Brahîmê Alûcî براھیمێ ئالووجی

  Trawma (trauma) rûdaneke dijwar e ku bandoreke kûr û zûr li ser derûnî û laşê mirov dike. Ev dikare ji gelek çavkaniyan çêbibe, wek mînak şer, tundî, qeza, felaketên xwezayî, an jî îstismar. Piştî trawmayê, bi gelek kesan re dikare pirsgirêkên derûnî peyda bibin ku bi awayekî dijwar bandorê li jiyana wan bike. Çavkaniyên trawmayê (sources of trauma) dikarin pir cûrbecûr bin: 1. Tundî (violence): Mîna êrîşên fîzîkî, tecawiz, an tundiya malê. 2. Qeza (accidents): Wek qezayên trafîkê yan jî qezayên kar ên giran. 3. Felaketên xwezayî (natural disasters): Mîna erdhej, lehî, yan agirketinên daristanan. 4. Şer (war): Serpêhatiyên şer û pevçûnên çekdarî. 5. Windakirina nişkav a hezkiriyekî (sudden loss of a loved one): Mirina nişkav a endamekî malbatê yan dostekî nêzîk. 6. Nexweşiyên giran (serious illnesses): Teşxîsa nexweşiyeke xeternak an serpêhatiyên bijîşkî yên trawmatîk. 7. Îstismara zarokan (child abuse): Îstismara fîzîkî, derûnî an cinsî ya di zaroktiyê de. 8. ...

     Civak (society) û çand (culture) du hêmanên girîng in ku bandorê li ser jiyana mirovan dikin. Di nav civakê de, mirov bi hev re têkiliyên civakî (social interactions) ava dikin û bi vî awayî bandora civakî (social impact) li ser hev çêdikin. Ev têkilî û bandor di nav çarçoveya nirxên civakî (social values) û normên çandî (cultural norms) de pêk tên.        Derûnnasiya civakî (social psychology) lêkolînê li ser van têkiliyan û bandoran dike. Ev şaxa zanistî hewl dide ku fêm bike ka çawa mirov di nav koman (groups) de tevdigerin û çawa bandorê li ser hev dikin. Helwestên (attitudes) mirovan yek ji mijarên sereke yên vê qadê ne. Helwest dikarin erênî (positive) an jî neyînî (negative) bin û dikarin bi demê re biguherîn. Veguherîna helwestê (attitude change) dikare bi rêya danûstandina civakî (social exchange) û fêrbûna civakî (social learning) pêk were.             Di warê fêrbûna civakî de, bîrdoziya qayîmk...

Derhişî, di warê derûnnasiyê de têgeheke girîng e ku behsa beşa hiş û mêjiyê mirov dike ya ku em bi awayekî hişyar (hişmend) pê nehesiyane an jî nikarin bi temamî kontrol bikin. Ev têgeh bi taybetî ji aliyê Sigmund Freud ve hatiye pêşxistin û paşê jî ji aliyê derûnnasên din ve hatiye pêşvebirin. Li gorî vê têgehê: 1. Derhişî beşek mezin a hiş û mejiyê me ye ku em bi gelemperî jê ne agahdar in. 2. Ew dikare bandorê li ser hest, fikir û tevgerên me yên rojane bike. 3. Tê de bîranîn, hest, meyl û fikrên ku em naxwazin yan nikarin bi hişyarî li ser bifikirin, tên veşartin. 4. Gelek caran bi rêya xewn, şaşiyên devkî (Freudian slip), û sembolên din xwe dide der. 5. Li gorî teoriya Freud, derhişî dikare bibe sedema gelek pirsgirêkên derûnî û tevgerî. Ev têgeh di warê derûnnasiyê de pir girîng e û bandorek mezin li ser fêmkirina me ya derbarê hiş û tevgerên mirov de heye.  Dîroka Têgeha Derhişiyê (unbewusste)  di Felsefe û Derûnnasiyê de:  Pêşketin û Bandor  ...

 دەروونناسی یان سایکۆلۆژی (Psychology) بوارێکی زانستی و پراکتیکییە کە تیشکی خستۆتە سەر لێکۆڵینەوەی زانستیانەی مێشک و ڕەوتاری مرۆڤ. ئەم زانستە هەوڵی تێگەیشتن لە تاک و کۆمەڵەکان دەدات لە ڕێگەی دانانی بنەمای گشتی و هەروەها لێکۆڵینەوەی تایبەتی لەسەر تاکەکان. دەروونناسی هەوڵ دەدات وەڵامی پرسیارە سەرەکییەکان سەبارەت بە بیرکردنەوە، هەست، و ڕەفتاری مرۆڤ بداتەوە. ١. مێژووی دەروونناسی: دەروونناسی وەک زانستێکی سەربەخۆ لە کۆتایی سەدەی نۆزدەیەم سەری هەڵدا، بەڵام ڕیشەکانی بۆ سەردەمی یۆنانی کۆن دەگەڕێتەوە. فەیلەسووفانی وەک سوقرات، ئەفلاتوون و ئەرستۆ لە سەر چۆنیەتی کارکردنی مێشکی مرۆڤ بیریان دەکردەوە. لە سەدەی نۆزدەیەمدا، ویلهێلم ڤونت یەکەم تاقیگەی دەروونناسی دامەزراند و بووە هۆی ئەوەی کە دەروونناسی وەک زانستێکی سەربەخۆ پەرە بسێنێت. لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا، چەندین قوتابخانەی جیاواز لە دەروونناسیدا سەریان هەڵدا: - شیکاری دەروونی (Psychoanalysis): لەلایەن سیگموند فرۆیدەوە دامەزرا و جەختی لەسەر ناخودئاگایی و کاریگەری ئەزموونە سەرەتاییەکانی ژیان دەکردەوە. - ڕەفتارگەرایی (Behaviorism): لەلایەن جۆن وا...

 PÊŞVEÇÛNA KARÛBARÊ MIROVÎ Derûnnasiya pîşesazî û rêkxistinî yek ji qadên herî balkêş û bi lez pêşveçûyî ya derûnnasiyê ye. Ev beş, ku di îngilîzî de wek "industrial and organizational psychology" tê zanîn, li ser têkiliya navbera mirov û kar disekine. Armanca wê ew e ku hem rewşa kesên ku dixebitin baştir bike, hem jî rêkxistinên ku ew tê de dixebitin bêhtir bikarhêner û serkeftî bike. Bingehên Derûnnasiya Pîşesazî û Rêkxistinî Ev qad di destpêkê de wek du beşên cuda pêş ket: 1. Derûnnasiya pîşesazî (industrial psychology): Ev beş bêhtir li ser pirsên pratîk ên karûbarê disekine, wek hilbijartina karmendan, perwerdehiya wan û nirxandina performansê. 2. Derûnnasiya rêkxistinî (organizational psychology): Ev beş li ser mijarên berfirehtir ên rêkxistinî disekine, wek çanda karûbarê, serkêşî û motîvasyona karmendan. Îro, ev her du beş bi hev re têne bikaranîn û bi gelemperî wek "derûnnasiya pîşesazî û rêkxistinî" tên binavkirin. Mijarên Sereke Derûnnasiya pîşesazî û rê...

Di qada derûnnasiyê de, nemaze di teoriya derûnkolînerî/psîkanalîzê ya Sigmund Freud de, gelek têgeh hene ku ji bo fêmkirina hiş û tevgera mirov girîng in. Ev têgeh bi giştî bi sê beşên sereke yên hiş ve girêdayî ne: ezî (ego), nizmezî (id) û bilindezî (superego). Nizmezî (id) beşa herî kevnar û hov a hiş e. Ew cihê nestek (instinct) û xwestekên me yên bingehîn e. Nizmezî li gorî "prensîba kêfê" dixebite û dixwaze ku hemû xwestek û hewcedariyên wê di cih de werin têrkirin (satisfaction). Lê belê, civak û rastiya jiyanê destûrê nade ku em her tiştê ku em dixwazin bikin.   Li hember vê yekê, ezî (ego) heye ku li gorî "prensîba rastiyê" tevdigere. Ezî hewl dide ku di navbera xwestekên nizmezî û sînorên rastiya derve de hevsengiyekê çêbike. Ew beşa hişmend a kesayetiya me ye ku biryaran dide û bi cîhanê re têkilî datîne.   Bilindezî (superego) jî beşa exlaqî ya hiş e. Ew nirx û qedexeyên (censor) civakî temsîl dike û li ser ezî zextê çêdike da ku ew li gorî van nirxan t...

Di vê rêwîtiya zanistî de, gelek pêşewayên gewre derketine holê ku bi rewşendilî, kêmmînakî û bîr û hişmendiya xwe, rê li ber nifşên nû vekirine. Ev kes, bi xweserîtî û hişkxuristiya xwe, bûne gotinzan û zimanparawên qada derûnnasiyê. Wan bi merîfeta xwe ya derûnî û bi rewşeniya derûnî xwe xemilandine û bûne zanyarên balacîgeh di warê xwe de.   Zerdeşt, wek pêşewayekî gewre yê dîrokê ye, girîngiyeke mezin dida paqijiya derûnî û laşî. Wî dizanibû ku mirov tenê bi riya feraset û xulqê qenc dikare bigihîje asta herî bilind a derûnî. Ev hizra wî, îro jî di warê derûnnasiyê de wek bingeheke girîng tê dîtin. Lê mixabin, di civaka modern de, gelek kes ji vê rêbazê dûr ketine û bûne dîl û hêsîrên nefsa xwe.   Lê mixabin, di vê rêyê de, mirov carinan rastî lêp û durûtiyê jî tê. Hin kes, bi awayekî kînedozî û rikdozî, hewl didin ku bêbexiyan biavêjin ser yên din û bi gotingerînên bedxwaz wan biêşînin. Ev yek dibe sedema tevliheviya derûnî û guşara derûnî li ser gelek kesan. ...