HIŞÊ GIŞTÎ YÊ ÇÊKIRÎ – HGÇ (ARTIFICIAL GENERAL INTELLIGENCE - AGI)

Hişê Çêkirî – HÇ (Artificial Intelligence – AI)

Dema ku em li Hişê Giştî yê Çêkirî – HGÇ dinêrin, em dibînin ku hêviyên me yên ji bo siberojê zêde dibin û potansiyeleke mezin a veguherînê li pêşiya me ye. Ev teknolojiya nû mîna vekirina kilîta qonaxeke nû ya kapasîteya mirovî xuya dike. Cihaneke wisa tê ber çavan ku tê de makîne ne tenê weke amrazên sade yên ku me çêkirine xuya dikin, lê weke hevkarên rastîn ên ku dikarin di afirandinê, nûjeniyê, vedîtinê û çareserkirina pirsgirêkan de bi me re hevkariyê bikin. Ev qonaxa nû ya teknolojiyê me ber bi cihaneke wisa dibe ku tê de makîne ji şopandina fermanan û daxwazên sade yên ku em ji wan re dişînin wêdetir diçin û dikarin bi xwe bifikirin, biryaran bidin û li gorî rewşan xwe adapte bikin.

Di bingeha vê potansiyela mezin de, em dibînin ku şiyana Hişê Giştî yê Çêkirî ya analîzkirina daneyan û xebitandina wan bi awayekî gelekî zêdetir ji kapasîteya mirovî heye. Ev makîne dikarin di demeke gelekî kurt de mîlyonan daneyên kompleks analîz bikin, têkiliyên navbera wan derxînin holê û encamên giring pêşkêş bikin. Digel vê yekê, ev potansiyela mezin dikare bibe sedem ku rol û rêbazên kevneşopî yên ku em salên dirêj pê ve girêdayî ne, weke pergalên perwerdehiyê, şêwazên jêhatîbûnê û jiyana karî bi temamî bên veguhertin. Dema ku em li siberojê dinêrin, em dibînin ku Hişê Giştî yê Çêkirî herwiha dikare bandoreke kûr li ser hunermendî û çandê bike, ji ber ku ev teknolojî dikare bi rasterast têkeve hewldanên hunerî û afirandina naverokên çandî. Ev rewş pirsên giring li pêş me radixe derbarê şiyana mirov a ji bo fikr û ramanên azad û nûjen û rolê mirov di pêvajoya afirandinê de.

Ji bo ku em bikaribin bandor û siberoja Hişê Giştî yê Çêkirî baş fêm bikin û hin pêşbîniyên guncaw û rast bikin, divê em hinekî kûr bibin nav hûrgiliyên vê mijarê û ji hemû aliyên wê ve binêrin. Ev teknolojî ne tenê dê bandorê li ser jiyana takekesî bike, lê dê civaka me, aboriya me û heta şêweya ku em bi hev re û bi cîhanê re têkilî danîn biguherîne.

Bandorên Hişê Giştî yê Çêkirî li ser Jiyana Rojane

Hişê Giştî yê Çêkirî dikare bibe sedema ku veguherînên civakî di heman ast an jî zêdetirî şoreşa pîşesaziyê çêbibin. Dema ku em li dîrokê dinêrin, em dibînin ku şoreşa pîşesaziyê çawa civaka mirovî bi temamî guherand û me ji civakeke çandiniyê derbas civakeke pîşesazî kir. Niha jî em li ser astaneyê qonaxeke din in ku dibe ku bandoreke hîn jî mezintir li ser me bike. Hişê Giştî yê Çêkirî gelek aliyên jiyana rojane hêsantir, bibandortir û takekesanetir dike û ev yek tê wateya veguherîneke bingehîn di pratîk û jiyana civakî de.

Dema ku em li jiyana malan dinêrin, em dibînin ku ne tenê amûrek jîr an jî hinek cîhazên biaqil ên ku me di malê de hene, lê bifikirin ku hemû cihana we, hemû aliyên jiyana we di malê de bi Hişê Giştî yê Çêkirî tê birêvebirin. Alîkarek bi Hişê Giştî yê Çêkirî dikare ji optimîzekirina bikaranîna enerjiyê bigire heta pêkanîna germahiya guncaw a mala we û birêvebirina hemû aliyên jiyanê îdare bike. Ev pergal dikare fêr bibe ka hûn çawa dijîn, tercîhên we çi ne û li gorî wan hemû malê bi awayekî otomatîk eyar bike.

Bi taybetî hûn bifikirin ku gava hûn bi taştê û qehweyeke baş amadekirî ji xew radibin, bernameya we ya rojane jixwe li gorî tercîhên we tê mîzankirin û derdora mala we bê mudaxeleya we li gorî hewcedariyên we tê eyarkirin. Dema ku hûn ji xew rabin, germahiya malê jixwe li asta ku hûn dixwazin bû heye, ronayî li gorî demê rojê û tercîhên we hatiye eyarkirin û heta muzîka ku hûn ji bo destpêka rojekê baş dixwazin bihîstin jî lê dixe. Bi saya pergalên weke otomobîlên bêajovan (autonomous vehicles) ku bi Hişê Giştî yê Çêkirî dixebitin, hemû tora veguhestinê (transportation network) dikare bê rêvebirin û ev yek dikare asta xizmetê bilindtir bike. Trafîk dikare kêm bibe, ewlehî dikare zêde bibe û plansaziyên bibandor ên li ser daneyên demê rasterast dikarin bên pêşniyarkirin. Bi rêveberiya Hişê Giştî yê Çêkirî, em dikarin bibînin ku pirsgirêkên di navbera wesayîtên taybet û veguhestina giştî de nemînin û tevgerê zêdetir li gorî daxwaz û hewcedariyên takekesî bê kirin.

Di warê perwerdehiyê de, Hişê Giştî yê Çêkirî dikare serpêhatî û ezmûnên fêrbûnê yên bi temamî takekesîkirî pêşkêş bike. Xwendekar dikarin bigihîjin mamosteyên aşopî (virtual instructors) yên ku bi temamî li gorî şêwaza wan a fêrbûnê, leza wan û qadên wan ên eleqeyê hatine eyarkirin û ev yek dikare perwerdeyê hîn bibandortir bike. Her xwendekarek dikare xwedî pergaleke taybetî ya perwerdehiyê be ku li gorî kapasîteya wî an wê, zehmetiyên ku rû bi rû dimîne û qabaliyetên wî an wê hatiye eyarkirin. Bi vî awayî, valahiya di kalîteya perwerdehiyê de ku ji ber cudahiyên şert û mercên sosyoekonomîk çêdibe, dikare bê dagirtin û her kes ji cihê xwe, ji mala xwe fêr bibe û bigihîje perwerdeyek a kalîteya bilind.

Bandora Hişê Giştî yê Çêkirî li ser jiyana rojane dikare pir berbiçav be. Ji bo salemî û tendirustiya we, pergalek dikare were çêkirin ku bê qeyd û bend li gorî tercîhên we were eyarkirin. Hûn dikarin xwedî pergaleke wisa bin ku tendirustiya we berdewam kontrol bike, li girîngiyên tendirustiyê yên weke gurzê dilê we, guşara xwînê, astên şekir û gelek tişt ên din binêre û şîretên takekesîkirî pêşkêş bike. Ev pergal dikare randewuyên we bi pisporan re organîze bike û heta nexweşiyên domdar (chronic diseases) jî bi awayekî bê têkûz bi rêve bibe. Dema ku hûn bi dermanan re pirsgirêkek hebin, pergal dikare we hişyar bike, dema ku gaveke din a dermanê we hatiye, jê we re bêje û heta encamên analîzan û testên we ji doktorê we re bişîne.

Ji sektora tendirustiyê heta karûbarên malî, Hişê Giştî yê Çêkirî dikare gelek qadên jiyanê xurt û bi hêz bike. Li warê maliyê, pergalên bi Hişê Giştî yê Çêkirî dikarin buçeya we bi rêve bibin, li xercên we binêrin, alîkariya we bikin ku pereyan biparêzin û heta stratejiyên veberhênanê yên takekesî ji we re amadebkin. Digel van hemû potansiyelen erênî, bikaranîna berbelav a Hişê Giştî yê Çêkirî dikare bibe sedem ku hin jêhatîbûnên mirovî kêm bibin an jî winda bibin. Bo nimûne, gava ku em dest bi bikaranîna van pergalan dikin û zêde pê ve girêdayî dibin, em dikarin hêdî hêdî xwe bispêrin van pergalan û şiyana xwe ya biryardanê, fikrandina rexneyî û çareserkirina pirsgirêkan winda bikin. Her wiha pêşxistina van pergalan dikare bibe sedema hin encamên neyînî yên ku me pêşbînî nekirine û em nikarin li wan karibe bikin.

Dema ku mirov û karsaz li ser bikaranîna Hişê Giştî yê Çêkirî difikirin, divê meriv li ser fikar û rîskên herî giring jî raweste û destpêka rê bi hişyarî û misogerî bike. Bandorên vê teknolojiyê li ser kar, aborî û jiyana civakî çawa bin, ev girêdayî civakê ye ku dê çawa tevbigere û van nûjeniyan bipejirîne. Helwesta mirovan a li hember Hişê Giştî yê Çêkirî û robotan û nirxandina van teknolojiyên nû ji aliyê aborî û civakî ve, dê bibe faktoreke giring di destnîşankirina siberojê de.

Ji bo ku mirov bikare di derbarê rewşa heyî û siberojê de xwedî pêşbîniyên rast be, divê mirov li encamên lêkolînên heyî yên li ser Hişê Giştî yê Çêkirî binêre. Li gorî van lêkolînan, heta sala 2027an, tê pêşbînîkirin ku nirxa bazara Hişê Giştî yê Çêkirî ya cihanî dê bigihîje 267 milyar dolarî. Di navbera salên 2023 û 2030an de, pêşbînî tê kirin ku salane mezinbûnek bi rêjeya %33.2 di warê Hişê Giştî yê Çêkirî de çêbibe. Heta sala 2030yî, tê texmînkirin ku Hişê Giştî yê Çêkirî dê 15.7 trilyon dolar tevkarî bi aboriya cihanê bike. Herêma Asya-Pasîfîk di navbera salên 2018 û 2025an de dê herî zêde mezin bibe û vê teknolojiyê bipejirîne. Heta sala 2025an, Çîn dê xwedî %26.1 para bazarê be di warê Hişê Giştî yê Çêkirî de û ev yek dê bandoreke mezin li mezinbûna aborî bike. Her wiha heta sala 2025an, tê pêşbînîkirin ku beşa Hişê Giştî yê Çêkirî dê dahateke salane ya 126 milyar dolarî bi dest bixe.

Bandorên Pîşesaziyê yên Hişê Çêkirî

Hişê Çêkirî – HÇ (Artificial Intelligence – AI) dikare jiyana rojane ya takekesan biguherîne û bandoreke mezin li ser pîşesaziyên giring bike. Ev teknolojî bi rêya bikaranîna daneyên mezin (big data) dikare di warê tibî de analîz û muayeneya nexweşan pêk bîne. Pergalên bi Hişê Çêkirî dikarin wêneyan ên radyografî, tomografiya kompûterî û resonansa magnatîk bi hûrgilî û bileztir ji doktoran binêrin û nexweşiyên weke kanserê di qonaxên destpêkê de teşhîs bikin. Ev yek dikare rêjeya serketina dermankirinê bilind bike û jiyana gelek kesan biparêze. Her wiha Hişê Çêkirî dikare xizmetên tendirustiyê yên kesane pêşkêş bike, li gorî daneya genetîk, jiyana rojane û mêjûya tendirustiyê stratejiyên pêşî û dermankirinê yên taybetî amadebike.

Di warê aborî û bazirganiyê de, Hişê Çêkirî dikare li bazarê pêşbîniyên aborî yên rast çêbike. Bi analîzkirina daneyên mezin ên ji bazaran, em dikarin şert û mercên aboriya cihanî baştir fêm bikin û stratejiyên bazirganiyê yên guncaw pêş bixin. Şirketên mezin niha bernameyên Hişê Çêkirî bikar tînin da ku bikevin nav rewşa bazarê, tercîhên xerîdaran fêm bikin û stratejiyên firotinê yên guncaw pêşniyar bikin.

Di perwerdehiyê de, Hişê Çêkirî weke mamosteyek dîjîtal a taybet dikare li gorî kapasîteya fêrbûna her xwendekarekê adapte bibe. Ev pergal dikare leza fêrbûnê ya xwendekaran tesbît bike û ezmûna hînbûnê ya kesane pêk bîne. Her xwendekar dikare li gorî leza xwe pêşve biçe, li cihên ku zehmet dikşîne bêtir wextê bide û li cihên ku baş e zûtir derbas bibe.

Di warê çandiniyê de, Hişê Çêkirî dikare şert û mercên çandiniyê optîmîze bike. Bi rêya sensorên ku li qadan û zeviyên çandiniyê têne bicîhkirin, pergal dikare şopandina berhemdayînê ya demê rasterast pêk bîne. Ev yek dikare rêvebiriya çavkaniyan baştir bike, bikaranîna avê û peyînan kêm bike û li hember nexweşî û belengaziyên nebatan zûtir midaxele bike. Di warê sewaldariyê de, Hişê Çêkirî dikare bi rêya sensoran û modelên bijîşkiyê tendirustiya heywanan baştir bike, nexweşiyên wan bi zûtirî teşhîs bike û ji bo bikaranîna xwarina wan a herî guncaw şîretan pêşkêş bike.

Di warê kêf û şahiyê de, Hişê Çêkirî dikare li gorî rewşa derûnî ya temaşevanan naverokê adapte bike. Platformên strêmkirinê yên weke Netflix, Spotify an jî YouTube jixwe bernameyên Hişê Çêkirî bikar tînin da ku fêr bibin ka hûn çi cûreyên naverokê ji xweş dibînin û pêşniyarên takekesî ji we re bikin. Di siberojê de, ev teknolojî dê hîn jî pêşketin û ezmûnên berdewam û domdar pêşkêş bike, tê de ceribandina sînor di navbera naverokên çêkirî û rastiyê de nema be.

Di rêvebiriya enerjiyê de, Hişê Çêkirî dikare bikaranîna enerjiyê optîmîze dike, çareseriyên hilanînê pêşkêş dike û rêvebiriya enerjiyê ya demê rast pêk tîne. Ev yek dikare bibe sedema bikaranîna enerjiya paqij û nûjenbar a zêdetir û derfetên çandiniya enerjiyê yên domdar amadebike.

Di warê parastinê de, Hişê Çêkirî dikare di operasyonên leşkerî de bê bikaranîn. Pergalên parastina xweser (autonomous defense systems) dikarin analîzên ewlehiyê pêk bînin û biryarên stratejîk bidin. Li gorî rêbazên heyî yên Hişê Çêkirî, niyeta, derfet û bandora operasyonan dikare bê analîzkirin. Her wiha Hişê Çêkirî dikare pergalên biryardayînê yên parastinê bi kêmtirîn midaxeleya mirovî pêk bîne, stratejî û planên leşkerî amadebike, ji çavkaniyan agahiyan berhev bike, erkên sîberê pêk bîne û daneyên mezin analîz bike. Ev yek dikare rîskên ewlehiya sîberê (cybersecurity) kêm bike û tehlûkeyên potansiyel destnîşan bike.

Pîşeyên Di Bin Xetereyê de û Pîşeyên Nû

Dema ku em li ser bandora Hişê Giştî yê Çêkirî li ser kar û pîşeyan difikirin, em dibînin ku gelek pîşeyên kevneşopî di bin xetereyê de ne. Li gorî lêkolînan, her amûrek bi piştgiriya Hişê Çêkirî ku otomatîk tê bikaranîn, dê bibe sedema windabûna hin pîşeyan ku berê robotan nikarîbûn pêk bînin. Li gorî lêkolînekê, tê texmînkirin ku %70ê şofêrên kamyonan li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û Yekîtiya Ewropayê dê di salên pêşerojê de bêkar bimînin ji ber ku otomobîlên bêajovan dê cihê wan bigirin.

Amûrên robotîk di emeliyatên neştergeriyê yên ku hesasiyeta bilind hewce dike de niha tên bikaranîn û dikarin ji dûr ve ji aliyê neştergerekî ve bên kontrolkirin. Lê belê dema ku Hişê Giştî yê Çêkirî dest bi biryarên otomatîk bike, ev robotên neştergeriyê jî dê bibin xweser û hewceyê midaxeleya mirovî nema. Du şirketên herî mezin ên çêkerên balafiran ên cihanî, Airbus û Boeing jî balafirên xweser çêdikin ku dikarin bê pîlot bifirin. Ev yek dikare bibe sedema ku di bîst salên pêşiya me de gelek kar ji aliyê makîneyên biaqil ve bên otomatîkkirin.

Kategoriyeke din a pîşeyên di bin xetereyê de bernamenivîs (programmers) in. Rewşa îroyîn a pergalên weke ChatGPT jî ji bo şirketên ku bernameyê çêdikin balkêş e ji ber ku dikare bi hez û ewle di her zimanê bernamekirinê de kod çêbike. Ev yek dikare bandorê li ser hewcedariya bernamenivîsên mirovî bike. Her wiha gelek pîşeyên din ên weke wênekêş (photographer), kameraman, derhêner (director), senarist (screenwriter), teknîsyen, şofêrên otobûs û teksiyê, pîlot, mîhmandar (flight attendant), teknîsyenên radyo û ûltrasonê dê bi pêşketina teknolojiyê re bên veguhertin an jî ji holê rabin.

Digel ku teknolojiya pêşketî dibe sedema ji holê rabûna hin karan, di heman demê de dibe sedema derketina qadên nû yên kar jî. Pîşeyên nû yên weke endezyarên kompûterê (computer engineers), endezyarên elektronîkê (electronic engineers), sêwiranvanên lîstikên vîdyoyê (video game developers), pêşdebirên sepanan (app developers), operatorên dronê (drone operators), teknîsyenên çapkirina 3D (3D printing technicians), rêvebirên medyaya civakî (social media managers), sêwiranvanên malperan (web developers), youtuber, nivîskarên blogan (bloggers) û analîstên daneyan (data analysts) di nav demê de derketine holê û di siberojê de dê pîşeyên nûtir jî derkevin.

Encam û Pêşbînî

Pirsa ku divê em ji Hişê Giştî yê Çêkirî bikin ne ew e ka dê gelek kar û pîşeyên îroyîn ji holê rabin an na, lê belê ew e ka ev yek dê çiqasî zû pêk were. Ji ber ku ev veguhertin di nav pêvajoyekê de ye, mirov dê ne di carekê de bê kar bimînin û dibe ku tenê nifşê nû bi van pîşeyên nû re mezin bibin. Lê belê ji ber ku guhertina ku Hişê Giştî yê Çêkirî dikare bîne dê pir zûtir ji guhertinên berê be, dibe ku gelek kes nikaribin xwe li gorî vê guhertinê adapte bikin. Ev rewş dikare bibe sedema pirsgirêkên civakî û aborî yên mezin.

Dema ku em li dîrokê dinêrin, em dibînin ku wênekêş, kameravan, rêvebir, senarîst, elektrîkvan, makînîst, şofêrê otobusê, şofêrê teksiyê, pilotê balafirê, mêvandar, teknîsyenê radyoyê, radyolog, teknîsyenê ûltrasonê yan jî gerdûnvan weke pîşe di dîroka teknolojiyê de derketine holê û hin ji wan niha di bin xetereyê de ne. Di heman demê de, pîşeyên weke endezyarê kompûterê, endezyarê elektronîkê, sêwiranvanê lîstikên vîdeoyê, pêşdebirê sepanan, operatorê drone, teknîsyenê çapkirina 3D, rêvebirê medya civakî, sêwiranvanê malperê, youtuber, nivîskarê blogê û analîstê daneyan jî wek pîşeyên nû di nav demê de derketine holê.

Giring e ku mirov texmîn bike ka di deh heta bîst salên pêş me de çi dê biqewime û hin pêşbînî bên kirin, da ku mirov karibe pêvajoya veguhertinê bi rêve bibe û stratejiyên guncaw pêş bixe. Civak, pergalên perwerdehiyê û desthilatdaran divê li ser vê guhertina mezin amade bibin û siyasetan û bernameyên ku dikarin alîkariya mirovan bikin da ku xwe li gorî van guhertinan adapte bikin amadebkin. Ev yek dikare bişopîne bernameyên fêrbûna domdar (continuous learning), piştgiriya veguhertina karî (career transition support) û çêkirina tora parastina civakî ya xurttir.

Di encamê de, Hişê Giştî yê Çêkirî teknolojiyaeke wisa ye ku potansiyela wê ya veguhertina jiyana me, civaka me û aboriya me pir mezin e. Ev teknolojî dikare bibe sedema çareserkirina gelek pirsgirêkên mezin ên mirovahiyê, lê di heman demê de rîsk û fikarên mezin jî pêşkêş dike. Berpirsiyariya me weke civakê ew e ku em bi hişyarî, bi zanebûn û bi dîtinek domdar biçin pêş û pê ewle bibin ku pêşxistina vê teknolojiyê bi awayekî bibandor, adil û ji bo bersiva hemû mirovan bê rêve birin. Siberoja me bi Hişê Giştî yê Çêkirî re ne bi awayekî otomatîk diyar e, lê girêdayî biryarên ku em niha didin û helwestên ku em distînin e.

Termên Sereke

Hişê Giştî yê Çêkirî – HGÇ (Artificial General Intelligence – AGI): Teknolojiya nû ku dikare li ser çendîn qadan xwedan-cihî bisekine weke analîz, pêşbînî, karanîn û fêrkirin.

Şoreşa Duyem ya Teknolojîk (Second Machine Age): Pêşketina teknolojiyên nû yên weke Hişê Giştî yê Çêkirî ku dikarin bandoreke giring li ser jiyan û kar û pîşeyên mirovan bike.

Tenêmatî (Singularity): Pêşbîniya ku teknolojî dê li gorî xwe biqede û em nêzî qonaxeke nû ya pêşketina mirov û teknolojiyê bibin.

Kompûterîbûn  (Computerisation): Proses an jî rewşa ku hin kar û pîşeyên mirovan ji aliyê kompûterê bi otomatîk bên kirin bi saya teknolojiyên weke Hişê Giştî yê Çêkirî.

Ewlehiya Sîberê (Cyber Security): Parastina pergalên kompûterî û teknolojîk li dijî êrişên sîberê, weke xapandin, îstîsmar û tehdîdan.

Hînkerê Aşopî (Virtual Instructor): Pergalên û amadeyên perwerdehiyê yên hatine çêkirin bi alîkariya Hişê Giştî yê Çêkirî ku dikarin li gorî hewcedarî û pergala fêrbûna takekesî bên eyarkirin.

Bijîşkiya Zîz (Precision Medicine): Pergalek ku bi saya Hişê Giştî yê Çêkirî dikare nexweşên kronîk û tendirustiya takekesî bi awayekî hesas kontrol bike.

Trimpêlên Xweser (Autonomous Vehicle): Wesayîteke mîna otomobîl, balafir an jî qaik, ku dikare bi xweserî û bê alîkariya mirovan bimeşe û birêve biçe.

Hişê Çêkirî – HÇ (Artificial Intelligence – AI): Teknolojiya çêkirina makîne, pergal an jî amûrên elektronîk ku dikarin bi awayekî xuya werin, bifikirin û biryaran bidin weke mirovan.

Daneya Mezin (Big Data): Komek berfireh û kompleks ê daneyan ku ji hemû aliyên jiyanê tên berhevkirin û bi teknolojiyên nû yên weke Hişê Çêkirî dikarin bên analîzkirin.

Pîşeyên Di Bin Xetereyê de (Jobs at Risk): Pîşeyên weke şofêr, pilotê balafirê, neşterger û bernamenivîs ku dikarin di demên pêş de têkevin bin bandora otomatîkbûn û Hişê Çêkirî.

Pîşeyên/Karên Nû (New Jobs): Pîşeyên nû yên bi pêşketina Hişê Çêkirî û teknolojiyên nû derdikevin weke endezyarên kompûterê, sêwiranvanên lîstikên vîdyoyê û analîstên daneyan.

Stratejiya Berevaniyê (Defense Strategy): Bi saya Hişê Çêkirî pergalên parastinê yên xweser û stratejî û plansaziya leşkerî dikarin bên pêşxistin.

Serpêhatiyên/Ezmûnên Takekesane ya Fêrbûnê (Personalized Learning Experience): Pergalên perwerdehiyê ku bi alîkariya Hişê Çêkirî dikarin li gorî qabiliyetên û hewcedariyên takekesî bên eyarkirin.

Rêveberiya Enerjiyê (Energy Management): Bi saya Hişê Çêkirî dikarin rêveberî û optimîzekirina bikaranîna enerjiyê bên pêşxistin.

Çavkanî

1. Brynjolfsson, E., & McAfee, A. (2014). The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. W. W. Norton & Company.
2. Butazzo G (2023) Rise of artificial general intelligence: risks and opportunities.
3. Diamandis, P.H., & Kotler, S. (2020). The Future Is Faster Than You Think: How Converging Technologies Are Transforming Business, Industries and Our Lives.
4. Frey, C.B., & Osborne, M. A. (2017). The future of employment: How susceptible are jobs to computerisation?
5. Kurzweil, R. (2005). The Singularity is Near: When Humans Transcend Biology.
6. https://brahimaluci.blogspot.com/2024/10/hise-gisti-ye-cekiri-hgc-artificial.html