NOBELA ZANÎNÊN KOMPÛTERIYÊ

Xelata Turing Ji bo Mîmarên Fêrbûna Qeyîmkirinê

Destpêk

Xelata ACM A.M. Turing ku yek ji xelatên herî prestîj ên qada zanîna kompûterê ye û bi rêkûpêk "Nobela zanîna kompûterê" tê zanîn û danîn, di sala 2024an de ji Andrew G. Barto û Richard S. Sutton re hat standin. Ev herdu zanyaran bi beşdariyên xwe yên vekirî di qada hişê çêkirî (artificial intelligence) de û bi danîna bingehên têgihîştî û algorîtmên fêrbûna qeyîmkirinê (reinforcement learning) ev xelata girîng qezenc kirin.

Navê Xelatê û Girîngiya Wê

Xelata Turing navê bîrkar û zanayê kompûterê yê îngilîz Alan M. Turing (1912-1954) hilgirtiye û ji aliyê Google ve bi 1 milyon dolar tê dayîn. Alan Turing di sala 1950an de gotara xwe ya navdar "Computing Machinery and Intelligence" (Hiş û Makîneyên Hesabkirinê) nivîsand û pirsî "Gelo makîne dikarin bifikirin?" û ji bo yekem caran bi rêbazeke zanistî şirove kir.

Fêrbûna Qeyîmkirinê û Girîngiya Wê

Di qada hişê çêkirî HÇ (AI) de bo pergalên zîrek "nûner" (agent) tên gotin û ev nûneran li gorî daneyan tevger û reftarên xwe saz dikin. Nûneran zîrek, ji bo gihîştina armanceke diyar, rêyên çalakiyê yên bandortir hildibijêrin. Têgihên derûnnasî û noronnasî yên ku ji xelatan hatine wergirtin, di qada fêrbûna qeyîmkirinê de weke "sînyala xelatê" (reward signal) tê zanîn ku li ser nûnerekê tê dayîn. Heta ku nûner xelata zêdetir bistînin, rêya fêrbûnê ya pêşxistî pêş de diçe.

Zanyarên Xelatgir

Richard S. Sutton di heman demê de li Zanîngeha Alberta (University of Alberta) profesorê zanistên kompûterê ye û xebatên xwe yên giştî li ser şîrketa Keen Technologies û Alberta Machine Intelligence Institute de weke şêwirmendê zanistî dimeşîne.

Andrew G. Barto li Zanîngeha Massachusetts Amherst (UMass Amherst) Beşa Zanistên Kompûterê de xebat dike û di warê fêrbûna qeyîmkirinê de lêkolînên pêşîn kirine/dike.

Dîroka Geşedanê

Di salên 1980an de Barto û Sutton dest bi nivîsandina gotarên yekem ên li ser bingehên bîrkariyê (matematik) kirin û algorîtmên girîng pêşxistin. Kitêba wan a sala 1998an "Reinforcement Learning: An Introduction" (Fêrbûna Qeyîmkirinê: Destpêkek) ji bo polên dersê bûye çavkaniyeke bingehîn û zêdetirî 75,000 caran bûye çavkanî.

Ev herdu zanyaran algorîtmên fêrbûna qeyîmkirinê çend salan berî ku ev beş di qadê de biguherin pêşxistibûn. Ev geşedan, têkiliya kûr a fêrbûnê bi fêrbûna kûr (deep learning) re çêkir û rê ji bo pêşiyên weke Yoshua Bengio, Geoffrey Hinton û Yann LeCun vekir ku di sala 2018an de xelata Turing bi dest xistin.

Serfiraziyên Girîng

Yek ji girîngtirîn serfiraziyên fêrbûna qeyîmkirinê AlphaGo bû ku di salên 2016 û 2017an de lîstika Goyê rast şikest. Îro fêrbûna qeyîmkirinê di gelek warên de tê bikaranîn: Kontrola torê, sêwirandina reklaman, xweseriya torê, çêkirina hunermendiyê, kontrola robotan û pergalên weke ChatGPT  û hwd de.

Encam

Barto û Sutton bi salan xebatên xwe yên rêkûpêk û têgihîştî, ne tenê di lêkolînên zanistî û teknolojîk de, bal û baldarî di jiyana rojane de jî veguherîneke girîng çêkiriye. Pergalên hişê çêkirî yên ku îro mirov bi wan re dijîn, bi bingehên ku ev zanyaran danîn hatine avakirin û di dîroka zanîna kompûterê de ciheke girîng girtiye.

Çavkanî

• New Scientist: Andrew Barto and Richard Sutton win Turing Award for AI breakthrough
• ACM Turing Award Official Website: https://amturing.acm.org/
• Communications of the ACM: 2024 Turing Award Announcement

 

Termên Sereke

Hişê Çêkirî (Artificial Intelligence): Pergalên zîrek ên ku weke mirovan bifikirin û biryar bidin in. Ev pergalanan dikarin fêr bibin, kêşeyan çareser bikin û bi hawîrdorê xwe re têkiliyê deynin. Mînak, robotên ku dikarin biaxifin, pergalên ku wêneyan nas dikin yan jî (software)yên ku bi zimanê mirov re dipeyivin.

Fêrbûna Qeyîmkirinê (Reinforcement Learning): Rêbazek taybet a fêrbûnê ye ku pergal bi ceribandina û çewtiyê fêr dibe. Pergal çalakiyekê dike, encamê dibîne û li gorî wê encamê xelat yan cezayê distîne. Bi vî awayî, weke zarokek ku bi ceribandinan fêr dibe, pergal jî baştir dibe. Mînak, weke ku mirov fêrî lîstika kişikê dibe û her caran baştir dibe.

Nûner (Agent): Pergaleke zîrek e ku li hawîrdorê xwe dinêre, biryaran dide û çalakiyan dike. Ev dikare robotek, (software) yan jî pergaleke dijîtal be. Nûner weke hokerek e ku di cihanê de tevdigere û armancên xwe yên diyar hene.

Sînyala Xelatê (Reward Signal): Agahdariya ku ji nûnerî re dibêje ka çalakiya wî baş an xerab bûye. Ev wek xelat û cezayê ye ku rêya fêrbûnê diyar dike. Mînak, heke pergal rastiyê bike, xelatê distîne; heke çewtiya bike, cezayê distîne.

Fêrbûna Kûr (Deep Learning): Celebeke hişê çêkirî ye ku bi torên noronî yên kûr û tevlihev dixebite. Ev teknolojî dikare wêne, deng û nivîsan bi awayekî pir zelal nas bike û fêm bike. ChatGPT û pergalên wêneçêker bi vê teknolojiyê dixebitin.

Hiş û Makîneyên Hesabkirinê (Computing Machinery and Intelligence): Gotara navdar a Alan Turing e ku di sala 1950an de hate nivîsîn û pirsî "Gelo makîne dikarin bifikirin?" ji bo yekem car bi awayekî zanistî şirove kir. Ev gotar bingeha zanîna hişê çêkirî danî.

Algorîtma (Algorithm): Rêbazeke diyar e ku pergal bi şopandina wê kêşeyan çareser dike. Weke bernameya aşpêjiyê ye ku her gav hatiye diyarkirin. Algorîtmên fêrbûna qeyîmkirinê rê li ber pergalan vedike ku fêr bibin û baştir bibin.