Brahîmê Alûcî براھیمێ ئالووجی

Ziman (language) ne tenê amrazek ragihandinê ye, lê belê ew beşek bingehîn a nasnameyê ye û rola wê di jiyana mirov û civakê de gelekî giring e. Di vê nivîsê de, em ê bi kurtasî li ser derûnzimannasî û bandora wê ya li ser mirov û civakê rawestin. Zimanê Dayikê û Geşedan û Pêşveçûna Zarokan Zimanê dayikê (mother-tongue) ji bo geşedana derûnî ya zarokan xwedî girîngiyeke mezin e. Lêkolîn nîşan didin ku zarokên ku di zimanê xwe yê dayikê de perwerde dibînin, di warê hişmendî û hestiyarî de pêşveçûneke baştir nîşan didin. Ev yek bi taybetî di salên destpêkê yên dibistanê de xwe dide der. Dema ku zarok bi zimanê xwe yê dayikê perwerde dibînin: Hêsantir têdigihîjin û fêr dibin Bi hêsanî ramanên xwe derdibirin Bêtir bi xwe bawer dibin Di warê civakî de çalaktir in Lê divê were zanîn ku fêrbûna zimanên din jî ji bo pêşketina zarokan gelekî girîng e û dikare bibe sedema firehbûna dîtina wan a li cîhanê. Derûnzimannasî û Karkirina Mêjî Derûnzimannasî (psycholinguistics) lêkolîna têkiliya di nav...

Derûn(nas)iya Firînê û Derûn(nas)iya Çiyê/Çiyayan du beşên girîng ên derûnnasiyê ne ku bandora şert û mercên taybet a li ser mirov lêkolîn dikin.  Derûnnasiya Firînê (Aviation Psychology): Ev beş li ser bandora firînê li ser derûniya mirov û performansa wan dixebite. Ew bi taybetî li ser van mijaran disekine: Derûnnasiya firînê beşeke giring a derûnnasiyê ye ku li ser bandora faktorên derûnî û tevgerî (reftarî) yên di warê firînê de hûr û kûr dibe. Ev qad bi taybetî giringiyê dide lêkolîna çawaniya bandora mercên taybet ên firînê li ser performans û ewlehiya mirovî. Hineke xalên wê:  1. Stres û westa pîlotên balafiran 2. Biryardayînên di rewşên krîtîk de 3. Perwerdehiya pîlotên nû 4. Têkiliyên di nav ekîbê balafirê de 5. Bandora guherînên atmosferî li ser derûniya mirovan 6. Tesîra firînên dirêj li ser xew û rîtma bedenê û hwd Derûnnasiya firînê ne tenê ji bo pîlotên sivîl, lê her wiha ji bo pîlotên leşkerî û astronotan jî giring e. Ev lêkolîn dibin alîkar ku rê li ber qezayên...

Derûniya bêdewletbûnê (psychology of statelessness)  Derûniya bêwelatbûnê / bêdewletbûnê (psychology of statelessness) rewşeke pir taybet û kompleks e ku bandoreke kûr li ser kesayetî û jiyana mirovan dike. Weke: 1. Krîza nasnameya (Identity crisis): Kesên bêwelat gelek caran bi krîzeke nasnameya kûr re rû bi rû dimînin. Ew nikarin xwe bi welatekî yan dewletekê ve girêbidin û ev yek dibe sedema pirsên wek "Ez kî me?" û "Ez ji kû me?". Ev krîza nasnameya dikare bibe sedema hesteke kûr a windabûnê (profound sense of loss) û tevliheviyê (confusion). 2. Hesta bêparastinê (Feeling of vulnerability): Kesên bêwelat gelek caran xwe bêparastin û bêewle hîs dikin. Nebûna welatekî ku wan biparêze û mafên wan bide, dibe sedema hesteke kûr a bêparastinê. Ev dikare bibe sedema stres û anksiyeteya domdar (chronic stress and anxiety). 3. Astengiyên praktîk (Practical obstacles): Bêwelatbûn gelek astengiyên praktîk derdixe holê. Bo nimûne, zehmetiya bidestxistina belgeyan (difficult...

Derûnnasiya daristanê an jî  derûnnasiya serşûştina daristanê beşek ji lêkolîna giyanî û derûniye ku bandora daristanan û hawirdorên siruştî li ser saxlemî û tendirustî û başiya derûnî û giyanî ya mirovan lêkolîn dike. Ev qad bi taybetî li Japonya û welatên din ên Asyayê pêş ketiye. Derûnnasiya serşûştina daristanê di warê derûnnasiyê de têgeheke nû ye ku ji Japonya belavbûye. Ev têgeh behsa bandora erênî ya daristanan li ser saxlemî û tendirustiya derûnî û giyanî û laşî dike. Hin xalên girîng ên vê mijarê ev in: 1. Kêmkirina stresê (stress reduction) 2. Başkirina rewşa derûnî (mood improvement) 3. Zêdekirina hêza bîr û baldariyê (increased memory and attention) 4. Xurtkirina pergala berxwedanê ya laş (Strengthening the immune system) 5. Başkirina xewa şevê (improved sleep) Gelek lêkolîn (research) desrnîşan didin ku dema mirov di nav daristanan de derbas dibe, ev yek dikare alîkariya tendirustiya derûnî bike. Ev yek bi taybetî ji bo kesên ku li bajarên mezin (big cities) de dijîn ...

Hişê hêşîn û derûniya deryayê du têgeh in ku têkildarî hev in lê ne heman tişt in. 1. Hişê Hêşîn (Blue Mind): "Hişê hêşîn" têgehek e ku ji aliyê Wallace J. Nichols ve hatiye pêşxistin. Ev têgeh wiha tê pênasekirin: - Ew rewşa derûnî ya erênî ye ku mirov dema li nêzî avê, di nav avê, li ser avê an jî di bin avê de ye, lêkolîn dike. - Li gorî vê teoriyê, têkiliya bi avê re (nemaze derya, çem, gol) dikare bibe sedema:   * Kêmbûna stresê   * Zêdebûna aramiyê   * Baştirkirina hişmendiyê (mindfulness)   * Zêdebûna hesta bextewariyê   * Pêşketina afirîneriyê - Ev teorî dibêje ku mirov bi genetîkî ve girêdayî avê ne û têkiliya bi avê re dikare bandoreke erênî li ser tendirustiya fizîkî û derûnî bike. 2. Derûniya Deryayê (Marine Psychology): Derûniya deryayê şaxeke berfirehtir a zanista derûnnasiyê ye ku li ser têkiliya di navbera mirov û hawirdora deryayî de lêkolînan dike.  Ev qad: - Bandora deryayê li ser derûniya mirovan lêkolîn dike - Hem aliyên erênî û hem jî ...

Teoriya Nest û Nihiçkan a Freudî rêbazeke giring e ji bo têgihiştina tevger û reftarên mirovî û ajalî. Freud di vê teoriyê de pêşniyaz dike ku tevger û reftarên me ji sedî çil heta çil û pênc ji aliyê nestên bingehîn (fundamental instincts) û nihiçkên binyad (basic drives) ve tên rêveber kirin (governed). Ev nest û nihiçkan han, weke pêkhateyên xwerû yên jiyanê, tên îzah kirin (explained ).   Nest (Instinct)   Nest hêzeke biyolojîk a xwezayî ye ku ji bo cûreyekî taybetî hatiye çêkirin. Ev hêz organîzmayê neçar dike ku tiştekî bike, bi taybetî jî ku karekî taybet bike an jî bi awayekî taybet bersiva hinek tiştan bide. Herwiha bi berfirehî dikarin li derûnnasiya hormonîk (hormic psychology) binêrin. Di teoriya derûnkolînerî ya klasîk de (in classical psychoanalytic theory), nest nihiçkên biyolojîk ên bingehîn in (a basic biological drive) (weke birçîbûn, tîbûn, zayendî, êrişbarî) ku divê bên bicîhanîn da ku hevsengiya fîzîkî û derûnî were parastin. Sigmund Freud, nestê...

       Di warê derûnnasiyê (psychology) de, lêkolîn û têgihîştina şiyanên mirovî yek ji mijarên herî girîng e. Mirov bi xwezaya xwe xwedî gelek hêz û şiyanên cuda ne, lê carinan ev şiyan/tiwan bi hin astengên (barriers) fizîkî an jî derûnî re rû bi rû dimînin. Ev astengî dikarin ji çavkaniyên curbecur werin, wek mînak ji serpêhatî û ezmûnên zaroktiyê, bandora civakê, an jî ji sedemên biyolojîk.   Yek ji van astengên sereke rageşî û anksiyete (anxiety) ye ku dikare bibe sedema gelek pirsgirêk û nexweşiyên derûnî. Anksiyete, weke hesteke neçarî û nerihetiyê ku bi gelek nîşaneyên fizîkî re tê, dikare jiyana rojane ya mirovan bi awayekî neyînî veguherîne. Ev dikare bibe sedem ku mirov dev ji armancên (aims) xwe berdin, têkiliyên xwe yên civakî qels bikin, û heta di şêl û şola xwe de jî bi ser nekevin.   Dema ku mirov bi rageşî û anksiyetê re mijûl dibe, dibe ku ew dest bi reftarên (behaviors) cuda bike ji bo ku ji vê rewşa bêçaretiyê bireve. Bo nimûne, ...

 Fobofobî, ku wekî "tirsa ji tirsê" tê zanîn, cureyeke balkêş ê nexweşiya anksiyetê (anxiety disorder) ye ku di warê derûnnasiyê (psychology) de bala pisporên tendirustiya derûnî (mental health professionals) dikişîne. Ev rewş bi tirseke kûr û domdar a ji tirsiyanê tê pênase kirin. Kesên ku bi vê nexweşiyê re dijîn, ne tenê ji tirsê bi xwe, lê herwiha ji encam û bandorên tirsê jî ditirsin. Ev çerxeke neyînî (negative cycle) ya tirsê diafirîne ku dikare bandoreke mezin li ser jiyana kesên ku pê ketî bike.   Nîşan û Diyardeyên Fobofobiyê (Symptoms of Phobophobia):   1. Tirs û Rageşiya Domdar (Persistent Fear and Anxiety): Kesên bi fobofobî her dem di nav tirsê de ne ku dê bikaribin bitirsin. Ev tirs dikare wisa xurt be ku ew ji tirsîna xwe bitirsin, ku dibe sedema çerxeke bêdawî ya rageşiyê / anksiyeteyê.   2. Bertekên Fîzîkî (Physical Reactions): Dema ku fikra tirsê derdikeve holê, laşê kesên bi fobofobî bi gelek awayan bersivê dide:    - Lêdan...