HIŞÊ ÇÊKIRÎ Û ROLA ÇAV DI SIBEROJA TEKNOLOJIYÊ DE

Destpêk

Di serdemeke ku Hişê Çêkirî – HÇ (Artificial Intelligence – AI) rojane pêş dikeve, têgihiştina rola çavan di vê teknolojiyê de girîngiyeke mezin werdigire. Dr. Alan Shabo, çavpijîşkê navdar ê Los Angelesê, perspektîfeke balkêş pêşkêş dike: Çav, çi mirovî be çi dîjîtal be, weke modemeke ragihandinê ji bo mêjî dixebite.

Geşedana têgeha kobotîk

Shabo ku di salên 1990î de li ‘Philips Interactive Media’ weke şêwirmend dixebitî, têgeha "kobotîk" pêş xist. Ev têgeh ku ji "robotîka hevkar" hatiye dariştin, îro bingeha têgihiştina têkiliya mirov û robotan pêk tîne. Li gorî vê nêrînê, siberoja HÇyê ne tenê bi hêza kompûterê û şîrovekirina daneyên mezin ve sînordarkirî ye, lê di heman demê de bi têkiliya hevkar û hevpar a di navbera mirov û makîneyan de jî ve girêdayî ye.

Rola çav di erka mêjî de

Lêkolînên zanistî destnîşan dikin ku 50-60% ji erka mêjî bi dîtinê ve têkildar e. Herwiha, dema ku çav vekirî ne, dîtin ji sê paran dudu ya çalakiya elektrîkî ya mêjî pêk tîne û 80% ji hînbûna mirov bi rêya proseskirina dîtbarî çêdibe. Ev dane nîşanî me didin ku çima çav di geşkirin û pêşxistina HÇyê de roleke sereke dilîzin.

Sînestezî û yekbûna hestan

Di warê sînesteziyê de, çav roleke sereke dilîzin. Bi alîkariya modemên dîjîtal ên mîna çavan û sensorên optîk, teknolojiya HÇyê dikare hemû pênc hestên mirovî - dîtin, bihîstin, tam, destlêdan û bîhn - bi hev re bikar bîne. Ev yekbûna hestan di têkiliya mirov-robot de roleke taybet dilîze û dikare bibe bingeha geşkirin û pêşxistina pergalên kobotîk ên siberojê.

Çav weke modemeke ragihandinê

Çav, bi taybetî retînaya çav, çi ya mirovî be, çi ya makîneyê be, weke modemekê ji bo mêjî dixebite û mêjî jî weke modemekê ji bo hiş(mend)î kar dike. Ev têgihiştin bi gotina kevn a "çav deriyê giyanê ye" re hem aheng e hem jî wê di çarçoveya zanistî de şîrove dike. Çav weke modemeke fotoreseptor dixebite ku dike ku HÇyê bi awayekî dîjîtal tevger û reftara mirovî teqlîd bike.

Bandora li ser perwerdehî û teknolojiyê

Di warê perwerdehiyê de, bikaranîna pergalên kobotîk dê rê li ber metodên nû yên hînbûnê veke. Ev pergal dikarin bi rêya dîtinê û hestên din agahiyan bi awayekî xweztir û bibandortir bidin û wergirin. Li gorî Shabo, ev geşedan dê di warên weke perwerdehî, bazirganî, şahî, siyaseta giştî û çandê de veguherînên mezin pêk bîne.

Têkiliya mirov-makîneyan

Modemên dîjîtal ên mîna çavan bi sensorên optîk dikarin alîkariya me bikin ku em tevgera kobotîk a mirov-sereke (navendî) bi dest bixin û birêve bibin. Ev teknolojî dê rê li ber têkiliyeke xweztir û hêsantir di navbera mirov û makîneyan de veke. Bi vî awayî, robotên siberojê dê bibin alîkarên hêja yên mirov di gelek waran de.

Siberoja HÇyê û bandora wê

Siberoja HÇyê, weke ku Shabo destnîşan dike, dê bi awayekî dramatîk bandorê li ser kar û çanda me bike. Bi taybetî, ragihandina makîne-mirov bi formên curbicur, bi bikaranîna modemên gihîştina dîtbarî weke deriyên ber bi mêjî û hiş(mend)î ve, dê pêş bikeve. Robotîka hevkar ku modemên girêdayî mirov û robotan bi kar tîne, dê di hemû warên jiyanê de veguherînên mezin pêk bîne.

Encam

Bi kurtî, têgihiştina rola çavan di HÇyê de ne tenê ji bo pêşxistin û geşkirina teknolojiyê, lê herwiha ji bo afirandina têkiliyeke xwezayî û bibandor di navbera mirov û makîneyan de jî girîng e. Ev têgihiştin dê rê li ber siberojeke ku tê de mirov û teknolojî bi awayekî hevpar, hevkar û sînerjîstîk bi hev re dixebitin, veke. Bi geşedana van teknolojiyên dîtbarî û sensorên pêşketî, em dikarin li benda pergalên HÇyên hê bêhtir mirov-navendî bin ku dikarin bi awayekî hê xweştir û xwezayîtir bi mirovan re têkiliyê deynin.

Çavkanî

1. Shabo, Alan. "The Role of Visual Processing in AI Development"
2. Neural Information Processing Systems (NIPS) Conference Proceedings, "Visual Perception in AI Systems" (2023)
3. International Journal of Robotics Research, "Advances in Collaborative Robotics" (2024)
4. Journal of Vision and Artificial Intelligence, "Human-Machine Interface Design" (2023)
5. Cognitive Science Quarterly, "Synesthesia and Digital Perception" (2024)

Termên sereke

1)      Hişê Çêkirî – HÇ (Artificial Intelligence – AI): Teknolojiya ku dikare karên ku bi gelemperî hişmendiya mirovî hewcedar dike, bike. Ev pergal dikarin fêr bibin, xwe adapte bikin û biryaran bidin. Mînak: Pergalên ku dikarin wêneyan nas bikin, bi mirovan re biaxivin, yan jî kişikê bilîzin.

2)      Kobotîk (Cobotics): Ji "robotîka hevkar" (collaborative robotics) hatiye dariştin. Qada robotîkê ye ku li ser çêkirina robotên ku dikarin bi ewlehî û bi bandor bi mirovan re bixebitin, disekine. Ev robot ne ji bo şûna mirovan bigirin, lê ji bo bi wan re hevkariyê bikin têne çêkirin.

3)      Modem (Modem): Di vê nivîsê de weke metafor ji bo çav hatiye bikaranîn. Di teknolojiyê de, amûrek e ku agahiyan ji formatekê vediguherîne formateke din. Li vir, çav weke modemek tê dîtin ku agahiyên dîtbarî diguherîne sînyalên ku mêjî dikare fêm bike.

4)      Retîna (Retina): Perdeya hestiyar a çav e ku ronahiyê digire û dike sînyalên elektrîkî. Ev beş weke kameraya dîjîtal a çav dixebite û agahiyên dîtbarî dişîne mêjî.

5)      Fotoreseptor (Photoreceptor): Xaneyên taybet in di retînayê de ku ronahiyê digirin û dikin sînyalên zindewerî. Du cure fotoreseptor hene: Kon (ji bo dîtina rengan) û rod (ji bo dîtina ronahiya kêm).

6)      Sînestezî (Synesthesia): Diyardeyeke noronî ye ku tê de hest tevlihev dibin. Mînak: Hin kes dikarin dengan bibînin yan jî rengan tam bikin. Di konteksta HÇyê de, ev têgeh ji bo întegrasyona hemû hestan tê bikaranîn.

7)      Sensorên optîk (Optical sensors): Amûrên elektronîk in ku ronahiyê digirin û dikin sînyalên dîjîtal. Di robotîk û HÇyê de, ev sensor weke "çavên" pergalê dixebitin.

8)      Daneyên mezin (Big data): Komên pir mezin ên daneyan in ku bi rêbazên kevneşopî nayên dahûrîn. Ev dane dikarin ji çavkaniyên curbicur (wêne, vîdeo, tekst, hwd.) bên.

9)      Çalakiya elektrîkî (Electrical activity): Sînyalên elektrîkî ne ku di mêjî de çêdibin. Ev sînyal bingeha hemû prosesên mêjî ne, ji dîtinê bigire heta biryardanê.

10)  Ragihandina makîne-mirov (Human-machine communication): Hemû cureyên têkiliyê di navbera mirov û makîneyan de. Ev dikare bi rêya ekran, deng, tevger yan jî hestên din be.

11)  Mirov-sereke (Human-centric): Nêrîn yan jî pergalên ku li dora pêdivî û tercîhên mirovan hatine sêwirandin. Armanca wan hêsankirina jiyana mirovan e.

12)  Sînerjîstîk (Synergistic): Rewşa ku du yan zêdetir hêman bi hev re dixebitin û encameke ji ya her yekê bi serê xwe çêtir derdixin holê.

13)  Dîtin (Sight): Hesta ku bi rêya çavan agahiyên dîtbarî digire û şîrove dike.

14)  Bihîstin (Hearing): Hesta ku pêlên dengî digire û şîrove dike.

15)  Tam (Taste): Hesta ku xwarinê û vexwarinê test dike û şîrove dike.

16)  Destlêdan (Touch): Hesta ku bi rêya çermî pê dihese û şîrove dike.

17)  Bîhn (Smell): Hesta ku molekûlên bîhnê nas dike û şîrove dike.

18)  Erka mêjî (Brain function): Hemû prosesên ku mêjî pêk tîne, ji bîrkirinê bigire heta kontrolkirina laş.

19)  Proseskirina dîtbarî (Visual processing): Pêvajoya ku tê de mêjî agahiyên ji çavan tên şîrove dike û wan dike maneyên têgihiştbar.