Skip to main content

Bandora Serpêhatiyên Zarokatiyê (Childhood Experiences) li ser Pergala Noronî (Nervous System) û Hilbijartina Helwestê (Attitude Selection)


Ev nivîsa kurt dê li ser bandora serpêhatiyên zarokatiyê li ser geşedana pergala noronî û hilbijartina helwestê bisekine û dahûrîn dike. Di vê çarçoveyê de, têkiliya di navbera piştgiriya civakî û mekanîzmayên kontrola reftaran bê vekolîn, bi taybetî ji perspektîfa zanistên derûnî û zindewerî ve.

Di warê zanistên derûnî û pergala norozindewerî de, têkiliya di navbera serpêhatiyên zarokatiyê û geşedana pergala noronî de bûye mijarek sereke ya lêkolînên akademîk. Ev têkilî, bi taybetî di salên dawî de, bala lêkoeran zêdetir dikişîne ser xwe.

Armanca vê nivîsê ew e ku:

  • Têkiliya di navbera serpêhatiyên zarokatiyê û geşedana pergala noronî dahûrîn bike
  • Bandora van tecrûbeyan li ser hilbijartina helwestê û tevgerê destnîşan bike
  • Mekanîzmayên zindewerî ên vê têkiliyê ronî bike
  • Pêşniyarên pratîk ji bo mudaxeleyên terapiyê pêşkêş bike

Çarçoveya Bîrdozî

Bîrdoziya Pergala Noronî ya Civakî

Bîrdoziya Polîvagal (Polyvagal Theory) a Stephen Porges bingehek giring a vê nivîsê pêk tîne. Li gorî vê teoriyê:

  • Norona vagûs (vagus nerve) roleke sereke di rêvebirina hestan de dilîze
  • Ewlehiya civakî bandoreke erênî li ser bertekên laş dike
  • Çalakiya parasîmpatîk bi têkiliyên civakî ve girêdayî ye

Bîrdoziya Girêdanê

Xebatên John Bowlby û Mary Ainsworth destnîşan dikin ku:

  • Têkiliyên destpêkê bandoreke mezin li ser geşedana noronî dikin
  • Girêdana ewle dibe sedema geşedana pergaleke noronî ya rêkûpêk
  • Girêdana neewle dikare bibe sedema astengî û barên derûnî

Bîrdoziya Trawmayê

Mekanîzmayên berevaniya norozindewerî (neurobiological defense mechanisms)

Xebatên Bessel van der Kolk û lêkolerên din destnîşan dikin ku:

  • Trawmaya zarokatiyê bandoreke demdirêj li ser geşedana mêjî dike
  • Mekanîzmayên berevaniya norozindewerî bi serpêhatiyên trawmatîk ve têkildar in
  • Stresa domdar dikare bibe sedema guherînên mayînde di pergala noronî de

Di vê nivîsê de ev rêbaz hatine bikaranîn:

  • Dahûrîna literatûra akademîk
  • Lêkolînên demdirêj
  • Nimûneyên klînîkî
  • Lêkolînên ezmûnî yên pergala rehên noronî

Çavkaniyên Sereke

  • Xebatên akademîk ên navneteweyî
  • Lêkolînên klînîkî
  • Meta-dahûrînên di warê bandora trawmayê de
  • Dadeyên epîdemiyolojîk

Bandora Serpêhatiyên Zarokatiyê

Li ser Pergala Noronî

  • Guherînên di çalakiya amîgdala de
  • Bandor li ser rêvebirina cortisol
  • Geşedana mekanîzmayên parastinê yên derûnî

 Li ser Hilbijartina Helwestê

  • Geşedana stratejiyên adaptatîf
  • Bandora li ser biryardayînê
  • Bandora li ser têkiliyên civakî

Mekanîzmayên Zindewerî

  • Guherînên di strukturên mêjî de
  • Bandor li ser prosesên kîmyewî yên rehên noronî
  • Bandora li ser pergala endokrîn

Encamên Pratîk

Ji bo Perwerdehiyê (For Education)

  • Stratejiyên mudaxeleyê
  • Geşedana hawirdora ewle
  • Teknîkên piştgiriya derûncivakî

Ji bo Terapiyê

  • Modelên terapiya trawmayê
  • Teknîkên stabilîzasyonê
  • Mudaxeleyên perwerdehiya derûnî

Encamên Sereke

  • Serpêhatiyên zarokatiyê bandoreke mayînde li ser pergala noronî dikin
  • Ev bandor bi rêya mekanîzmayên zindewerî û derûnî pêk tê
  • Piştgiriya civakî roleke giring di geşedana pergala noronî de dilîze

Pêşniyar ji bo Lêkolînên Pêşerojê

  • Pêwîstiya lêkolînên demdirêj ên berfirehtir
  • Giringiya lêkolîna faktorên çandî
  • Geşedana modelên mudaxeleyê yên nû

Encam

Bandora Strukturî

Serpêhatiyên zarokatiyê bi awayekî bingehîn bandorê li ser geşedana pergala noronî dikin. Ev bandor di çend astan de tê dîtin:

  • Guherînên Anatomîk
    • Geşedana beşên mêjî yên cuda
    • Têkiliyên di navbera noronan de
    • Guherînên di qalindiya cortexê de
  • Guherînên Fonksiyonel
    • Rêjeya metabolîzmê
    • Çalakiya elektrîkî ya mêjî
    • Pergala bersivdayîna stresê

 Bandora Biyokîmyewî

Serpêhatiyên zarokatiyê bandoreke giring li ser prosesên biyokîmyewî dikin:

  • Guherînên Hormonî  
    • Rêjeya kortîzol
    • Çalakiya oksitosîn
    • Prosesên noradrenaline
  • Veguhêzerên Rehên Noronî
    • Rêjeya serotonin
    • Sistema dopamine
    • Prosesên GABA û glutamate

Geşedana Kesayetiyê

  • Stratejiyên Adaptatîf
    • Mekanîzmayên berevaniyê
    • Stratejiyên serederkirinê
    • Rêbazên çareserkirina pirsgirêkan
  • Şêwazên Têkiliyê
    • Modelên girêdanê
    • Kapasîteya hevdiliyê
    • Şiyana danûstandina civakî

Bandora li ser Jiyana Mezin

  • Têkiliyên Profesyonel
    • Şiyana rêveberiyê
    • Hevkariya tîmî
    • Rêvebirina nakokiyan
  • Têkiliyên Taybet
    • Kapasîteya dostikî
    • Şiyana afirandina têkiliyên demdirêj
    • Rêvebirina sînoran

Ji bo Perwerdehiyê

    • Geşedana bernameya noronî-civakî
    • Stratejiyên piştgiriya zarokan
    • Perwerdehiya mamosteyan
  • Hawirdora Dibistanê
    • Avakrina hawirdora ewle
    • Piştgiriya derûnî
    • Têkiliyên dibistan-malbat

 Ji bo Terapiyê

  • Mudaxeleyên Klînîkî
    • Terapiya trawmayê
    • Rêbazên stabilîzasyonê
    • Terapiya malbatî
  • Stratejiyên Rehabilîtasyonê
    • Teknîkên laş
    • Mudaxeleyên venasînî-reftarî
    • Terapiya nav-nifşî

Pêşniyar ji bo Pêşerojê

  • Xetên Lêkolînê
    • Lêkolînên demdirêj
    • Lêkolînên genetîk-hawirdor
    • Lêkolînên çandî-berawirdî
  • Metodolojiyên Nû  
    • Teknîkên noro-dîmen
    • Dahûrînên molekuler
    • Modelên matematîkî

Ji bo Siyasetên Civakî

  • Pêşniyarên Siyasetê
    • Bernameya piştgiriya malbatan
    • Siyasetên parastina zarokan
    • Modelên mudaxeleya zû
  • Stratejiyên Civakî
    • Hişyarkirina civakê
    • Perwerdehiya dê û bavan
    • Xizmetên piştgiriyê

Gotinên Dawî

Ev lêkolîn destnîşan dike ku serpêhatiyên zarokatiyê ne tenê bandorê li ser geşedana takekesî dikin, lê herwiha bandoreke sistematîk li ser civakê dikin. Ji ber vê yekê, pêwîst e ku em bi perspektîfeke berfireh û piralî nêzîkî vê mijarê bibin. Ev nêzîkatî dê bibe alîkar ji bo geşedana modelên nû yên mudaxeleyê û stratejiyên parastinê yên bibandortir.

Encama vê nivîsê diyar dike ku pêwîstiya me bi nêzîkatiyeke hevgirtî heye ku tê de zanistên zindewerî, derûnî û civakî bi hev re dixebitin. Ev yekparebûn dê bibe bingehek ji bo geşedanên nû di warê fêmkirina bandora serpêhatiyên zarokatiyê de û geşedana mudaxeleyên bibandor.

 

Çavkanî

Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation. W. W. Norton & Company.

Van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.

Peyvên Sereke (Keywords)

Avakrina Hawirdora Ewle (Safe Environment Creation)

Barên Derûnî (Psychological Barriers)

Bernameya Perwerdehiyê (Educational Program)

Bernameya Piştgiriya Malbatan (Family Support Programs)

Bîrdoziya Girêdanê (Attachment Theory)

Bîrdoziya Polyvagal (Polyvagal Theory)

Bîrdoziya Trawmayê (Trauma Theory)

Dahûrînên Molekuler (Molecular Analyses)

Destpêk (Introduction)

Ewlehiya Civakî (Social Safety)

Geşedana Bernameya Noronî-Civakî (Social-Emotional Curriculum)

Geşedana Hawirdora Ewle (Safe Environment Development)

Geşedana Mêjî (Brain Development)

Geşedana Pergala Noronî (Nervous System Development)

Girêdana Ewle (Secure Attachment)

Girêdana Neewle (İnsecure Attachment)

Hawirdora Dibistanê (School Environment)

Hevkariya Tîmî (Team Collaboration)

Hişyarkirina Civakê (Social Awareness)

Kapasîteya Dostikiyê (İntimacy Capacity)

Kapasîteya Hevdiliyê (Empathy Capacity)

Kurte (Abstract)

Lêkolînên Çandî-Berawirdî (Cross-Cultural Studies)

Lêkolînên Demdirêj (Longitudinal Studies)

Lêkolînên Genetîk-Hawirdor (Genetic-Environmental Studies)

Mekanîzmayên Bervaniyê (Defense Mechanisms)

Mekanîzmayên Kontrola Reftaran (Behavioral Control Mechanisms)

Mekanîzmayên Zindewerî (Biological Mechanisms)

Mekanîzmayên Zindewerî (Biological Mechanisms)

Modelên Girêdanê (Attachment Patterns)

Modelên Matematîkî (Mathematical Models)

Modelên Mudaxeleya Zû (Early İntervention Models)

Mudaxeleyên Klînîkî (Clinical Interventions)

Mudaxeleyên Venasînî-Reftarî (Cognitive-Behavioral İnterventions)

Nêzîkatiyeke Hevgirtî (İntegrated Approach)

Pergala Noronî (Nervous System)

Pergala Norozindewerî (Neurobiological Sciences)

Perwerdehiya Dê Û Bavan (Parent Education)

Perwerdehiya Mamosteyan (Teacher Training)

Pêşniyarên Siyasetê (Policy Recommendations)

Piştgiriya Civakî (Social Support)

Piştgiriya Civakî (Social Support)

Piştgiriya Derûnî (Psychological Support)

Rêbazên Çareserkirina Pirsgirêkan (Problem-Solving Methods)

Rêbazên Stabilîzasyonê (Stabilization Methods)

Rêvebirina Hestan (Emotional Regulation)

Rêvebirina Nakokiyan (Conflict Management)

Rêvebirina Sînoran (Boundary Management)

Serpêhatiyên Zarokatiyê (Childhood Experiences)

Serpêhatiyên Zarokatiyê (Childhood Experiences)

Siyasetên Parastina Zarokan (Child Protection Policies)

Stratejiyên Piştgiriya Zarokan (Child Support Strategies)

Stratejiyên Rehabilîtasyonê (Rehabilitation Strategies)

Stratejiyên Serederkirinê (Coping Strategies)

Stresa Domdar (Chronic Stress)

Şêwazên Têkiliyê (Relationship Patterns)

Şiyana Afirandina Têkiliyên Demdirêj (Long-Term Relationship Building)

Şiyana Danûstandina Civakî (Social İnteraction Ability)

Şiyana Rêveberiyê (Leadership Ability)

Têkiliyên Civakî (Social Relationships)

Têkiliyên Dibistan-Malbat (School-Family Relations)

Têkiliyên Profesyonel (Professional Relationships):

Têkiliyên Taybet (Personal Relationships)

Teknîkên Laş (Somatic Techniques)

Teknîkên Noro-Dîmen (Neuroimaging Techniques)

Teknîkên Piştgiriya Derûncivakî (Psychosocial Support Techniques)

Terapiya Derûnî (Psychological Therapy)

Terapiya Malbatî (Family Therapy)

Terapiya Navnifşî (İntergenerational Therapy)

Terapiya Trawmayê (Trauma Therapy)

Trawma (Trauma)

Trawmaya Zarokatiyê (Childhood Trauma)

Xetên Lêkolînê (Research Lines)

Xizmetên Piştgiriyê (Support Services)

Zanistên Derûnî (Psychological Sciences)

Zanistên Zindewerî (Biological Sciences)

 

Termên Sereke

  1. Pergala Noronî (Nervous System): Pergala rehên laş a ku berpirs e ji bo veguhestina peyaman di nav bedena mirovan de. Rola wê di rêvebirina hest, tevger û biryardayînê de heye
  1. Serpêhatiyên Zarokatiyê (Childhood Experiences): Hemû tecrûbeyên ku zarok di dema zarokatiya xwe de dijîn. Bandora wan li ser geşedana fizîkî û derûnî heye
  1. Hilbijartina Helwestê (Attitude Selection): Awayê biryardayîna kesekî di warê tevger û helwestên xwe de. Bi serpêhatiyên zarokatiyê ve girêdayî ye
  1. Piştgiriya Civakî (Social Support): Alîkarî û piştgiriya ku kes ji derdora xwe distîne. Rola wê di geşedana tenduristiya derûnî de heye
  1. Bîrdoziya Polîvagal (Polyvagal Theory): Teoriya Stephen Porges a ku têkiliya di navbera pergala noronî û tevgerên civakî de şîrove dike. Rola norona vagûs di rêvebirina hestan de
  1. Trawma (Trauma): Serpêhatiyên neyînî yên ku bandoreke kûr li ser derûnî û fizîkî ya kesekî dikin. Dikare bandoreke demdirêj li ser geşedana mêjî bike
  1. Girêdana Ewle/Neewle (Secure/Insecure Attachment): Cûreyên têkiliyên di navbera zarok û kesên sereke yên jiyana wan de. Bandora wan li ser geşedana kesayetiyê heye
  1. Mekanîzmayên Berevaniyê (Defense Mechanisms): Rêbazên ku laş û mêjî ji bo parastina xwe bi kar tînin. Di rewşên stres û trawmayê de çalak dibin
  1. Pergala Endokrîn (Endocrine System): Pergala hormonan a laş. Rola wê di rêvebirina stres û hestan de heye
  1. Stratejiyên Adaptatîf (Adaptive Strategies): Rêbazên ku mirov ji bo serederkirina bi rewşên cuda re bi kar tînin. Ji serpêhatiyên zarokatiyê bandor digirin

 

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Welatparêzê hêja, Apo (Osman Sebrî)

  Apo : Tu çi dixwazî bipirsî ez ê ji te ra bersivekê bidim. A. : Em ji xwe ra bipeyvin. Apo : Em bipeyvin, serçava.   Bi tevahî şîreta min ji hemî Kurdan ra ev e ku em şerê hev nekin. Tu carî nayê bîra min û nakeve 'eqlê min ku miletek gî li ser fikrekê here . Gava here, me'na xwe keriyek pez e, ne tiştekî din e . Divê em her kes bi fikra xwe xizmetê welatê xwe bikin. Rêya xizmetê welat ev e ku em şerê hev nekin. Yek dikare mîna te nefikire, tu jî dikarî mîna wî nefikirî. Ne şert e ku bibê: "Na, illa bila mîna min bifikire, ya bila mîna ê din bifikire". Bila mîna xwe bifikire, lê ji bo welatê xwe û ji zarokên xwe ra dîsa ez vê wesiyetê dikim: "Wek xwe bifikirin, bes xizmetê welatê xwe bikin, bi 'eqlê xwe û bi fikra xwe". Gava ez bînim merivekî mecbûr bikim ku were mîna me bifikire, ew fikra ne tiştekî rast e. Lê, mîna xwe bifikirin. Em dikarin bêjin: "Ji me ra baş be, xirabiya me meke, bira em birayê hev bin". Eva mumkun e. Lê, a keti...
Post a Comment
Read more

DERÛNNASÎ (PSYCHOLOGY)

  Derûnnasî lêkolîna zanistî ya hiş (mind) û reftarê (behavior) ye. Mijarên wê tevger, reftar û diyardeyên hişmendî (conscious phenomena) û derhişî (unconscious phenomena) ên mirov û ajalan û pêvajoyên hiş (mental processes) ên weke ramandin (thoughts), hest (feelings), nihiçk (drive) û handanê (motives) vedihewîne. Derûnnasî dîsîplîneke akademîk a berfireh e ku sînorên wê sînorên zanistên xwezayî (natural sciences) û civakî (social sciences) derbas dike. Derûnnasên zindewerî (biological psychologists) hewl didin ku taybetmendiyên derketî yên mêjî fêm bikin û vê dîsîplînê bi zanista mêjî norozanistê (neuroscience) ve girê bidin. Weke zanyarên civakî (social scientists), armanca derûnnasan jî ew e ku tevger û reftarên takekesan (individuals) û koman fêm bikin. Pisporekî pîşeyî an jî lêkolerek ku di vê dîsîplînê de dixebite weke derûnnas (psychologist) tê binavkirin. Hin derûnnas dikarin weke zanyarên reftarî (behavioral scientists) an jî zanyarên venasînî (cognitive scientists) ...
Post a Comment
Read more

ŞÊX SEÎDÊ KAL Û DERÛNHÊZÎ

Destpêk Di dîroka neteweyên bindest de, serok û rêberên neteweyî xwedî roleke taybet û girîng in di avakirina hişmendiya neteweyî û geşkirina tevgerên rizgarîxwaz de. Di nav kurdan de jî serokên wekî Şêx Seîd, bi mêrxasî û dilsoziya xwe, bûne stêrkên geş ên dîroka kurd û Kurdistanê. Lêbelê, çîroka şêxê me tenê ne çîroka serkeftin û qehremaniyê ye, herwiha çîroka êş, xwefiroşî û nakokiyên navxweyî ye jî. Ev rewş, di derûniya civaka kurdî de birînên kûr û giran çêkirine ku heta îro jî bandora wan li ser civaka kurdî heye. Di vê nivîsê de, em ê hewl bidin ku ji hêla derûnî ve rewşa pîr û pêşengên kurd Şêx Seîdê kal li ser civakê binirxînin ku çawa wî di serdema xwe de li hember pergala serdest serî hildaye û di dawiyê de bûye semboleke berxwedanê di nav kurdan de. Herwiha em ê li ser wê yekê jî rawestin ku çawa civaka kurdî îro li hember vê mîrateya dîrokî û derûnî radiweste û çawa ev yek bandorê li ser siberoja kurdan dike. Di dîroka kurd û Kurdistanê de kesayetiyên hêja û girîng g...
Post a Comment
Read more