RÊBERÎ Û ŞÊWIRMENDIYA DERÛNÎ (Psychological Guidance and Counseling)

Destpêk

Rêberî û şêwirmendiya derûnî yek ji warên herî girîng ên zanistên mirovahiyê ye ku di navenda xizmetguzariyên mirovî de cih digire. Ev war bi awayekî berbirinkar geşe dibe û armanca wê pêşkêşkirina alîkariyê ye bo takî û civakê ji bo bidestxistina bexteweriyê û tendirustiya derûnî. Di vê nivîsê de, em ê têgeh, mêjû, armancên sereke, rêbaz û warên sepandinê yên rêberî û şêwirmendiya derûnî bi awayekî kurt û kurmancî pêşkêş bikin.

Rêberî û şêwirmendiya derûnî weke têgehanek hevbeş tê bikaranîn û pêşkêşkirin bo xizmetguzariya veguherina tevger û reftaran ber bi başbûnê ve. Her du têgeh bi hev re girêdayî ne û her yek têkûzkerê yê din e. Ji ber vê yekê pênase gelek hatine kirin li ser van têgehan û derbirînê ji bîrdozên cihê dikin, lê armanca hemûyan yek e û giranî li ser heman derbirîn û ramanê dikin.

Pênasa Şêwirmendiya Zanayî Alîkariyeka bihêz e li ser bingehên kesayetiya takî ku girêdayî ye bi pirs û girêkên kesî yên fêrbûnê û pîşeyî û hewl bo tê kirin ji bo çareseriya wan kêşeyan bi hevkariya kesên pispor di vî warî de û sûdwergirtinê ji dibistanê û civakê ji beşek têkeliya takî digel wan û dibe handanek bo danîna biryaran.

Pênasa Civata Amerîkî ya Zanistên Derûnî Şêwirmendî pêşkêşkirina xizmetguzariyan e ku tê pêşkêşkirin ji aliyê pisporên vî warî bo takî li gorî binema û pêkhateyên şêwirmendiyê, xwendin li ser reftarê mirov di qonaxên geşedana cihê de û pêşkêşkirina xizmetguzariyan bo takî bo girankirin li ser aliyê erênî yê kesayetiya bihêz bo bidestxistinê û cîbicîkirina serkeftinê û bidestxistina hêz û şiyan(skills)ên nû de alîkar bo pêkhatina pêdiviyên geşedanê digel jiyana tê de dijî.

Rêberî û şêwirmendiya derûnî pêvajoyek avaker (constructive process) a mirovî ye da ku di hebûna xwe de bigehe û kesayetiya xwe binase. Dîsan alîkar e da ku mirov şiyan û pisporiyên xwe bizane û bixwîne û xwe pêşbixe. Mirov bi xwe pirs û girêkên xwe çareser bike li gorî hez û şiyan û zanîna xwe.

Mêjûya Rêberî û Şêwirmendiya Derûnî

Rêberî û şêwirmendiya derûnî gelek kevn e, her ji serdemê hebûnê ta gihaştiye qonaxên îro de her hebûye. Bi kurtasî dê dabeşî ser çend qonaxan bikin

Qonaxa Terkîzkirina li ser Rêberiya Pîşeyî

Ev qonax li destpêkên sedsala bistî derket li ser destê zana Frank Parsons di sala 1908 de ku di kitêba xwe ya bi navê "Hilbijartina Pîşeyî" (Vocational Choice) de û tê de giraniya sê gavên hilbijartina pîşeyî dîtiye. Tê de behsa lêkolîna pîşeyî dike ku pêkhatî ye ji şiyan û berhemî û hezan û tê de diyar dike ku divê kesê guncayî bo cihê guncayî be.

Qonaxa Terkîzkirina li ser Rêberiya Perwerdehiyê

Çalakiyên vê qonaxê hatin kirin di warên perwerdehiyê de zêdeyî warê pîşeyî. Ev qonax derket di warê têgihiştinê de ku tiştek ji nirxekê derket di navbera dibistanê ji aliyê zanînî û pêdiviyên serkeftinê di jiyana praktîkî de û çareseriya wê bû ku girêdan bête kirin di navbera perwerdehiyê û fêrbûna jiyanê.

Qonaxa Zanista Derûnî ya Şêwirmendiyê

Ev qonax li destpêka sedsala bîstan de derket. Di vê qonaxê de diyarkirî ye ku rêberî kirin ne kriyarek wekîhev e di navbera hêz û şiyanên takî digel pêdiviyên pîşeyî. Li vir serdestiya şêwirmendiyê hin taybetmendiyên dûr hîn hene digel takî.

Têgihîştinên Sereke yên Rêberî û Şêwirmendiya Derûnî

Gelek têgihîştinên van têgehehan hene, lê bi kurtasî dê di van xalan de diyar bikin

1. Berfireh Bûn Rêberî û şêwirmendiya derûnî tenê pirs û girêkên kesayetî bi xwe ve nagire, belkî hemû warên jiyanê bi xwe ve digire.
2. Giştîbûn Rêberî û şêwirmendiya derûnî hin xizmetan tê pêşkêşkirin bo hemû kesan, çi yên asayî bin yan nexweş bin ango bo hemû kesan.
3. Herberî Bûn Rêberî û şêwirmendiya derûnî li hemû cîhan tê pêşkêşkirin û ne ya girêdayî ye bi navendek an dibistanê û cihên taybet.
4. Pisporbûna Pir-warî Rêberî û şêwirmendiya derûnî ne tenê pispor ê derûnî bi vî rolî radibe belkî pisporên civakî û zana û mamoste dikarin rêberî û şêwirmendiyê encam bidin.

Naverok û Armancên Rêberî û Şêwirmendiyê

Bernameyên Rêberî û Şêwirmendiya Derûnî

Yekem Xizmetguzariyên Xweparêziyê (Preventive Services) Ev ê digire ku mirov xwe parastine ji kêşe û nexweşî û têkçûn û nerehetiyên derûnî û civakî.

Duyem Xizmetguzariyên Geşedanê (Developmental Services) Ev qonax merem ji wê ye ku geşedana şiyan û zanînên kesê asayî û karbîriya wan zêdetir lê bê li ser her kêşe û karûbarê.

Sêyem Xizmetguzariyên Çareseriyê (Remedial Services) Ev qonax piştî qonaxê xweparêziyê tê û eger kêşe peyda bû li vir rêberî û şêwirmendî dê rolê çareseriyê bibîne.

Armancên Sereke

1. Bidestxistina Xwebûnê/Xweyî (Self-actualization) Bidestxistina xweyî ji armancên rêberî û şêwirmendiya derûnî ye û yek ji sereke yên pêdiviyên mirovî ye. Ev armanc alîkarî dike ku mirov bi tevahî şiyan û qabiliyetên xwe diyar bike û xwe bi awayekî têkûz pêşve bibe.
2. Bidestxistina Hevahengiyê (Adjustment) Di vê armancê de rêberî û şêwirmendiya derûnî veguherîna û rastkirin a reftarê mirovî ye di jîngeha derdûr de da ku mirov xwe biguncîne digel jîngeha ku tê de dijî. Ev armanca alîkariyê dike ku mirov bi awayekî sax û saxlem li dijî kêşeyan bisekine.
3. Bidestxistina Saxlemiya Derûnî (Mental Health) Armanca rêberî û şêwirmendiya derûnî li vir peydakirina tendirustiya derûnî û bexteweriya mirovî ye. Ev armanca mirovî dibe ku di rewşa derûnî ya sax de bijî û bi bextewerî jiyana xwe berdewam bike.
4. Baştirkirina Kiriyara Perwerdehiyê (Educational Improvement) Armanca rêberî û şêwirmendiya derûnî di vî warî de bidestxistina perwerdehiyeke baş û karbîger e. Ev armanc alîkarî dike ku mirov di pêvajoya fêrbûnê de serkeftî be û bi awayekî baş fêr bibe.
5. Bidestxistina Pîşeyî (Vocational Achievement) Armanca rêberî û şêwirmendiya derûnî di vî warî de dê bête bidestxistin eger hilbijartina rast bête kirin bo karê takî. Ev armanc alîkarî dike ku mirov pîşeyeka li gorî şiyan û hezên xwe hilbijêre û tê de serkeftî be.
6. Bidestxistina Civakî (Social Achievement) Rêberî û şêwirmendiya derûnî di vî warî de giraniya qalîteyê xweşiyê ye digel yên derdûr. Ev armanc mirovî dibe ku pêwendiyên civakî yên baş û karbîger ava bike û di nav civakê de cihekî erênî deynî bike.

Warên Sepandinê yên Şêwirmendiya Derûnî

• Şêwirmendiya Pîşeyî (Vocational Counseling) Alîkarî dike ku mirov pîşeyeka li gorî şiyan û hezên xwe hilbijêre û di vê pîşeyê de serkeftî be.
• Şêwirmendiya Perwerdehiyê (Educational Counseling) Di warê perwerdehiyê de alîkarî û rêberî pêşkêş dike ji bo bidestxistina serkeftina akademîk.
• Şêwirmendiya Tak û Kom (Individual and Group Counseling) Şêwirmendî bi awayê takekesî yan jî bi komî tê pêşkêşkirin li gorî pêdiviya kesê an jî komê.
• Şêwirmendiya Giştî (General Counseling) Şêwirmendiya ku hemû warên jiyanê bi xwe ve digire û pêdiviyên giştî yên mirovî dihejîne.
• Şêwirmendiya Rêkxistî (Organizational Counseling) Di nav rêkxistinan de ji bo çareseriya pirs û girêkên karî û baştirkirina performansê tê bikaranîn.
• Şêwirmendiya Tendirustiyê (Health Counseling) Di warê tendirustiyê de alîkarî û rêberî pêşkêş dike ji bo parastin û baştirkirina tendirustiyê.
• Şêwirmendiya Reftarî (Behavioral Counseling) Ji bo guherandina reftarên ne erênî û bidestxistina reftarên baş tê bikaranîn.
• Şêwirmendiya Malbatê (Family Counseling) Di nav malbatê de ji bo çareseriya pirs û girêkên malbatî û baştirkirina pêwendiyên malbatî tê sepandin.

Pêdiviyên Rêberî û Şêwirmendiya Derûnî

1. Guherankariyên digel Geşedana Takî (Developmental Changes) Di her qonaxê geşedanê de mirov bi kêşe û guhertinên nû re rû bi rû dimîne ku pêdiviya alîkarî û rêberiyê heye.
2. Guherankariyên Perwerdehiyê (Educational Changes) Guheranên di pergala perwerdehiyê de û pêşveçûnên nû yên fêrbûnê pêdiviya şêwirmendiya perwerdehiyê dikin.
3. Guherankariyên Malbatê (Family Changes) Pirs û girêkên malbatî, guheranên di struktura malbatê de û pêwendiyên malbatî pêdiviya şêwirmendiyê dikin.
4. Guherankariyên Civakî (Social Changes) Guheranên di civakê de, pêşveçûnên civakî û pirs û girêkên civakî pêdiviya rêberî û şêwirmendiyê dikin.
5. Pêşveçûna Zanistî û Teknolojiyê (Scientific and Technological Progress) Pêşveçûnên zû yên teknolojî û zanistî pirs û girêkên nû çêdikin ku pêdiviya alîkariya pisporan dikin.

Rêyên Şêwirmendiyê

Her rêyek prensîb û rêya û rêsayên xwe yên taybet hene ji bo şêwirmendiyê. Rêyên şêwirmendiyê pêk tê ji van rêyên sereke

1. Şêwirmendiya Takekesî (Individual Counseling) Şêwirmendî bi awayekî takekesî di navbera şêwirmendî û takekesê pêdiviyê heye de tê encamdan.
2. Şêwirmendiya bi Kom (Group Counseling) Şêwirmendî bi komek kesan re tê kirin ku pirs û girêkên hevpar an jî mebest û armancên hevpar hene.
3. Şêwirmendiya Rasterûxû (Direct Counseling) Şêwirmendî bi awayekî rasterast û zelal digel kesê pêdiviyê heye tê encamdan.
4. Şêwirmendiya Nerasterûxû (Indirect Counseling) Şêwirmendî bi rêyên binavgîn û bi navgîniya çalakiyên cihê tê pêşkêşkirin.
5. Şêwirmendiya Reftarî (Behavioral Counseling) Li ser guherandina reftaran û bidestxistina reftarên erênî terkîz dike.
6. Şêwirmendiya Dînî (Religious Counseling) Şêwirmendî bi sûdwergirtinê ji nirx û baweriyên dînî tê encamdan.
7. Şêwirmendiya Lîstikê/Yarîkê (Play Counseling) Bi taybetî ji bo zarokan tê bikaranîn û bi rêya yarî û çalakiyên hunermendî şêwirmendî tê pêşkêşkirin.

Rûyê Zanistî yê Rêberî û Şêwirmendiya Derûnî

Rêberî û şêwirmendiya derûnî yek ji zanistên mirovahiyê ye û merem ji wê avakirina mirovî ye bo bexteweriyê û xweşguzaraniya jiyanê û xwe guncandina digel rewş û warên cihê yên jiyanê. Armanca sereke ya gelek zanistan her ew e mirovî ber bi bexteweriyê û xwe guncandînê bibe.

Girêdana bi Zanistên Derûnî ve

Şêwirmendiya derûnî sûd ji zanistên derûnî werddigire bi vî awayî

• Ji Zanista Derûnî ya Çareseriyê (Clinical Psychology) Bo nasînî pileya têkçûna derûnî ya kesê rast ji aliyê derûnî ve ji kesê nexweş ê derûnî bi awayekî pîle û rêjeyî.
• Ji Zanista Derûnî ya Geşedanê (Developmental Psychology) Bo zanîna pîver û pêdiviyên geşedanê û helsenxandinê geşedana mirovî.
• Ji Zanista Derûnî ya Perwerdehiyê (Educational Psychology) Di warên perwerdehiyê û bidestxistina reftar û dab û nerîtan û fêrkirin û fêrbûnê.

Encam

Rêberî û şêwirmendiya derûnî weke zanistaneke modern û pêdivî ya mirovahiyê, rol û ciheke girîng di pêşveçûna civakî û kesayetî de dilîze. Ev war ne tenê ji bo çareseriya kêşeyan, belkî ji bo pêşîlêgirtina wan û geşedana şiyan û qabiliyetên mirovî jî girîng e.

Di sedsala 21an de, digel pêşveçûnên teknolojî û guheranên civakî, pêdiviya bo xizmetguzariyên rêberî û şêwirmendiya derûnî zêdetir dibe. Ji ber vê yekê, divê ev war bi awayekî akademîk û zanistî were geşekirin û pispor ên pêwîst werin perwerdekirin.

Bi kurtasî, rêberî û şêwirmendiya derûnî ne tenê zanistanek e, belkî hunerek e ku dikare jiyana mirov bi awayekî erênî vebiguherîne û wî ber bi bexteweriya jiyanê ve dahf bide.

Çavkanî

Good, C. V. (1973). Dictionary of Education. New York McGraw-Hill Book Company.

American Psychological Association. (2020). Guidelines for psychological practice. Washington, DC American Psychological Association.

Parsons, F. (1909). Choosing a Vocation. Boston Houghton Mifflin Company.

Corey, G. (2017). Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy. Boston Cengage Learning.

Gladding, S. T. (2019). Counseling A Comprehensive Profession. New York Pearson Education.

Shertzer, B., & Stone, S. C. (1980). Fundamentals of Counseling. Boston Houghton Mifflin Company.

Termên Bingehîn

Rêberî (Guidance) Pêvajoyek e ku tê de pispor an jî kesê tecrûbeyî alîkarî û rêberî dide kesê din ji bo bidestxistina armancên wî û çareseriya pirs û girêkên wî.

Şêwirmendî (Counseling) Pêvajoyek e ku tê de du an jî zêdetir kes bi hev re li ser kêşeyan û rewşan diaxivin û hewl didin ji bo peyda kirina çareseriyên guncaw.

Rêberî û Şêwirmendiya Derûnî (Psychological Guidance and Counseling) Wareka zanistî ye ku bi rêbazên derûnî alîkarî dide takî û civakê ji bo bidestxistina bextewerî û tendirustiya derûnî.

Pêvajoya Avaker (Constructive Process) Pêvajoyek e ku tê de kes bi awayekî erênî geşe dibe û şiyan û qabiliyetên xwe pêşve dibe.

Bidestxistina Xwebûnê/Xweyî (Self-actualization) Gihiştina takekes bi hemû şiyan û qabiliyetên xwe û bûyîna kesekî tam û têkûz.

Hevahengî (Adjustment) Guncandina xwe digel jîngeha derdûr û rewşên jiyanê bi awayekî sax û erênî.

Saxlemiya Derûnî (Mental Health) Rewşa derûnî ya baş ku tê de kes bi awayekî sax û bextewar dijî.

Şêwirmendiya Takekesî (Individual Counseling) Şêwirmendî ku bi awayekî takekesî di navbera şêwirmendî û kesê pêdiviyê heye de tê encamdan.

Şêwirmendiya Komî (Group Counseling) Şêwirmendî ku bi komek kesan re tê kirin ku pirs û girêkên hevpar an jî armancên hevpar hene.

Şêwirmendiya Rasterûxû (Direct Counseling) Rêbazeka şêwirmendiyê ye ku tê de kêşe bi awayekî rasterast û zelal tê nîqaşkirin û çareser kirin.

Şêwirmendiya Nerasterûxû (Indirect Counseling) Rêbazeka şêwirmendiyê ye ku tê de bi rêyên dolaylî û bi çalakiyên cihê alîkarî tê pêşkêşkirin.

Şêwirmendiya Pîşeyî (Vocational Counseling) Wareka şêwirmendiyê ye ku ji bo hilbijartina pîşeyê û serkeftina di warê pîşeyî de alîkarî dike.

Şêwirmendiya Perwerdehiyê (Educational Counseling) Wareka şêwirmendiyê ye ku di warê perwerdehiyê de alîkarî û rêberî pêşkêş dike.

Şêwirmendiya Malbatê (Family Counseling) Wareka şêwirmendiyê ye ku ji bo çareseriya pirs û girêkên malbatî û baştirkirina pêwendiyên malbatî tê bikaranîn.

Şêwirmendiya Reftarî (Behavioral Counseling) Wareka şêwirmendiyê ye ku li ser guherandina reftaran û bidestxistina reftarên erênî terkîz dike.

Xizmetguzariyên Xweparêziyê (Preventive Services) Xizmetguzariyên ku armanca wan pêşîlêgirtina kêşeyan e berî ku ew derkevin holê.

Xizmetguzariyên Geşedanê (Developmental Services) Xizmetguzariyên ku armanca wan geşedana şiyan û qabiliyetên kesê asayî ye.

Xizmetguzariyên Çareseriyê (Remedial Services) Xizmetguzariyên ku ji bo çareseriya pirs û girêkên ku jixwe hatine derxistin tê pêşkêşkirin.

Zanista Derûnî ya Çareseriyê (Clinical Psychology) Beşeka zanista derûnî ye ku bi teşhîs û çareseriya pirs û girêkên derûnî mijûl dibe.

Zanista Derûnî ya Geşedanê (Developmental Psychology) Beşeka zanista derûnî ye ku li ser geşedana mirovî di hemû qonaxên jiyanê de dixebite.

Zanista Derûnî ya Perwerdehiyê (Educational Psychology) Beşeka zanista derûnî ye ku li ser pêvajoyan û rêbazên fêrbûn û fêrkirinê dixebite.

Baştirkirina Kriyara Perwerdehiyê (Educational Improvement) Baştirkirina performansa akademîk û bidestxistina serkeftina di warê perwerdehiyê de.

Bidestxistina Pîşeyî (Vocational Achievement) Serkeftin û bidestxistina armancên di warê pîşeyî de.

Bidestxistina Civakî (Social Achievement) Bidestxistina pêwendiyên civakî yên baş û cihgirtina erênî di nav civakê de.

Şêwirmendiya Lîstikê/Yarîkê (Play Counseling) Rêbazeka şêwirmendiyê ye ku bi taybetî ji bo zarokan tê bikaranîn û bi rêya yarî û çalakiyên hunermendî şêwirmendî tê pêşkêşkirin.