awayekî giyanî ya tevlihev tê nirxandin. Dema ku mirov li berhemên wî dinêre, pêvajoyên navxweyîn, tenêtî, melankolî û lêgerînên hebûnî bi awayekî zelal tê hîs kirin.

1. Melankolî û pêvajoyên navxweyîn
Tê zanîn ku De Staël di jiyana xwe de bi depresyon û guhertinên hest û dilnazdar re mijûl bû. Windabûna malbata wî di zarokatiya wî de, jiyana koçberiyê ya berdewam û lêgerîna wî ya ku di cîhana hunerê de were fêm kirin, bûne hêmanên bingehîn ên ku bandor li rewşa derûniya wî kirine. Bikaranîna rengên giran, kontrastên dramatîk û qalikên boyaxê yên qalind, dikarin weke refleksek vê pêvajoya navxweyîn were şîrove kirin.

Bi taybetî di demên dawî yên jiyana wî de, rengên wî tarî bûn û berhemên wî bûne atmosferek tenê û tecrîdkirî. Mînak, di wêneyên ku di salên 1954-55an de çêkirine de, dibe ku belgeyên teşe û fîgûratîf ên ku xuya dibin, nîşanekê bide ku ew ji sêwirandinê derbasî şêwaza mirovî dibe.

2. Bandora derûnî a reng û teşe
• Di berhemên ku bi rengên geş û bihêz hatine bikar anîn de, enerjî û kêfê dibînin. Lê di bin vê enerjiyê de, bi gelemperî hestek bêhêzî û demkî heye.
• Di wêneyên ku bi rengên tarî û giran hatine bikar anîn de, melankolî, tenêtî û veşartin tê dîtin.

Suxmeyên hunerê, bikaranîna rengên wî weke refleksek rasterast a guhertinên hest û dilnazdar yên wî şîrove dikin. Mînak, di berhemên ku bi rengên şîn hatine bikar anîn de, aramî û xemgînî heye, lê di wêneyên ku bi sor û pirteqalî hatine bikar anîn de, hestek şer û pevçûna navxweyîn heye.

3. Lêgerînek hebûnî
Hunera De Staël, bi navbeynkariya razber û fîgûratîf, weke nimûneyeke lêgerîna wî ya nasname û wateyê tê dîtin. Guhertin û transformasyona berdewam di hunera wî de, dikare weke nîşaneyek were şîrove kirin ku ew di jiyana xwe de bi awayekî tam aramî peydanekiriye.

Nameyên wî yên dawî, nîşan didin ku ew di nav şer û pevçûneke derûnî ya mezin de bû. Di heman demê de ew di lêgerînek hunerî de bû, lê vê lêgerîna wî zor û zehmet bû.

4. Bikaranîna hunerê weke terapî
Weke gelek hunermendên din, dibe ku De Staël jî hunera xwe weke cureyek terapiyê bikar anî. Hunermendekî ku hestên xwe bi reng û teşe diyar dike, dibe ku vê pêvajoyê weke deriyek derketinê bibîne. Lê giranîya hest û dilnazdar û êşên navxweyîn, bi awayekî trajîk wî ber bi dawiyê ve birin.

Bi dawî, hunera Nicolas de Staël, refleksek rasterast a rewşa derûnî wî ya giyanî ye. Berhemên wî yên melankolîk, kêfxweş, carinan teqînek lê hertim bi hestek kûr, pêşniyarên hêzê didin ku mirov bi cîhana wî ya derûnî re bifikire.

Berhemên wî yên balkêş

• Le Concert (1955) – Yek ji berhemên wî yên herî girîng ku tevliheviya razber û fîgûratîf nîşan dide.
• Paysage Méditerranéen (1954) – Berhemek peyzajê ku ahengê ronahî û rengan nîşan dide.
• Nu Couché (1954) – Yek ji nimûneyên girîng ên vegeriya wî ya ber bi hunera fîgûratîf ve.

De Staël, weke hunermendekî ku sînorên hest û dilnazdar û dîmenî yên hunera modern tehdît kiriye, tê bibîranîn. Berhemên wî, hem cîhana wî ya dramatîk û hem jî kêfa rengan bi awayekî hêzdar ji temaşevanan re derbas dikin.