DERÛNNASIYA PÎŞESAZÎ Û RÊKXISTINÎ:

 PÊŞVEÇÛNA KARÛBARÊ MIROVÎ

Derûnnasiya pîşesazî û rêkxistinî yek ji qadên herî balkêş û bi lez pêşveçûyî ya derûnnasiyê ye. Ev beş, ku di îngilîzî de wek "industrial and organizational psychology" tê zanîn, li ser têkiliya navbera mirov û kar disekine. Armanca wê ew e ku hem rewşa kesên ku dixebitin baştir bike, hem jî rêkxistinên ku ew tê de dixebitin bêhtir bikarhêner û serkeftî bike.

Bingehên Derûnnasiya Pîşesazî û Rêkxistinî

Ev qad di destpêkê de wek du beşên cuda pêş ket:

1. Derûnnasiya pîşesazî (industrial psychology): Ev beş bêhtir li ser pirsên pratîk ên karûbarê disekine, wek hilbijartina karmendan, perwerdehiya wan û nirxandina performansê.

2. Derûnnasiya rêkxistinî (organizational psychology): Ev beş li ser mijarên berfirehtir ên rêkxistinî disekine, wek çanda karûbarê, serkêşî û motîvasyona karmendan.

Îro, ev her du beş bi hev re têne bikaranîn û bi gelemperî wek "derûnnasiya pîşesazî û rêkxistinî" tên binavkirin.

Mijarên Sereke

Derûnnasiya pîşesazî û rêkxistinî li ser gelek mijaran dixebite, lê hin ji wan ên sereke ev in:

1. Hilbijartina Karmendan: Yek ji erkên herî girîng ên vê qadê ye. Derûnnas hewl didin ku ji nav kesên ku serî li kar dane, yên herî guncan hilbijêrin. Ev pêvajo dikare test, hevpeyvîn û nirxandinên din ên pispor derbas bike.

2. Perwerdehî û Pêşveçûna Karmendan: Piştî ku karmend hatin hilbijartin, girîng e ku ew bên perwerdekirin û pêş ve biçin. Derûnnas bernameyan amade dikin ku dikarin şiyanên karmendan pêş bixin û wan ji bo peywirên nû amade bikin.

3. Nirxandina Performansê: Derûnnas sîstemên nirxandinê yên adil û bikêr pêş dixin da ku bizanin karmend çiqas baş dixebitin û li ku derê dikarin pêşve biçin.

4. Motîvasyon û Dilxweşiya Karmendan: Lêkolîn li ser çawa karmend dikarin bêhtir kêfxweş û motîve bibin tê kirin. Ev dikare pêşniyarên li ser pergalên xelatan, şert û mercên kar û hêmanên din ên ku dilxweşiya karmendan zêde dikin, derbigire.

5. Serkêşî û Rêveberî: Derûnnas li ser awayên baştirîn ên rêveberiyê lêkolînê dikin û ji rêveberan re şêwirmendiyê dikin da ku ew bikaribin tîmên xwe bi awayekî çêtir birêve bibin.

6. Çanda Rêkxistinê: Lêkolîn li ser çawa çanda rêkxistinê bandorê li ser performans û dilxweşiya karmendan dike tê kirin û pêşniyar tên pêşkêşkirin ka çawa çandeke erênî ya kar dikare bê afirandin.

7. Tenduristî û Ewlehiya Kar: Ev beş herwiha li ser çawa dikare cihê kar bêhtir ewle û ji bo tenduristiya karmendan baştir be, disekine.

Girîngiya Derûnnasiya Pîşesazî û Rêkxistinî

Ev qad ji bo gelek aliyan girîng e:

1. Ji bo Karmendan: Dikare bibe alîkar ku ew karên ku ji wan re guncantir in bibînin, di karê xwe de pêş bikevin û di karê xwe de bêhtir kêfxweş bin.

2. Ji bo Rêkxistinan: Dikare bibe alîkar ku ew karmendên çêtir hilbijêrin, karmendan baştir birêve bibin û encamên çêtir bi dest bixin.

3. Ji bo Civakê: Bi baştirkirina şert û mercên kar û zêdekirina berhemdariyê, ev qad dikare bandoreke erênî li ser aborî û refahê bike.

Encam

Derûnnasiya pîşesazî û rêkxistinî qadeke girîng û balkêş e ku li ser têkiliya navbera mirov û kar disekine. Bi lêkolîn û sepandina xwe, ev qad hewl dide ku hem rewşa karmendan baştir bike, hem jî rêkxistinan bêhtir bikarhêner û serkeftî bike. Di cîhana karûbarê ya îro de ku bi lez diguhre, rola vê qadê her ku diçe girîngtir dibe.

DERÛNNASÎ ÇI YE?

Derûnnasî (Psychology) zanista lêkolîna hiş, reftarên mirov û pêvajoyên derûnî ye. Ev qad têgihiştina me ya kesayetî (personality), hest (emotion), û venasîn (cognition) kûrtir dike. 

Derûnnas (psychologist) li ser gelek mijarên cûrbicûr dixebitin, wek pêşveçûna zarokan (child development), nexweşiyên derûnî (mental illnesses), û bandorên civakî (social influences) li ser reftarên mirov. Wan rêbazên wek çavdêrî (observation) û dahûrîna reftaran (behavior analysis) bi kar tînin da ku têgihiştina xwe ya mirov kûrtir bikin.

Yek ji armancên sereke yên derûnnasiyê alîkarîkirina mirovan e ku bibin xwedî tendirustiya derûnî ya baş. Vê yekê dibe ku bi rêya çareseriya derûnî / derûndermanî (psychotherapy) pêk were, ku tê de çareserkarê derûnî / derûndermannasek (psychotherapist) bi mirovekî re dixebite da ku pirsgirêkên wî yên derûnî çareser bike. Gelek cureyên derûndermaniyê hene, wek mînak terapiya reftarî-venasînî (cognitive-behavioral therapy) ku li ser guherandina ramanan û reftarên neyînî disekine.

Di warê tendirustiya derûnî de, dibe ku mirov rastî nexweşiyên wek depresyon (depression), anksiyete (anxiety) an nexweşiyên din ên derûnî werin. Van rewşan dibe ku bandoreke neyînî li ser jiyana rojane ya mirovan bike û pêdivî bi dermankirinê (treatment) hebe. Carinan bikaranîna dermanan (medication) jî di bin çavdêriya derûnbijîşkekî (psychiatrist) de pêwîst dibe.

Di heman demê de, derûnnasî girîngiyê dide pêşveçûna erênî ya mirov jî. Têgehên wek xwerêzdarî (self-esteem), hêza takekesî (personal power), û geşedana takekesî (personal development) dikarin bibin qadên girîng ên xebatê. Armanca van xebatan ew e ku mirov xwe baştir nas bikin û bibin xwedî jiyaneke bextewartir û bi watedar.

Derûnnasiya civakî (social psychology) beşeke girîng a vê qadê ye ku li ser bandora civakê li ser hizir û reftarên takekesan disekine. Ev beş mijarên wek pêşdarazî (prejudice), helwest (attitude), û bandora civakî (social influence) lêkolîn dike.

Di encamê de, derûnnasî qadeke berfireh e ku hewl dide têgihiştina me ya mirov kûrtir bike û alîkariya wan bike ku jiyaneke baştir bijîn. Ev yek bi rêya lêkolînên zanistî, dermankirina nexweşiyên derûnî û pêşxistina xweserî (autonomy) û geşedana takekesî pêk tê.